Μαρτυρία για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο: Η μάχη στο Καρπενήσι
Ο Δημήτριος (Δημητρός) Δεληγιάς, γόνος Θρακιώτη πρόσφυγα, γεννήθηκε στην Αυγή Κοζάνης το 1925. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις του Εθνικού στρατού μέχρι την αποστράτευσή του, το 1950.
Ο εμφύλιος πόλεμος δεν τελείωσε με τη μάχη της Καστοριάς και τη νίκη του εθνικού στρατού. Οι αντάρτες εξακολουθούσαν να κρατούν τις βάσεις τους σε πολλά υψώματα και οχυρά στο Βίτσι. Βέβαια δεν είναι τόσο ισχυροί, όσο πιο μπροστά. Δεν μπορούν να καλύψουν και τις απώλειες που είχαν σε εφεδρείες. Η Γιουγκοσλαβία έχει κλείσει τα σύνορα. Εκείνοι που τους βοηθούν τώρα είναι η Αλβανία και η Βουλγαρία. Πολύς δικός μας στρατός παραμένει εδώ πάνω στο Βίτσι και το Γράμμο. Το Αρχηγείο των ανταρτών προσπαθεί να δημιουργήσει αντιπερισπασμούς σε άλλα μέτωπα από την Πελοπόννησο μέχρι τον Έβρο. Οργανώνει εδώ κι εκεί επιθέσεις για πλιάτσικο και βίαιη στρατολογία. Μερικά μέτωπα που ανοίγουν οι αντάρτες, δημιουργούν στον κόσμο και τον εθνικό στρατό μεγάλα προβλήματα. Τα μέτωπα αυτά είναι: η Μουργκάνα, τα Χάσια, τα Αντιχάσια, ο Όλυμπος, τα Πιέρια, το Βέρμιο, το Καϊμακτσαλάν, Θεσσαλία-Άγραφα, Ρούμελη, Πελοπόννησος και αλλού. Αυτά τα μαθαίναμε από φυλλάδια ειδήσεων του ΓΕΣ και τις ημερήσιες διαταγές των διοικητών των Μονάδων.
Το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) αναγκάζεται να αποσπάσει κάποιες στρατιωτικές δυνάμεις από το μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας και να τις στείλει σε άλλα μέτωπα που είχαν μεγάλες ανάγκες. Έτσι βρέθηκα κι εγώ με άλλους στρατιώτες στη Θεσσαλία, εκεί στα Φάρσαλα για δεύτερη φορά στη θητεία μου σε γνώριμα μέρη.
Εμείς τώρα βρισκόμαστε στα Φάρσαλα. Έ, λέγαμε να ησυχάσουμε λίγο. Να ξεκουραστούμε κάπως εδώ στον κάμπο. Ο καιρός ήταν πιο ζεστός και δεν είχαμε τα κρύα του Γράμμου. Βροχές είχαμε πολλές εδώ στον κάμπο.
Δεν πέρασαν πολλές μέρες να πάρουμε μια ανάσα και μας καλούν σε συναγερμό. Βρε, τι έγινε; ρωτούσαμε ο ένας τον άλλο μεταξύ μας. Κανένας από μας δεν ήξερε να πει κάτι. Ζωστήκαμε τις παλάσκες μας, πήραμε τα όπλα μας και ήμασταν έτοιμοι. Ήρθε ένα λοχαγός εκεί. Μας μάζεψε και μας είπε ότι οι αντάρτες χτύπησαν την Καρδίτσα και μπήκαν μέσα στην πόλη (11-13 Δεκεμβρίου του ’48).
