Ο George Orwell για τον Sartre και τον αντισημιτισμό
Μεταφράζει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης
Ακολουθεί η μετάφραση της κριτικής (του 1948) του George Orwell για το βιβλίο του Jean Paul Sartre «Στοχασμοί για το Εβραϊκό ζήτημα» (1946)
Το κείμενο στα αγγλικά θα το βρείτε εδώ, καθώς και στο βιβλίο συλλογής άρθρων «Orwell and Politics» (Penguin, 2001).
Ο αντισημιτισμός είναι προφανώς ένα θέμα που χρειάζεται σοβαρή μελέτη, αλλά είναι μάλλον απίθανο πως τέτοια μελέτη θα γίνει στο κοντινό μέλλον. Το πρόβλημα είναι πως όσο ο αντισημιτισμός θεωρείται απλά σαν μια επαίσχυντη εκτροπή, σχεδόν έγκλημα, οποιοσδήποτε αρκετά εγγράμματος ώστε να έχει ακούσει τη λέξη θα ισχυριστεί ανεπιτήδευτα πως έχει ανοσία σε αυτόν˙ με αποτέλεσμα βιβλία με θέμα τον αντισημιτισμό να αποτελούν απλή εξάσκηση στο να βγάζουν άχυρα από αλλωνών τα μάτια[1]. Το βιβλίο του κυρίου Sartre δεν αποτελεί εξαίρεση, και δεν τον τιμά που το έγραψε το 1944, κατά τη διάρκεια της ανήσυχης, απολογητικής, αντι-δοσιλογικής περιόδου που ακολούθησε την Απελευθέρωση[2].
Στην αρχή, ο κύριος Sartre μας ενημερώνει πως ο αντισημιτισμός δεν έχει λογική βάση: στο τέλος, πως δεν θα υπάρχει σε μια αταξική κοινωνία, και πως στο μεταξύ ενδεχομένως να καταπολεμηθεί σε κάποιο βαθμό μέσω της εκπαίδευσης και της προπαγάνδας. Αυτά τα συμπεράσματα με το ζόρι θα μπορούσαν να θεωρηθούν άξια λόγου από μόνα τους, και αναμεταξύ τους υπάρχει, παρά την έντονη διανοητική υπερένταση, ελάχιστη πραγματική συζήτηση του θέματος, και καμία αντικειμενική απόδειξη που θα άξιζε να σημειωθεί.
Μας γίνεται επίσημη ενημέρωση πως ο αντισημιτισμός είναι σχεδόν άγνωστος εντός της εργατικής τάξης. Είναι μια ασθένεια της μπουρζουαζίας, και, πάνω απ’ όλα, εκείνου του τράγου πάνω στον οποίο φορτώνουμε όλες μας τις αμαρτίες, τον «μικροαστό». Εντός της μπουρζουαζίας μπορεί να βρεθεί σπανίως μεταξύ επιστημόνων και μηχανικών. Είναι μια ιδιομορφία εκείνων που σκέφτονται για την εθνότητα σε όρους κληρονομημένης κουλτούρας και για την ιδιοκτησία σε όρους γης.
Το γιατί αυτοί οι άνθρωποι τα βάζουν με Εβραίους παρά με κάποιο άλλο θύμα ο κύριος Sartre δεν το συζητά, εκτός, σε ένα σημείο, παραθέτοντας την αρχαία και πολύ αμφίβολη θεωρία πως οι Εβραίοι μισούνται επειδή υποτίθεται πως ήταν οι υπεύθυνοι για τη Σταύρωση. Δεν κάνει καμία προσπάθεια να συσχετίσει τον αντισημιτισμό με κάποια προφανώς συγγενικά φαινόμενα όπως για παράδειγμα, την προκατάληψη βάσει του χρώματος.
Ένα από όσα πάνε στραβά με την προσέγγιση του κυρίου Sartre μαρτυράει ο τίτλος του. «Ο» αντισημίτης, φαίνεται να υπονοεί σε όλη την έκταση του βιβλίου, είναι συνεχώς το ίδιο είδος ατόμου, αναγνωρίσιμο με μια ματιά και, τρόπος του λέγειν, συνεχώς εν κινήσει. Στην πραγματικότητα, κάποιος θα χρειαζόταν λίγη μόνο παρατηρητικότητα για να δει πως ο αντισημιτισμός είναι εξαιρετικά διαδεδομένος, δεν περιορίζεται σε καμία τάξη, και, πάνω απ’ όλα, σε όλες εκτός από τις χειρότερες περιπτώσεις, είναι περιοδικός.
