Η Χρυσή Εποχή των Αράβων

Η Χρυσή Εποχή των Αράβων

(μια επιμελημένη έκδοση του άρθρου βρίσκεται εδώ)

«Είναι πολύ πιθανό ότι χωρίς τους Άραβες, ο σύγχρονος Ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν θα είχε ανεγερθεί καν»

Robert Briffault

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης 

Ο Ομπάμα σε μια ομιλία του στο Κάιρο το 2009 αναφέρει:

«Ήταν το Ισλάμ που κρατούσε το φως της μάθησης επί τόσους αιώνες, ανοίγοντας το δρόμο προς την Αναγέννηση στην Ευρώπη, και τον Διαφωτισμό. Ήταν η καινοτομία σε μουσουλμανικές κοινότητες που ανέπτυξε την άλγεβρα, την μαγνητική πυξίδα και τα εργαλεία πλοήγησης, την δεξιοτεχνία μας στη γραφή και την τυπογραφία, της κατανόησης του πώς εξαπλώνονται οι ασθένειες και του πώς μπορούμε να τις γιατρέψουμε.»

Είναι αυτή η παράδοση του Αραβικού μεσαιωνικού κόσμου της επιστημονικής αναζήτησης που χρησιμοποιείται συχνά για να βοηθήσει Δυτικούς και Μουσουλμάνους να σεβαστούν ο ένας τον άλλο και να φτάσουν σε κάποιο σημείο αλληλοκατανόησης. Αυτή η εικόνα είναι αιώνες μακριά (κυριολεκτικά) από τη σημερινή πραγματικότητα όπου το τοπίο της ακαδημαϊκής επιστημονικής μελέτης στο Ισλάμ θυμίζει έρημο.

 Ενάμιση αιώνα μετά την ίδρυση του Ισλάμ από τον Μωάμεθ (το 622 μ.Χ.), χαλίφηδες που υποστήριζαν ότι ήταν άμεσοι απόγονοί του επεδίωξαν να κατακτήσουν τον κόσμο, και κατάφεραν να επεκταθούν σε πολύ μικρό διάστημα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Μεντίνα μέχρι την Ισπανία και το σημερινό Αφγανιστάν (οι υποτελείς έφτασαν τα 60 εκατομμύρια ή το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού). Πολλοί λαοί, τότε που οι άνθρωποι πίστευαν πραγματικά στον θεό, βλέποντας τις κατακτήσεις της νεοσύστατης θρησκείας σκέφτηκαν ότι οι Μουσουλμάνοι πρέπει να έχουν τον θεό με το μέρος τους και προσηλυτίστηκαν (ή τουλάχιστον υπέκυψαν) στο Ισλάμ.

Η αυτοκρατορία αναγνώριζε ότι η πολιτική δύναμη αναπτύσσεται χέρι-χέρι με την επιστήμη· η ιατρική σώζει ζωές, η τεχνολογία κερδίζει πολέμους και η ανώτερη επιστημονική γνώση αποτελεί απόδειξη πνευματικής υπεροχής των ευγενών που την κατέχουν και της αυτοκρατορίας όπου ανήκουν Μέσω του ιερού κειμένου του Ισλάμ, του Κορανίου, εξάπλωσε την αραβική γλώσσα σε όλη την επικράτεια και έτσι όλοι οι λαοί που την απάρτιζαν είχαν έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας και ανταλλαγής γνώσεων. Η παραδόσεις της αρχαίας Ελλάδας, της Κίνας και της Ινδίας έγιναν προσιτές σε έναν τρομακτικά μεγάλο αριθμό ανθρώπων που είχαν κάθε κίνητρο και ευκαιρία να τις επεκτείνουν και να τις αναπτύξουν.

Στο χαλιφάτο προωθήθηκε σχετική ανεξιθρησκία, για παράδειγμα με την ίδρυση του νοσοκομείου Νουρ-Αλ-Ντιμ στη Δαμασκό (το κορυφαίο νοσοκομείο της εποχής), όπου ασθενείς αλλά και γιατροί οποιουδήποτε δόγματος μπορούσαν να νοσηλευθούν ή να εξασκήσουν την ιατρική. Ο θεσμός του majlis (κάτι σαν το συμπόσιο) καθιερώθηκε από τον 9^ο αιώνα, που σήμαινε τη συνάθροιση φιλοσόφων, θεολόγων, αστρονόμων και μάγων σε οίκους όπου γινόταν συζητήσεις για διάφορα θέματα, χωρίς αναστολές και περιορισμούς· κανένας από τους παρευρισκόμενους δεν αναμενόταν να διατηρεί κάποια συγκεκριμένη γραμμή σκέψης αλλά μπορούσε να αναπτύξει ελεύθερα τις ιδέες του, αρκεί να χρησιμοποιούσε κομψή αραβική γλώσσα και λογική συνέχεια.