Εμείς ξαφνιαστήκαμε για αυτά που ακούαμε, γιατί μέχρι τώρα μας έλεγαν ότι η Καρδίτσα προστατευόταν από αρκετές εθνικές δυνάμεις. Υπήρχαν φυλάκια γύρω από την πόλη, φρουρά του στρατού μέσα στην πόλη και καλά οχυρωμένα κτίρια. Το ΓΕΣ ίσως να είχε πληροφορίες για επίθεση των ανταρτών και για αυτό είχε δώσει διαταγή να οργανωθεί καλά η άμυνα της πόλης. Τελικά όμως οι αντάρτες με μεγάλες δυνάμεις από τα Άγραφα και τα γύρω βουνά επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στην Καρδίτσα. Σκόρπισαν τις εθνικές δυνάμεις και μπήκαν μέσα στην πόλη τα μεσάνυχτα του Δεκέμβρη του ’48 (12-13 Δεκεμβρίου 1948). Οι στρατιωτικές δυνάμεις που έφτασαν από τη Λάρισα, τα Τρίκαλα και τις γύρω περιοχές, έδωσαν σκληρή μάχη. Οι αντάρτες εγκατάλειψαν την πόλη, αφού πήραν πάνω από 1.000 άτομα με τη βία στρατολογημένα. Από τα στρατολογημένα άτομα, άνδρες και γυναίκες, πάνω από 300 ήταν οι γυναίκες. Άρπαξαν πολεμικό υλικό, τρόφιμα και ό,τι άλλο μπόρεσαν και έφυγαν στα γύρω βουνά.
Το δικό μας τάγμα πήρε διαταγή να επιχειρήσει κατά τον Δομοκό, την Ξυνιάδα, Φουρνά, Ρεντίνα. Έπρεπε να καταδιώξει τους συμμορίτες μέχρι απάνω στον Τυμφρηστό και να ενισχύσει την άμυνα του Καρπενησιού. Άλλο τάγμα του στρατού θα ανέβαινε από το Σμόκοβο προς τα Φουρνά και τον Τυμφρηστό. Από τον Σπερχειό ποταμό, από τη Λαμία, μεγάλες Μονά-δες στρατού θα επιχειρούσαν να φτάσουν και αυτές στις Ράχες Τυμφρηστού. Και από το Αγρίνιο ο στρατός επιχειρούσε να φτάσει στο Καρπενήσι. Η διαταγή ήταν να εξοντωθούν παντού οι δυνάμεις του ΔΣΕ. Ιδιαίτερα τώρα, μετά και το πάθημα της Καρδίτσας, οι διαταγές ήταν πιο σκληρές. Ο στρατός να καταδιώξει παντού τους αντάρτες, να μην τους αφήσει να πάρουν ανάσα. Αυτό που έγινε στην Καρδίτσα, απαγορεύεται να συμβεί με το Καρπενήσι. Η Ρούμελη, που αποτελούσε το κέντρο της Ελλάδας, επιβαλλόταν να απαλλαχθεί από τον στρατό του ΚΚΕ και να ριχτεί το βάρος στο Βίτσι. Να τελειώσει ο πόλεμος και να σωθεί η Ελλάδα από τον κομμουνισμό του Ζαχαριάδη.
Ο στρατός είχε οργανώσει καλά την άμυνα του Καρπενησιού από όταν έφυγαν οι Γερμανοί το ’44. Στο Καρπενήσι είχαν γερές βάσεις οι αντάρτες από τα χρόνια του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Πολύς κόσμος ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ και υπηρετούσαν στον ΕΛΑΣ. Στο χωριό Βίνιανη είχαν αρχηγείο οι κομμουνιστές και οι ΕΛΑΣίτες. Ο καπετάνιος Άρης Βελουχιώτης εδώ είχε τα λημέρια του. Είχε φανατικούς υποστηρικτές δικούς του και άλλους ανθρώπους, κι ας μην πίστευαν στην λαϊκή επανάσταση του ΚΚΕ.
Ο Άρης Βελουχιώτης πολλές φορές έκανε του κεφαλιού του και διαφωνούσε με τις αποφάσεις του ΚΚΕ. Δεν συμφώνησε με τη συμφωνία της Βάρκιζας (12-2-45). Τελικά το ΚΚΕ τον διέγραψε και τον χαρακτήρισε προδότη. Αυτός ακολούθησε τον δικό του δρόμο, ώσπου είπαν ότι αυτοκτόνησε. Ψέματα αλήθεια, μια φορά ο κόσμος τον αγαπούσε εκεί στ’ Άγραφα και τα βουνά γύρω. Τον είχαν ήρωα.