Αλλά αυτά τα γεγονότα δεν συμφιλιώνονται με το νεφελώδες όραμα του κυρίου Sartre για την κοινωνία. Δεν υπάρχει, κοντεύει να πει, ανθρώπινο ον, υπάρχουν μόνο διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων, όπως «ο» εργάτης και «ο» αστός, όλοι ταξινομήσιμοι ακριβώς όπως τα έντομα. Ένα άλλο από αυτά τα εντομοειδή πλάσματα είναι «ο» Εβραίος, ο οποίος, φαίνεται, μπορεί συνήθως να διακριθεί βάσει της σωματικής του εμφάνισης. Είναι αλήθεια πως υπάρχουν δύο είδη Εβραίων, ο «Αυθεντικός Εβραίος», ο οποίος θέλει να παραμείνει Εβραίος, και ο «Μη Αυθεντικός Εβραίος», ο οποίος θα ήθελε να αφομοιωθεί˙ αλλά ο Εβραίος, οποιασδήποτε παραλλαγής, δεν είναι απλά ακόμα ένα ανθρώπινο ον. Κάνει λάθος, σε αυτό το στάδιο της κοινωνίας, αν προσπαθήσει να αφομοιώσει τον εαυτό του, και εμείς θα κάνουμε λάθος αν προσπαθήσουμε να αγνοήσουμε την φυλετική του προέλευση. Πρέπει να γίνει αποδεκτός στη διεθνή κοινότητα, όχι ως ένας φυσιολογικός Άγγλος, Γάλλος, ή οτιδήποτε είναι, αλλά ως Εβραίος.
Θα δοθεί η εντύπωση πως αυτή η θέση η ίδια μοιάζει επικίνδυνα με τον αντισημιτισμό. Η φυλετική προκατάληψη οποιουδήποτε είδους είναι μία νεύρωση, και είναι αμφίβολο αν η επιχειρηματολογία θα μπορούσε να την επιδεινώσει ή να την ελαττώσει, αλλά η καθαρή επίπτωση βιβλίων αυτού του είδους, αν έχουν κάποια επίπτωση, είναι πιθανώς να κάνει τον αντισημιτισμό ελαφρώς περισσότερο διαδεδομένο από ό,τι ήταν πριν. Το πρώτο βήμα προς μία σοβαρή μελέτη του αντισημιτισμού είναι να σταματήσουμε να τον θεωρούμε έγκλημα. Εν τω μεταξύ, όσο λιγότερος λόγος γίνεται για «τον» Εβραίο ή «τον» αντισημίτη, ως είδος ζώου διαφορετικό από εμάς, τόσο το καλύτερο.
[1] Κατά Ματθαίον 7.3: «Διότι δε βλέπεις το σαριδάκι [ο Orwell γράφει «άχυρο»], που είναι εις το μάτι του αδελφού σου, το δοκάρι δε, που είναι εις το μάτι σου, δεν το αισθάνεσαι και δεν το καταλαβαίνεις;»
[2] Μετά την Κατοχή, έγιναν 30 με 40 χιλιάδες εκτελέσεις Γάλλων, ενώ σημειώνονται περίπου ένα εκατομμύριο συλλήψεις.
Στο βιβλίο του Sartre, περιγράφονται 4 χαρακτήρες: ο δημοκράτης, ο αντισημίτης, ο αυθεντικός Εβραίος και ο μη αυθεντικός Εβραίος. Οι 4 καθορίζουν ο ένας την ύπαρξη των άλλων. Ο πρώτος είναι ο αστός, ο Διαφωτιστής, ο υπέρμαχος της λογικής και της ισότητας, ο οποίος όμως είναι τυφλός στις συνέπειες του αντισημιτισμού και αρνείται την ταυτότητα του Εβραίου. Ο δεύτερος «δημιουργεί» τον Εβραίο σαν αντιπρόσωπο όλων όσων μισεί («ακόμα κι αν δεν υπήρχε Εβραίος, ο αντισημίτης θα τον δημιουργούσε»). Οι Εβραίοι, θεωρεί ο Sartre, μην έχοντας δικό τους πολιτισμό και δική τους ιστορία εκτός από τις διώξεις, είναι οι τέλειοι υποψήφιοι για αφομοίωση, όπου και να βρίσκονται.
