Εκδικείται η φύση;
Γράφει ο Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας
Με αφορμή την λάθος αντίληψη που διαμορφώνεται για τις πλημμύρες στην Καρδίτσα.
Στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση και στο Facebook επαναλαμβάνονται συνεχώς οι φράσεις:
«είναι η κλιματική αλλαγή» και «η φύση εκδικείται».
Αποκρύπτονται έτσι τα πραγματικά αίτια.
Διαμορφώνεται μία εικόνα Θεοποίησης της φύσης.
Για το πώς λειτουργεί η κλιματική αλλαγή ως θρησκεία έχω αναφερθεί παλιότερα. Για την θρησκεία, τους Αποστόλους της και τους θεομπαίχτες.
Αλλά θα ήθελα να σταθώ περισσότερο στην φράση που φαίνεται εκ πρώτης όψεως ως ένας συνεπής και βαθύς οικολογικός προβληματισμός: «η φύση εκδικείται».
Ποιον εκδικείται η φύση; τον άνθρωπο που «δεν της φέρεται με σεβασμό».
Γιατί απαιτεί σεβασμό η φύση;
Είναι ένα πρόσωπο;
Είναι μία θεότητα προσωποποιημένη που εκδικείται;
Αυτή είναι η πιο λανθασμένη προσέγγιση και η πλέον συσκοτιστική για την κατανόηση του κόσμου γύρω μας.
Σύμφωνα με την κοινή αντίληψη «η φύση εκδικείται» με πλημμύρες, με πυρκαγιές, με κυκλώνες, με πανδημίες …
Αντί να ψάξουμε τα πραγματικά αίτια και τον τρόπο λειτουργίας αυτού που ονομάζουμε φύση όλα τα ανάγουμε σε μία αντιπαράθεση θελήσεων. Του ανθρώπου και της φύσεως.
Σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες, ο μικρός αδύναμος άνθρωπος προβαίνει σε Ύβρη απέναντι στην κοσμική τάξη και ακολουθεί η Νέμεση. Είναι ένας πολύ ενδιαφέρον τρόπος ερμηνείας του κόσμου. Είναι ο τρόπος που οι αρχαίοι ερμήνευαν την τραγικότητα του ανθρώπου. Ίσως από τους πιο ενδιαφέροντες και τους πιο βαθιά φιλοσοφημένος τρόπους να αντιληφθείς στον κόσμο. Ήταν ο καλύτερος τρόπος που διέθεταν οι αρχαίοι Έλληνες για να ερμηνεύσουν τα κίνητρα των ανθρώπων στις πράξεις και ειδικά αυτές που δημιουργούσαν ανισορροπίες και άνοιγαν έναν κύκλο βίας. Ακόμα και όταν οι πρώτοι φυσικοί φιλόσοφοι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο το σχήμα «Ύβρις – Άτις – Νέμεσις – Τίσις» παρέμεινε, γιατί προφανώς μπορούσε να ερμηνεύσει καλύτερα τις σχέσεις που οδηγούν στην τρέλα της βίας και την έλευση της Δίκης.
Ακολούθησαν οι αιώνες που ο κόσμος ερμηνεύεται ως δημιούργημα του Θεού, ο οποίος επιβλέπει και τις πράξεις των ανθρώπων. Και έτσι μιλάμε για Θεία Δίκη. Είναι και αυτός ένας τρόπος ερμηνείας της αμαρτίας (της αστοχίας δηλαδή) και της ύβρεως, που τώρα πια ονομάζεται έπαρση.
Την εποχή της προσπάθειας επιστημονικής ερμηνείας του κόσμου τα παραπάνω στοιχεία παραμένουν. Με επίγνωση ή χωρίς επίγνωση αναφέρεται κάποιος στην «φύση που εκδικείται», χωρίς να αντιλαμβάνεται τι λέει πραγματικά. Άλλωστε ακόμα και μερικές προσπάθειες επιστημονικής ερμηνείας του κόσμου, όπως η θεωρία της Γαίας, έρχονται να συμπληρώσουν αυτήν την πεποίθηση. Η ψευδό-επιστημονική θεωρία της Γαίας θεωρεί την γη σαν έναν οργανισμό ή σαν ένα κύτταρο. Καθώς αυτή η ερμηνεία έχει διαδοθεί ευρέως, και πολλοί την αποδέχονται χωρίς να την καταλαβαίνουν, η Γη – οργανισμός αποκτάει προσωπικότητα. Μπορεί συνεπώς να τιμωρήσει.
Και οι τρεις παραπάνω τρόποι ανάγνωσης της κίνησης του κόσμου έχουν κάτι κοινό. Κατά την γνώμη μου υπερέχει η αρχαία ελληνική προσέγγιση διότι οι τέσσερις θεότητες, και η σειρά με την οποία αναλαμβάνει η καθεμία το έργο της, είναι κατά κάποιο τρόπο και μία ερμηνεία των σχέσεων και των δυνάμεων που κινούνται όταν εμφανίζεται η υπεροψία. Είναι και αυτή όμως συσκοτιστική των πραγματικών διεργασιών αν γενικευτεί υπερβολικά.