Με το που έφυγαν οι Γερμανοί, την ασφάλεια του Καρπενησιού την ανέλαβαν ο εθνικός στρατός, η Χωροφυλακή και ΜΑΫδες. Λίγο αργότερα, εγκαταστάθηκαν στον Τυμφρηστό, στις Ράχες, την πιο σπουδαία θέση του δρόμου Λαμίας-Καρπενησιού, εθνικές δυνάμεις. Στο Καρπενήσι, στα τέλη του 1947, ενισχύθηκε η άμυνα της πόλης με το 7ο Τάγμα Εθνοφρουράς που το αποτελούσαν εθνικόφρονες οπλίτες. Αυτούς τους έλεγαν «Σοφούληδες».
Στα μέσα του ’48 ο Στρατηγός Τσακαλώτος πήγε στο Καρπενήσι. Διοικητής του τάγματος εκεί ήταν ένας ντόπιος αξιωματικός που γνώριζε τον τόπο, πρόσωπα και πράγματα. Οχύρωσε το Καρπενήσι. Προστάτεψε το λαό. Αντιμετώπισε τους αντάρτες με επιθετικές πρωτοβουλίες. Συγκέντρωνε πληροφορίες από δικούς του ανθρώπους για τις κινήσεις του ΔΣΕ σε όλη την περιοχή. Έκανε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα χωριά και στις γύρω περιοχές. Ο Τσακαλώτος τον θαύμαζε για τις επιτυχίες του. Τότε ενισχύθηκαν τα φυλάκια γύρω από την πόλη και ιδιαίτερα στη θέση «Άι-Δημήτρης» στον Τυμφρηστό. Στις Ράχες Τυμφρηστού εγκαταστάθηκε ένας λόχος εθνοφυλακής στα τέλη Οκτωβρίου του 1948 με διαταγή της Διοίκησης Εθνοφρουράς Ρούμελης. Λίγο αργότερα ο λόχος αυτός αποχώρησε από τις Ράχες λόγω του χειμώνα.
Με την επιχείρηση του Καρπενησιού (19-1-49 έως 28-2-1949), ο ΔΣΕ σκόπευε να καταλάβει τις αποθήκες με τα εφόδια της πόλης. Να στρατολογήσει με τη βία νέους αντάρτες, να απασχολήσει και να ταλαιπωρήσει όσο γινόταν περισσότερες κυβερνητικές δυνάμεις στα άγρια ψηλά βουνά. Έτσι θα ελάφρυνε και τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού (ΔΣΕ) που μάχονταν στο Βίτσι και σε άλλα ορεινά μέρη της Ελλάδας. Οι αντάρτες σχεδίαζαν γρήγορη εισβολή στην πόλη και χτύπημα των εθνικών δυνάμεων που φύλαγαν το Καρπενήσι. Για να πετύχουν την κατάληψη της πόλης συγκέντρωσαν στα γύρω βουνά πολύ μεγάλες δυνάμεις ανταρτών. Δυο μεραρχίες, μας έλεγαν οι αξιωματικοί μας. Μέραρχοι ήταν ο καπετάν Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης) και ο Διαμαντής. Αυτός ήταν δάσκαλος και με πείρα από τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής. Ήταν παλιός καπετάνιος του ΕΛΑΣ.
Οι καπεταναίοι του Αρχηγείου του ΔΣΕ/ΚΚΕ μελέτησαν για μέρες πολύ καλά όλη την περιοχή και τις θέσεις του εθνικού στρατού γύρω από το Καρπενήσι. Έψαχναν να βρουν το πιο αδύναμο πέρασμα ανάμεσα στις θέσεις του στρατού και της εθνοφρουράς. Η ψυχολογία τους ήταν καλή, γιατί πιο μπροστά είχαν εισβάλει στην Καρδίτσα. Το ίδιο σκόπευαν να κάνουν τώρα και στο Καρπενήσι.
