Τζωρτζ Όργουελ – Βιβλιοκριτική του ‘Ο Αγών Μου’ του Χίτλερ

Τζορτζ Όργουελ

 Βιβλιοκριτική του ‘Ο Αγών Μου’ του Αδόλφου Χίτλερ

 Μεταφράζει ο Σαπαρδάνης Κωνσταντίνος

Είναι σημάδι του πόσο γρήγορα προχωράνε οι εξελίξεις, το ότι η μη λογοκριμένη έκδοση των Hurst και Blackett του Αγών Μου, που εκδόθηκε μόλις ένα χρόνο πριν, είναι επιμελημένη από φίλο-χιτλερική οπτική. Η προφανής πρόθεση του προλόγου και των σημειώσεων του μεταφραστή είναι να μετριαστεί η αγριότητα του βιβλίου και να παρουσιαστεί ο Χίτλερ με όσο το δυνατόν πιο γενναιόδωρη σκοπιά γίνεται. Επειδή εκείνη την περίοδο ο Χίτλερ ήταν ακόμα αξιοσέβαστος. Είχε εξοντώσει το γερμανικό εργατικό κίνημα, και για αυτό οι τάξεις που κατείχαν περιουσία προτίθεντο να του συγχωρήσουν σχεδόν τα πάντα. Και η Αριστερά και η Δεξιά συναινούσαν στην πολύ ρηχή ιδέα ότι ο Εθνικός Σοσιαλισμός ήταν απλά μια εκδοχή του Συντηρητισμού.

Τότε ξαφνικά προέκυψε ότι ο Χίτλερ δεν ήταν αξιοσέβαστος τελικά. Σαν αποτέλεσμα αυτού, η έκδοση των Hurst και Blackett επανεκδόθηκε με καινούργιο κάλυμμα που εξηγεί ότι όλα τα κέρδη θα αφιερώνονταν στον Ερυθρό Σταυρό. Παρόλα αυτά, απλά και μόνο από τις εσωτερικές αποδείξεις του Αγών Μου, είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή έλαβε χώρα στους σκοπούς του Χίτλερ και στις απόψεις του. Όταν κάποιος συγκρίνει τα λεγόμενά του από περίπου ένα χρόνο πριν με αυτά που έλεγε δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, κάτι που του κάνει εντύπωση είναι η ακαμψία του μυαλού του, ο τρόπος που η κοσμοθεωρία του δεν εξελίσσεται. Είναι το αμετάβλητο βλέμμα ενός μονομανή και δεν είναι καθόλου πιθανό να επηρεαστεί από προσωρινούς ελιγμούς πολιτικών δυνάμεων. Πιθανόν, στο μυαλό του Χίτλερ, το Ρώσο-Γερμανικό Σύμφωνο να μην αντιπροσωπεύει τίποτα παραπάνω από μια εναλλαγή στο χρονοδιάγραμμα. Το σχέδιο που περιέγραφε στο Αγών Μου ήταν να χτυπηθεί η Ρωσία πρώτα, με την υπονοούμενη πρόθεση να χτυπηθεί η Αγγλία ύστερα. Τώρα, όπως προέκυψε, η Αγγλία πρέπει να αντιμετωπιστεί πρώτη, επειδή η Ρωσία ήταν η πιο εύκολα εξαγοράσιμη από τις δύο. Αλλά η σειρά της Ρωσίας θα έρθει όταν η Αγγλία βγει από το παιχνίδι – έτσι, χωρίς αμφιβολία, είναι το πώς το βλέπει ο Χίτλερ. Το αν θα καταλήξει έτσι είναι φυσικά διαφορετικό ζήτημα.