Λέξεις όπως άλγεβρα, αλγόριθμος, αλχημεία, αλκοόλ και δεκάδες άλλες προέρχονται από την αραβική γλώσσα και την αραβική επιστημονική παράδοση. Η κατανόηση από μέρους των Αράβων για τη σημασία της ιατρικής και της πρακτικής εφαρμογής της καθώς και οι εκτενείς αστρονομικές παρατηρήσεις, η εξέλιξη της χαρτογραφίας και, κυρίως, των μαθηματικών (όπως και της εξάπλωσης του δεκαδικού συστήματος) άλλαξαν τον κόσμο και έδωσαν τα εργαλεία στους Ευρωπαίους για να βγάλουν την ανθρωπότητα από τον Μεσαίωνα. Είναι δύσκολο να υποτιμήσει κανείς την προσφορά τους στην ανθρώπινη πρόοδο, οι δυτικοί όμως δεν ήταν έτοιμοι να αναγνωρίσουν τα δώρα των μουσουλμάνων και μόλις η Ιστορία προσπέρασε την Αραβική άνθηση, οι Ευρωπαίοι έκαναν προσπάθεια να ξεχαστεί η κληρονομιά τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση του Κοπέρνικου, στον οποίο χρεώνεται η εκκίνηση της επιστημονικής επανάστασης, που στο βιβλίο του «De revolutionibus» κάνει μια σχεδόν κρυμμένη αναφορά σε έναν Άραβα αστρονόμο, τον Αλ-Μπατάνι, με το λατινικό του όνομα Machometi Aracenfis. Χωρίς τις παρατηρήσεις του Αλ-Μπατάνι ο Κοπέρνικος δεν θα μπορούσε να αποδείξει το ηλιοκεντρικό του μοντέλο, αλλά η επιρροή του τελευταίου αγνοήθηκε από τους ιστορικούς επί αιώνες. Περαιτέρω, χωρίς τις προόδους των Αράβων αλχημιστών στον σχηματισμό κραμάτων δεν θα είχε εξελιχθεί σε επιστήμη η χημεία, με την τεχνική, την ορολογία και την εργαστηριακή μέθοδο που οι Άραβες ανακάλυψαν και που συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται σε κάποιο βαθμό μέχρι σήμερα.

Η μεγαλύτερη προσφορά όμως των Αράβων είναι αναμφίβολα η εφεύρεση και εξέλιξη της ίδιας της επιστημονικής μεθόδου. Ο Ιμπν Αλ-Χαϊδάμ εξέδωσε το βιβλίο του «Οπτική» το 1021, όπου μελετάει τη φύση του φωτός και απέδειξε ότι οι ακτίνες ταξιδεύουν σε ευθείες, εξήγησε πώς δουλεύουν οι καθρέπτες και περιέγραψε πώς οι ακτίνες φωτός κάμπτονται όταν διαπερνούν διαφορετικά υλικά, όπως το νερό. Δεν αρκέστηκε όμως στο να καταδείξει τις θεωρίες του αλλά θέλησε να δείξει πώς έφτασε στα συμπεράσματά του. Όποιος διάβαζε το βιβλίο του θα έβρισκε σε αυτό οδηγίες για να επαναλάβει κάθε ένα από τα πειράματά του. Ήταν σαν να λέει «Μη με πιστεύεις. Δες το και μόνος σου». Πρόδρομος του σκεπτικισμού και της κριτικής σκέψης, θεωρούσε τη δυσπιστία οδηγό για την αναζήτηση της γνώσης και την ομότιμη αναθεώρηση (peer review) αναγκαία συνθήκη για την αναγνώριση της εγκυρότητας κάθε επιστημονικής θέσης. Και αυτός όμως έπεσε θύμα της δυτικής σοβινιστικής αδιαφορίας· συνήθως, πατέρας της επιστημονικής μεθόδου ονομάζεται ο Άγγλος Roger Bacon.

Ο Μπέρτραντ Ράσελ πίστευε πως η Ισλαμική επιστήμη, αν και αξιοθαύμαστη σε τεχνικό επίπεδο, ήταν ελλιπής σε δημιουργικότητα και ικανότητα για καινοτομία, και ότι το κυριότερο ευεργέτημά της ήταν ότι διατήρησε και μετέφερε την αρχαία γνώση στη μεσαιωνική Ευρώπη, οδηγώντας την στην Αναγέννηση. Μεταγενέστεροι μελετητές όμως θεωρούν ότι η επιστήμη της εποχής εφαρμοζόταν σε επίπεδο απαράμιλλου μεγέθους ακόμα και για σημερινά δεδομένα και ότι κινητήρια δύναμη πίσω από τα κατορθώματα των Μουσουλμάνων ήταν το Ισλάμ, που τους οδήγησε σε μια επιστημονική επανάσταση. Στο Κοράνι ο Μωάμεθ κήρυττε ότι ο καθένας οφείλει να κυνηγάει τη γνώση όποτε μπορεί.

Η επίθεση των Σταυροφόρων από τη Δύση και των Μογγόλων από την Ανατολή σημάδεψαν το τέλος της άνθισης των Μουσουλμανικού πολιτισμού. Η ανακάλυψη της Αμερικής που χάρισε αμύθητα πλούτη στην Ευρώπη σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τυπογραφίας που δεν ωφέλησε την πολύπλοκη αραβική γραφή (70 διαφορετικοί τρόποι γραφής κάθε γράμματος και πληθώρα τονικών συμβόλων) και μετατόπισε τη χρησιμότητα μιας κοινής γλώσσας σαν μέσο ανταλλαγής γνώσεων στα λατινικά, έριξαν την αυλαία της Χρυσής Εποχής των Αράβων. Από την εποχή του μεγάλου Μεταφραστικού Κινήματος ξενόγλωσσων επιστημονικών εγχειριδίων στα αραβικά, φτάνουμε στο εξής τραγικό στατιστικό: Κάθε χρόνο η Ισπανία μεταφράζει στη γλώσσα της τόσα βιβλία όσα ολόκληρος ο Μουσουλμανικός κόσμος τα τελευταία χίλια χρόνια στη δικιά του…

Δείτε:

Επιστήμη και Ισλάμ (χωρίς υπότιτλους)

Διαβάστε:

http://www.thenewatlantis.com/publications/why-the-arabic-world-turned-away-from-science

http://en.wikipedia.org/wiki/Science_in_the_medieval_Islamic_world