Από τις αρχές του ’49 οι αντάρτες κινούνταν προς το Καρπενήσι. Ο διοικητής του στρατού παρακολουθούσε τις κινήσεις των ανταρτών. Ειδοποιήθηκε ο διοικητής του τάγματος που φύλαγε το Καρπενήσι να έχει τις δυνάμεις του σε επιφυλακή, γιατί μπορεί η πόλη να δεχθεί επίθεση. Έτσι και έγινε. Η επίθεση του ΔΣΕ ξεκίνησε από το βόρειο τμήμα της πόλης. Είπαμε για μέρες το επιτελείο των ανταρτών μελετούσε την περιοχή γύρω: τη θέση του τάγματος μέσα στο Καρπενήσι, τα φυλάκια της εθνοφρουράς και τις κινήσεις του στρατού από τη Λαμία και το Αγρίνιο. Το δικό μας τάγμα προχωρούσε προς τις Ράχες Τυμφρηστού· εκεί έφτασε κι άλλος στρατός.
Το επιτελείο των ανταρτών εντόπισε από τα βόρεια της πόλης ένα ρέμα, κατάλληλο πέρασμα, για να επιτεθεί ο ΔΣΕ γρήγορα και αιφνιδιαστικά στην πόλη. Έτσι υπολόγιζε να διαλύσει τα τμήματα της εθνοφρουράς στα γύρω φυλάκια και να χτυπήσει και το τάγμα που στρατοπέδευε στην πόλη. Αυτό ήταν το ρέμα της «Αγίας Παρασκευής», βόρεια της πόλης, προς το βουνό Βελούχι. Ο διοικητής του εθνικού στρατού και οι άλλοι αξιωματικοί που φύλαγαν το Καρπενήσι δεν υπολόγιζαν ότι οι αντάρτες θα επιχειρούσαν επίθεση από εκεί χειμώνα καιρό. Το πέρασμα αυτό κάλυπτε τους αντάρτες, γιατί η μορφή του εδάφους προστάτευε εκείνους που θα επιχειρούσαν την επίθεση από τα πυρά των γύρω φυλακίων των εθνικών δυνάμεων.
Η επίθεση του ΔΣΕ ξεκίνησε νύχτα (19 προς 20 Ιανουαρίου του ’49). Δεν θυμάμαι τι ώρα ήταν αλλά σίγουρα πριν από τα μεσάνυχτα, όπως το είχαν σχεδιάσει. Ο καιρός ήταν καλός. Είχε ξαστεριά, χωρίς χιόνι, εκτός από λίγο στα βόρεια στις κορυφές του Βελουχιού. Οι αντάρτες με διοικητή τον ταγματάρχη Πρίκο πέρασαν ανάμεσα από τα κεντρικά φυλάκια και μπήκαν στο ρέμα που δεν είχε ναρκοθετηθεί. Από κάποιο φυλάκιο έπεσαν πυροβολισμοί, αλλά οι αντάρτες δεν έριξαν καμιά ντουφεκιά. Προχώρησαν αθόρυβα μέσα στην πόλη και οχυρώθηκαν στα πρώτα σπίτια που βρήκαν. Έπειτα ακολούθησαν και άλλοι πολλοί αντάρτες μέσα στην πόλη.
Η φρουρά του Καρπενησιού κινήθηκε γρήγορα να ανακαταλάβει το μέρος της πόλης που πήραν οι αντάρτες. Η μάχη ήταν σκληρή, αμφίρροπη και συνεχίστηκε όλη τη νύκτα. Και οι δύο αντιμαχόμενοι πολεμούσαν με φοβερό πείσμα και αυτοθυσία. Τελικά ο Πρίκος, λόγω της μεγάλης πίεσης του στρατού και τραυματισμένος, διέταξε το συμμάζεμα των τμημάτων του που βρίσκονταν στα βόρεια της πόλης. Όμως δύο λόχοι ανταρτών κράτησαν γερά το προγεφύρωμα. Περίμεναν τις εφόδους των άλλων τμημάτων του ΔΣΕ εναντίον των φυλακίων. Η γενική επίθεση των συμμοριτών ξεκίνησε νύχτα, στις 3 το πρωί, στις 20-21/1/49. Οι αντάρτες, με την υποστήριξη πυρών από πυροβόλα όπλα και όλμους, πραγματοποίησαν σφοδρές επιθέσεις για την εξουδετέρωση των φυλακίων. Οι μονάδες του εθνικού Στρατού προέβαλαν ισχυρή αντίσταση. Πολεμούσαν γενναία και απέκρουαν τις επιθέσεις με θεριστικά πυρά. Ιδιαίτερα στα «Ρόβια» οι αντάρτες είχαν πολλά θύματα και μέσα σε αυτά σκοτώθηκε ο επιτελάρχης τους και τραυματίστηκε ο διοικητής τους.