Ας υποθέσουμε ότι το πρόγραμμα του Χίτλερ μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία. Αυτό που οραματίζεται, σε βάθος εκατό χρόνων, είναι ένα συνεχές κράτος 250 εκατομμυρίων Γερμανών με μπόλικο «ζωτικό χώρο» (δηλαδή που να απλώνεται στο Αφγανιστάν ή κάπου εκεί γύρω), μια απαίσια ανεγκέφαλη αυτοκρατορία στην οποία, ουσιαστικά, τίποτα ποτέ δε συμβαίνει εκτός από την εκπαίδευση νεαρών ανδρών για πόλεμο και την ατελείωτη αναπαραγωγή φρέσκιας τροφής για κανόνια. Πώς έγινε και ήταν ικανός να περάσει αυτό το τερατώδες όραμα; Είναι εύκολο να πούμε ότι σε κάποιο στάδιο της καριέρας του χρηματοδοτήθηκε από τους μεγαλοβιομήχανους, που είδαν στο πρόσωπό του αυτόν που θα συνέτριβε τους Σοσιαλιστές και τους Κομμουνιστές. Δεν θα τον στήριζαν, όμως, αν δεν είχε ήδη δημιουργήσει ένα μεγάλο κίνημα με τα λόγια του. Ξανά, η κατάσταση στη Γερμανία, με τα εφτά εκατομμύρια άνεργους, ήταν προφανώς πρόσφορη για δημαγωγούς. Αλλά ο Χίτλερ δεν θα μπορούσε να επιτύχει εναντίον των πολλών αντιπάλων του χωρίς το θέλγητρο της προσωπικότητάς του, την οποία μπορεί κανείς να νοιώσει ακόμα και στην άκομψη γραφή του Αγών Μου, και η οποία είναι χωρίς αμφιβολία ακατανίκητη όταν κάποιος ακούει τις ομιλίες του… Είναι γεγονός ότι υπάρχει κάτι βαθιά ελκυστικό σε αυτόν. Το αισθάνεται κάποιος ξανά όταν βλέπει τις φωτογραφίες του-και προτείνω ειδικά την φωτογραφία* στην αρχή της έκδοσης των Hurst και Blackett, η οποία δείχνει τον Χίτλερ στις παλιές του μέρες όταν ήταν μέλος των Brownshirts**. Είναι ένα αξιοθρήνητο, σκυλίσιο πρόσωπο, το πρόσωπο κάποιου που υποφέρει αφόρητες αδικίες. Κατά ένα πιο αρρενωπό τρόπο, αναπαράγει την έκφραση αμέτρητων εικόνων του σταυρωμένου Χριστού, και υπάρχει μικρή αμφιβολία πως έτσι βλέπει ο Χίτλερ τον εαυτό του. Η αρχική, προσωπική αιτία διαμαρτυρίας του απέναντι στο σύμπαν μπορεί μόνο να υποτεθεί˙ αλλά πάντως η διαμαρτυρία είναι παρούσα. Ο Χίτλερ είναι ο μάρτυρας, το θύμα, ο Προμηθέας αλυσοδεμένος στον βράχο, ο αυτό-θυσιαζόμενος ήρωας που πολεμάει μοναχός του υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες. Αν σκότωνε ένα ποντίκι θα ήξερε πώς να το κάνει να φανεί σαν δράκος. Θαρρεί κανείς, όπως με τον Ναπολέων, ότι πολεμάει με το πεπρωμένο, ότι δεν μπορεί να νικήσει, κι όμως ότι κατά κάποιον τρόπο η νίκη του αξίζει. Η γοητεία μιας τέτοιας πόζας είναι φυσικά τεράστια˙ τα μισά φιλμ που βλέπει κάποιος στρέφονται προς μια τέτοια θεματική.