Υπάρχει μια ακόμη, υπόγεια, σκέψη στον σημερινό άνθρωπο που θεωρεί ότι, για κάθε πρόβλημα που συναντάει στον τεχνητό κόσμο όπου ζει, υπάρχει μία τεχνολογική αστοχία και ότι την λύση θα την δώσει η τεχνική. Ότι κάνοντας περισσότερα και μεγαλύτερης έντασης έργα θα φέρουμε τα πράγματα στα μέτρα μας και ότι «οι δυνάμεις της φύσεως» θα ελεγχθούν. Πρόκειται για τον σύγχρονο τεχνολογικό μεσσιανισμό, όπου η τεχνική πλέον είναι η υπέρτατη δύναμη απ’ όπου περιμένουμε την λύτρωση.
Οι ερμηνείες που έχουμε για τον κόσμο και το νόημα που δίνουμε στα γεγονότα που συμβαίνουν είναι αυτά που καθορίζουν την στάση μας στην ζωή. Μας βοηθάνε να έχουμε μία συγκροτημένη προσωπική, αλλά γενική αντίληψη για τις σχέσεις των πραγμάτων και των δυνάμεων που μας περιβάλλουν και για την δική μας θέση στον κόσμο. Είναι λάθος όμως να εκφέρονται με αφοριστικό τρόπο δημόσια, νομίζοντας ότι βρήκαμε την βαθύτερη ερμηνεία, διότι οδηγούν σε αδράνεια και μοιρολατρία.
Όπως πολλοί θα αναγνωρίσουν ότι δεν μπορεί να καταφύγει κανείς σε εξωγενείς δυνάμεις για να ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα και τις αντιπαλότητες, έτσι δεν μπορούμε να καταφεύγουμε σε τέτοια σχήματα για να ερμηνεύσουμε τις διεργασίες που συντελούνται στα φυσικά φαινόμενα.
Ας έρθουμε τώρα στο παράδειγμα των πλημμυρών.
Αν εξετάσουμε τι έχει συμβεί και πλημμύρισε ο κάμπος στην Καρδίτσα, θα δούμε τις μεγάλες αποξήρανσεις και τις ευθυγραμμίσεις των ποταμών, που έγιναν στην περιοχή για να αποδοθούν μεγάλες εκτάσεις στην καλλιέργεια. Καθώς τα νερά έρχονται ορμητικά από τα ψηλά και επικλινή βουνά που βρίσκονται δυτικά της Καρδίτσας, βουνά που έχουν τέτοιο γεωλογικό υπόστρωμα που δεν επιτρέπουν την κατείσδυση του νερού στο έδαφος και επιπλέον είναι σε μεγάλες εκτάσεις αποψιλωμένα, συναντούν, καθώς φτάνουν στον κάμπο, στενά ποτάμια που έχουν τη μορφή καναλιών. Καθώς η κλίση του εδάφους στον κάμπο είναι σχεδόν μηδενική, τα νερά δεν μπορούν πλέον να διοχετευτούν κάπου. Δεν υπάρχει χώρος ανάμεσα στα τεχνητά αναχώματα, δεν υπάρχουν τα παλιά έλη τα οποία κατακλύζανε και, καθώς αργούν να φτάσουν μέχρι τον Πηνειό που έχει μεγάλη ικανότητα παροχέτευσης, εκτονώνονται σπάζοντας ή υπερπηδώντας τα αναχώματα.
Είναι λοιπόν ο άνθρωπος που έχει κάνει στις τεράστιες αλλαγές. Αν εξετάσει κανείς με ψυχραιμία το φαινόμενο της πλημμύρας, που συνέβη τώρα τώρα αλλά και το 1994 στις ίδιες περιοχές, αν εξετάσει χάρτες, παλαιότερους και τους σημερινούς, θα καταλάβει επακριβώς τι έφταιξε. Θα καταλάβει επίσης ότι αν δεν κάνουμε κάτι πραγματικά δραστικό, και όχι μόνο καθαρισμό των ρεμάτων όπως λένε οι δήμαρχοι και οι δημοσιογράφοι, θα ξανασυμβούν πλημμύρες στην περιοχή με μαθηματική βεβαιότητα.
Η πραγματική ανάλυση του φαινομένου είναι αυτή που θα μας δώσει την λύση. Το αφηρημένο σχήμα αντίληψης μας για τον κόσμο δεν θα μας προσφέρει τον τρόπο να βρούμε την λύση.
Η πίστη στην φύση, η πίστη στον Θεό και η σύγχρονη πίστη στην τεχνολογία, οι τρεις διαφορετικές θρησκείες που συνυπάρχουν δηλαδή, είναι μερικές φορές τόσο ισχυρές σε σημείο που να μην μπορεί να κάνει κανείς την διάκριση μεταξύ της πραγματικότητας και της αφηρημένης αντίληψης για τον κόσμο. Αλλά ο κόσμος είναι εδώ, είτε θεωρούμε ότι έχει δοθεί στον άνθρωπο, είτε ότι ο άνθρωπος είναι μέρος του.
Η εξέταση των πραγμάτων σε βάθος μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε άνθρωπο αν καταφέρει να έχει μία εποπτεία για τα πράγματα. Η πίστη είναι κάτι που μας βοηθάει στην καθημερινή μας ζωή, μας βοηθάει επίσης στις κοινωνικές σχέσεις, όχι όμως και στην ερμηνεία των φυσικών φαινομένων. Προτείνω λοιπόν στους άθεους και αντικληρικαλιστές φίλους, που αντικατέστησαν τον Θεό με την φύση να ξανασκεφτούν την φράση «η φύση εκδικείται».
Πηγή: https://koutsomili.wordpress.com