Αργά το βράδυ, και ενώ ο καιρός είχε αρχίσει να χειροτερεύει με ξαφνική χιονοθύελλα, δύο τάγματα ανταρτών κατόρθωσαν να φτάσουν ως το κέντρο της πόλης και να καταλάβουν το διοικητήριο. Λίγο αργότερα αντάρτες κατέλαβαν το θεωρούμενο ως απόρθητο οχυρό του «Άι-Δημήτρη». Στο μεταξύ μια διλοχία στρατού, όταν βγήκε από το Καρπενήσι για αναγνώριση, έπεσε πάνω σ’ ένα ανταρτικό σώμα. Οι εθνικές δυνάμεις επιτέθηκαν στα υψώματα: Άγιος Γεώργιος-Τυμφρηστός-Ράχη Τυμφρηστού. Οι δυνάμεις που έρχονταν από το Αγρίνιο κατέλαβαν την περιοχή «Χούνη» – Βίνιανη.
Η αντίσταση των ανταρτών και στα δύο μέτωπα ήταν άγρια. Εκεί να δεις, Γιάννη μ’, τι σφαγή γινόταν στα περίχωρα του Καρπενησιού! Όπως τα αρνιά και τα κατσίκια τα βάζεις καταή και τα σφάζεις και τρέχουν τα αίματα… Οι μάχες διεξάγονταν σώμα με σώμα. Μες τα χιόνια και το ψοφόκρυο!
Ίσα τότε είχε αρχίσει να χαλάει και ο καιρός για τα καλά. Το χιόνι έπεφτε ασταμάτητο και πυκνό για μέρες. Εμείς από τον Τυμφρηστό μες τη χιονοθύελλα και τα ανεμοσούρια αγωνιζόμασταν να μπούμε στο Καρπενήσι. Δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Τα μηχανήματα από τη Λαμία δεν προλάβαιναν να καθαρίσουν το δρόμο από τα χιόνια. Δεν μπορούσαν να έρθουν στρατιωτικές ενισχύσεις. Τα αυτοκίνητα με πυρομαχικά, τρόφιμα και εφεδρείες δεν μπορούσαν να κόψουν τα χιόνια. Φόρτωναν τα εφόδια στα μουλάρια και αυτά βούλιαζαν μέχρι την κοιλιά μέσα στα χιόνια. Ούτε τα αεροπλάνα μπορούσαν να πετάξουν τις περισσότερες μέρες, λόγω της κακοκαιρίας και της ομίχλης. Χώρια που, όταν άνοιγε λίγο ο καιρός, οι αντάρτες γίνονταν άφαντοι μέσα στα πυκνά χιονισμένα βουνά για να μη γίνουν στόχος των αεροπλάνων. Έτσι τα αεροπλάνα δεν μπορούσαν να επισημάνουν τους στόχους και δεν μπορούσαν να βομβαρδίζουν στα κουτουρού. Εμείς βουλιάζαμε μες το χιόνι που έφτανε ίσα μ’ ένα μπόι ανθρώπου σε πολλές μεριές. Δεχόμασταν πολλά πυρά από τους «συμμορίτες». Κάποιες μονάδες του στρατού μες τα χιόνια κατάφεραν και μπήκαν μέσα στο Καρπενήσι. Έτσι ενισχύθηκε η δύναμη του εθνικού στρατού της πόλης και της εθνοφρουράς.
Το δικό μας τάγμα επιχειρούσε στον Τυμφρηστό ανάμεσα στις Ράχες και τα Φουρνά, παραπέρα, πιο βόρεια, κατά τη Ρεντίνα. Άλλο τάγμα του στρατού ήταν έτοιμο να προστατέψει το Καρπενήσι από την εισβολή μέσα στην πόλη και άλλων ανταρτικών δυνάμεων. Καταφέραμε και πλησιάσαμε την πόλη κάτω από τα πυρά των ανταρτών. Στο Καρπενήσι μέσα ήταν ένα τάγμα δικό μας. Πήγαμε να το ενισχύσουμε.