Επίσης έχει αντιληφθεί την ψευτιά της ηδονιστικής αντίληψης της ζωής. Σχεδόν ολόκληρη η δυτική σκέψη από τον προηγούμενο πόλεμο, σίγουρα όλη η «προοδευτική» σκέψη, έχει θεωρήσει σιωπηλά ότι τα ανθρώπινα όντα δεν επιθυμούν τίποτα πέρα από άνεση, ασφάλεια και αποφυγή του πόνου. Σε μια τέτοια οπτική της ζωής δεν υπάρχει χώρος, για παράδειγμα, για πατριωτισμό και τις μιλιταριστικές αξίες. Ο Σοσιαλιστής που βρίσκει τα παιδιά του να παίζουν τους στρατιώτες συνήθως αναστατώνεται, αλλά ποτέ δεν μπορεί να βρει κάτι εναλλακτικό των μολυβένιων στρατιωτών˙ μολυβένιοι πασιφιστές δεν κάνουν την ίδια δουλειά. Ο Χίτλερ, επειδή στο δικό του άχαρο μυαλό το νιώθει με εξαιρετική δύναμη, ξέρει ότι οι άνθρωποι δεν θέλουν μόνο άνεση, ασφάλεια, μικρό ωράριο, υγιεινή, αντισύλληψη και, γενικά, κοινή λογική˙ θέλουν επίσης, έστω κατά διαστήματα, αγώνα και αυτοθυσία, για να μην αναφέρουμε τύμπανα, σημαίες και τιμητικές παρελάσεις. Όπως και να είναι σαν οικονομικές θεωρίες, ο Φασισμός και ο Ναζισμός είναι ψυχολογικά πολύ πιο βάσιμοι από όποια ηδονιστική αντίληψη της ζωής. Το ίδιο ισχύει πιθανόν και για την μιλιταριστική εκδοχή του Σοσιαλισμού του Στάλιν. Και οι τρεις από τους μεγάλους δικτάτορες έχουν αυξήσει τις δυνάμεις τους έχοντας επιβάλλει απίθανες επιβαρύνσεις στους λαούς τους. Ενώ ο Σοσιαλισμός, και ακόμα και ο Καπιταλισμός πιο απρόθυμα, έχει πει στον λαό «Σας προσφέρω ευχαρίστηση», ο Χίτλερ τους έχει πει «Σας προσφέρω αγώνα, κίνδυνο και θάνατο,» και σαν αποτέλεσμα ένα ολόκληρο έθνος ρίχνεται στα πόδια του. Ίσως αργότερα να απαυδήσουν και να αλλάξουν γνώμη, όπως στο τέλος του προηγούμενου πολέμου. Μετά από μερικά χρόνια σφαγής και πείνας το «Η μεγαλύτερη ευτυχία για τον μεγαλύτερο αριθμό» είναι ωραίο σλόγκαν, αλλά αυτήν τη στιγμή το «Καλύτερα ένα τέλος μέσα στη φρίκη από μία φρίκη δίχως τέλος» είναι που νικάει. Τώρα που πολεμάμε εναντίον του ανθρώπου που το επινόησε, δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τη συναισθηματική του έλξη.

 Τζορτζ Όργουελ (Μάρτιος, 1940)

** Brownshirts: Είναι οι Sturmabteilung, παραστρατιωτική πτέρυγα των Ναζί, που αναλάμβανε υπηρεσίες ασφαλείας σε ναζιστικές συγκεντρώσεις και επιθέσεις σε συγκεντρώσεις αντίπαλων κομμάτων.

Σχόλια:

Όταν ο Hitler εισέβαλλε στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1941, ο Stalin σίγουρα εξεπλάγη, και κλονίστηκε τόσο που κάποιοι μιλάνε για νευρικό επεισόδιο. Μάλλον δε διάβασε το Mein Kampf τόσο καλά όσο ο George Orwell. Ο Stalin δεν είχε προετοιμαστεί για πόλεμο, αγνοώντας και τις παροτρύνσεις του Churchill. Μετά τις πρώτες επιτυχημένες επιθέσεις του Χίτλερ, ο Στάλιν εξαφανίστηκε για τρεις μέρες, μέχρι που, ανύποπτα, ο Molotov, ο Voroshilov, ο Beria και ο Mikoyan τον βρήκαν στο γραφείο του με τρομοκρατημένο ύφος και απρόθυμο να αναλάβει τα ηνία της χώρας, ενάντια στους Ναζί. Το πώς ακριβώς εξελίχθηκαν τα επεισόδια αμφισβητείται, αλλά πάντως ο Στάλιν περίμενε, αν ο Χίτλερ έκανε επίθεση στη Ρωσία, θα το έκανε αφού νικούσε την Αγγλία.

Περισσότερα δωρεάν κείμενα του Όργουελ (στα αγγλικά) εδώ και εδώ.