Το μισό Καρπενήσι κατά τη Λαμία μεριά το είχαμε εμείς και τ’ άλλο μισό, κατά τα βόρεια, οι αντάρτες. Πώς μπήκαν οι ρουφιάνοι μέσα, τόσο καλά που το φύλαγε ο στρατός από μέσα και γύρω από τα βουνά με φυλάκια και παρατηρητήρια; Τα δικά μας πυρά στόχευαν γύρω από την πόλη στις θέσεις των ανταρτών. Έφτασαν και οι δικοί μας ΛΟΚατζήδες από τα δυτικά και έπιασαν τη θέση «Χούνη». Βρεθήκαμε με τις δικές μας δυνάμεις.
Ίσα εκείνες τις μέρες χιόνιζε. Έριχνε χιόνι ένα κακό! Κι εμείς ήμασταν όξω, ρε παιδί μ’ Γιάννη, μες τ’ άγρια βουνά, το ψοφόκρυο και τα χιόνια. Μάχες άγριες, σώμα με σώμα, δώσαμε με τους αντάρτες. Εκεί να βλέπ’ς έξω απ’ το Καρπενήσι…σφαγή! Όπως σφάζεις τ’ αρνιά και τα κατσίκια καταή! Σκοπός μας ήταν να αποκλείσουμε τους αντάρτες μέσα στην πόλη, ώσπου να αναγκαστούν να παραδοθούν ή να δραπετεύσουν. Δεν μπορούσαμε να πυροβολούμε και μέσα στην πόλη. Θα κινδύνευαν αθώοι άνθρωποι.
Οι αντάρτες έμειναν μέσα στο Καρπενήσι 19-20 μέρες. Ευτυχώς δεν εξόντωσαν, όπως είχαμε φοβηθεί, τον κόσμο που είχε εγκαταλείψει τα χωριά και τα σπίτια τ’ και ήρθαν στο Καρπενήσι για λόγους προστασίας και για να μην τροφοδοτούν τους αντάρτες. Οι αντάρτες σκότωσαν κάποιους ανθρώπους, άρπαξαν τρόφιμα, στρατολόγησαν με τη βία αρκετούς νέους και μαθητές του γυμνασίου ακόμα. Έκαναν πλιάτσικο σε αποθήκες. Πήραν ό,τι μπόρεσαν και ό,τι πρόλαβαν. Δραπέτευσαν στα γύρω βουνά.
Ισχυρές και καλά οπλισμένες Μονάδες του εθνικού στρατού καταδίωξαν τους αντάρτες. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Καρπενήσι μέσα από τα πολλά χιόνια προς τις χιονισμένες απότομες βουνοκορφές: άλλες μονάδες των ανταρτών έφυγαν κατά τα Άγραφα και άλλες προς τα Βαρδούσια και τη Γκιώνα μέσα από φοβερές ταλαιπωρίες. Δυνάμεις στρατού τούς καταδίωκαν χωρίς αναπαμό. Οι στρατιώτες καταδίωξης είχαμε το σύνθημα: «Άγραφα και Καρπενήσι, φούρνος να μην καπνίσει».
Ο εθνικός Στρατός απώθησε τον ΔΣΕ και κατέλαβε τη Ράχη Τυμφρηστού (7-2-49) αιφνιδιαστικά. Πολλοί αντάρτες σκοτώθηκαν. Άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Και άλλοι μέσα στις κακουχίες πέταξαν τα όπλα και με τα χέρια σηκωμένα παραδόθηκαν στον εθνικό στρατό. Οι περισσότεροι από αυτούς έλεγαν ότι είχαν στρατολογηθεί με τη βία από τον ΔΣΕ.
Έτυχε να είμαι μπροστά σε κάποιους αιχμαλώτους, άντρες και γυναίκες. Ε, ήταν να τους κλαις τους φουκαράδες!… Ακόμα πιο πολύ λυπόσουν τις γυναίκες. Οι στολές τους κάτι τσιόλια, γόνατα λερωμένα αίματα από τα γυναικεία προβλήματα, τα παπούτσια σχισμέ-να, ξυπόλυτοι/-ες. Μερικές γυναίκες έκλαιγαν βουβά, άλλες έλεγαν ότι τις άρπαξαν με τη βία από την Καρδίτσα και έδιναν τις συστάσεις των σπιτιών τους για βεβαίωση. Θυμάμαι μερικές που φώναζαν ότι τα αδέλφια τους πολεμούσαν με τον εθνικό στρατό και τις πήραν με τη βία μαζί με άλλες από το χωριό τους οι αντάρτες. Έλεγαν και το όνομα του χωριού, αλλά δεν το θυμάμαι τώρα. Όλοι ταλαιπωρημένοι/-ες και πεινασμένοι/-ες. «Ανάθεμα σ’ αυτήν τη φαγωμάρα μας…», είπα μέσα μου, βλέποντάς τους/τες. Ύστερα έφυγα μαζί με άλλους στρατιώτες για τον πόλεμο που δεν είχε τελειωμό. Δεν ξέρω τι έγιναν οι αιχμάλωτοι και όσοι παραδόθηκαν. Εμείς τραβήξαμε για τα βουνά καταδιώκοντας τους «συμμορίτες». Φτάσαμε πάλι στον Τυμφρηστό ψηλά.
Εκεί στον Τυμφρηστό, στην άκρη της πόλης, στα χιόνια και σε γυμνό μέρος, είχαμε έναν κολοκύθα αρχηγό. Δεν τον έκοβε ντιπ για ντιπ, τον άχρηστο. Καλά που είχαμε κάποιους λοχίες παλικάρια και τραβούσαν μπροστά. Εκεί μέσα να δεις! Έσπρωχναν οι πεζικάριοι, Γιάννη μου, τ’ αυτοκίνητα να βγουν από τα χιόνια. Ήρθαν οι μπουλντόζες να καθαρίσουν το δρόμο από τη Μακρακώμη-Τυμφρηστός-Καρπενήσι. Αδύνατο! Χιόνιζε από πάνω. Ούτε οι μπουλντόζες δεν μπορούσαν να καθαρίσουν τα χιόνια. Μπούκωναν από το χιόνι που μαζευόταν μπροστά τους· δεν μπορούσαν να το κόψουν. Τέλος πάντων με χίλιες δυσκολίες βγήκαμε ψηλά στον Τυμφρηστό.
Εκεί είχαν καρτέρι αυτοί οι καπεταναίοι. Ξαφνιαστήκαμε! Κάναμε πίσω να καλυφθούμε. Ήταν και το μέρος σπανό· δεν μας κάλυπτε καλά. Το τάγμα μας το χτύπησαν οι ΕΛΑσίτες (ΔΣΕ). Μας αιφνιδίασαν και μας ανάγκασαν όλους να κάνουμε πίσω στον Τυμφρηστό. Εγώ με το οπλοπολυβόλο στο χέρι∙ «να το! στη φωτογραφία με το άσπρο άλογο του διοικητή». Τα έλατα ήταν μέχρι απάνω όλο χιόνι.
Εκεί, εγώ προχώρησα λίγο παραπέρα από τους άλλους. Αριά αριά πηγαίναμε για ασφάλεια και προστασία. Ήθελα να δω τι γίνεται γύρω. Γλίστρησα μες στο χιόνι και έμπαινα μέσα∙ βούλιαζα όλο και πιο βαθιά. Ήταν παγωμένο το ρημάδι απάν’ απάν κι έσπασε ο πάγος κι όλο έμπαινα μέσα. Μ’ έχαψε μέσα, Γιάννη μου. Ήταν και ζεστό από μέσα και μ’ άρεσε το άτιμο! Μ’ έχαψε όλον μέσα μέχρι απάν’ στο κεφάλι. «Ο, ρε αμάν! θα χαθώ μες τα χιόνια και κανένας δε θα πάρει χαμπάρ’!», είπα από μέσα μου. Το όπλο μου το ’σφιγγα στην αγκαλιά μ’. Νε φωνή, νε τίποτα εγώ. Τώρα… Κάνα καιρό ακούω ομιλίες.
«Ο, ρα, εδώ ήταν, που διάολο πήγε; Τι έγινε;». Κατάλαβα. Ήταν ο Τίναγας που με έψαχνε· τον γνώρισα από τη φωνή τ’ και είχαμε μήνες μαζί. Εγώ, τώρα, δεν μπορούσα να απηλογηθώ, να με ακούσουν. Ο λοχίας τον φώναξε και τον ρώτησε, «πού έπεσα». «Να εδώ, κοντά ήταν. Θα βούλιαξε μες στο χιόνι». Εγώ σαν να άκουα τις ομιλίες, αλλά είπαμε, δεν μπορούσα να φωνάξω για να μ’ ακούσουν. Ήρθαν κι άλλοι και ο Θεοδώρου, ένα παλικάρι, λεβέντης! Από τη Θράκη ήταν, από την Αλεξανδρούπολη. Άμα σ’ έπιανε έτσι λίγο εδώ στον ώμο… σε σήκωνε στον αέρα. Αυτός ο Θεοδώρου έκανε μακροβούτι μες τα χιόνια και τα σκορπούσε δεξιά αριστερά σαν να κολυμπούσε. Τον ήξερα καλά. Τόσο καιρό ήμασταν μαζί. Έφτασε σε μένα. Άγγιξε με το χέρι τ’ το κεφάλι μ’. «Εδώ είναι!», φώναξε. «Τον βρήκα! Είναι βαθιά χωμένος στα χιόνια. Θα κάνω βουτιά με το κεφάλι. Κρατήστε με από τα ποδάρια μ’ εσείς. Άμα αρχίσω να κλοτσώ, εσείς θα καταλάβετε ότι τον έπιασα καλά. Τότε θα αρχίστε να με τραβάτε κατά πίσω, κατά όξω». Απόξω οι άλλοι τον κρατούσαν απ’ τα πόδια. Έψαξε και με βρήκε. Μ’ έπιασε πρώτα απ’ το κεφάλι κι απ’ τις μασχάλες· κλότσησε κι οι άλλοι τον τραβούσαν έξω. Μ’ έβγαλε! Και γλίτωσα κι εγώ και το οπλοπολυβόλο μου.
Βγήκα και μ’ ήρθε να σκάσω! Ντράπηκα… «Εγώ να το πάθω αυτό το χνέρι! Εγώ μεγάλωσα από μικρό παιδί μες τα κρύα και τα χιόνια στα βουνά στο χωριό μ’!», έλεγα μέσα μου. Τα ποδάρια μ’ τώρα ήταν ξυλιασμένα∙ δεν τα ένιωθα δικά μ’, πάγωσαν! Ο Θεοδώρου μ’ έφερε κονιάκ. Με λέει: «πιες, Δημήτρη, πιες λίγο να ζεσταθείς, να συνέρθεις». Μ’ έδωσαν κονιάκ. Ήπια λίγο… και λίγο ακόμα. Άρχισα να καταλαβαίνω τον εαυτό μ’, το σώμα μ’ και τα ποδάρια μ’. Σηκωνόμαστε να περπατήσουμε. Τα ποδάρια μ’ δεν μ’ ακούν. Μούδιασαν. Έπαθα κρυοπαγήματα. Και πολλοί άλλ’ στρατιώτες πάγωσαν.
Πηγή: Η εισαγωγή και το απόσπασμα είναι από το βιβλίο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤ. ΔΕΛΗΓΙΑΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ (1947-1950). Επιμέλεια: Μαγνητοφώνηση-απομαγνητοφώνηση-καταγραφή αφήγησης- επιμέλεια αφήγησης-σημειώσεις-ενδεικτική βιβλιογραφία. Δρ Ιωάννης Π. Μπάκανος., δάσκαλος-φιλόλογος-Σχολικός Σύμβουλος Π. Ε. © Ιωάννης Π. Μπάκανος (ιδιωτική έκδοση).
Οι φωτογραφίες και οι στρατιωτικοί χάρτες είναι από εδώ:
Ηλίας Κατραμαλάκης. Εφόρμησις αετών. Εκδ. Αθήνα, 1951.
Σόλων Γρηγοριάδης. Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας (4 τόμοι). Εκδ. POLARIS 2011.
https://www.scribd.com/document/
