Το ζήτημα της (μη) απαγόρευσης της μαντίλας

Το ζήτημα της (μη) απαγόρευσης της μαντίλας

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

Το ζήτημα της απαγόρευσης της μαντίλας στη Γαλλία απασχολεί εδώ και χρόνια τη διεθνή κοινή γνώμη. Πολλοί λένε πως είναι ένας δίκαιος νόμος για την προστασία της γαλλικής κουλτούρας από την αλλοίωση που φέρνει η επαφή με έναν ουσιωδώς ξένο πολιτισμό στην Ευρωπαϊκή χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό μουσουλμάνων στο σύνολο του πληθυσμού ενώ άλλοι επιμένουν πως ο νόμος αποτελεί απόδειξη της συντηρητικής και ξενοφοβικής φύσης μιας κοινωνίας που παριστάνει μόνο την προοδευτική. Με τόση φασαρία που έχει γίνει γύρω από το θέμα είναι αξιοσημείωτο πως τέτοια απαγόρευση δεν υφίσταται καν.

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, στο Ισλάμ υπάρχουν, κυρίως, τρία ενδύματα που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη του γυναικείου σώματος, και δη της κεφαλής. Το χιτζάμπ είναι η γνωστή μαντίλα η οποία καλύπτει τα μαλλιά, η μπούρκα καλύπτει ολόκληρο το σώμα της γυναίκας μαζί με το πρόσωπο, ενώ το νικάμπ καλύπτει το κεφάλι (χιτζάμπ + βέλο) –τα δύο τελευταία ενδύματα μπορούν να συμπεριλαμβάνουν κάλυμμα και για τα μάτια, με πιο λεπτό ύφασμα. Το χιτζάμπ, λοιπόν, δεν απαγορεύεται στη Γαλλία, αλλά μόνο η μπούρκα και το νικάμπ. Κι όμως, ούτε η μπούρκα ούτε το νικάμπ συγκεκριμένα απαγορεύτηκαν ποτέ στη Γαλλία. Ο νόμος του 2010 απαγόρευσε την κάλυψη του προσώπου σε δημόσιους χώρους, πράγμα που συνεπάγεται την απαγόρευση της μάσκας του σκι (μπαλακλάβα), του κράνους και των δύο αυτών θρησκευτικών ενδυμασιών, μεταξύ άλλων (εξαιρούνται από το νόμο οι οδηγοί μοτοσικλετών, οι εργάτες με ειδικά κράνη προστασίας και κάποιες άλλες περιπτώσεις). Το πρόστιμο είναι 150 ευρώ ενώ φτάνει τα 30.000 ευρώ για όποιον υποχρεώνει κάποιον τρίτο να φοράει οτιδήποτε καλύπτει το πρόσωπό του χωρίς τη θέλησή του.

Είναι πρόβλημα όμως αυτό; Αφορά την ανοχή του διαφορετικού, τη θρησκευτική ελευθερία ή την πολυπολιτισμικότητα;

Ο νόμος ψηφίστηκε για λόγους ασφαλείας και το γεγονός ότι κανένας δεν θα το έβρισκε περίεργο να μην επιτραπεί η είσοδος σε τράπεζα ή σε αεροδρόμιο κάποιου που φοράει κράνος μηχανής ή μάσκα του σκι κάνει το επιχείρημα της θρησκευτικής ελευθερίας μάλλον άστοχο. Το να επιτρέπεται η μπούρκα σε δημόσιους χώρους αυξάνει τον κίνδυνο για όλους μας˙ δεν είναι ασυνήθιστο δράστες τρομοκρατικών επιθέσεων να διαφεύγουν από τις αρχές φορώντας τη μπούρκα.

Το να επιτρέπεται, λοιπόν, η μπούρκα θα αποτελούσε συνθήκη υπέρ μιας θρησκευτικής ενδυμασίας, ενάντια στη νομοθεσία του γαλλικού κράτους. Το να εξαιρεθεί, δηλαδή, από το νόμο οποιαδήποτε θρησκευτική ενδυμασία δε θα αποτελούσε ανοχή μιας θρησκευτικής συνήθειας ή προστασία μιας θρησκευτικής μειονότητας αλλά προνομιακή μεταχείριση μιας θρησκείας. Θα ήταν εξάλλου μάλλον αδύνατο να περιμένουμε βελτίωση της θέσης μιας μειονότητας προβάλλοντας την προνομιακή μεταχείρισή της. Το αποτέλεσμα θα ήταν πιθανότατα το αντίθετο από το επιθυμητό. Δε θα αποτελούσε μια τέτοια μεταχείριση άραγε απόδειξη πως η μειονότητα αυτή είναι διαφορετική από την υπόλοιπη κοινωνία, ότι τα μέλη της επιθυμούν ή απαιτούν διαφορετική συμπεριφορά από το κράτος προς αυτήν απ’ ότι προς τους υπόλοιπους πολίτες;

Στην πραγματικότητα, ήταν ανόητα άρθρα με τίτλους όπως «Η Γαλλική Γερουσία αποφασίζει την απαγόρευση του Ισλαμικού βέλου σε δημόσιους χώρους» που αποπροσανατόλισαν το κοινό παρουσιάζοντας έναν κοσμικό νόμο ως νόμο θρησκευτικού (ή αντι-θρησκευτικού) χαρακτήρα.

Πέρα όμως από τα θέματα ασφαλείας (που θα έπρεπε να αρκούν για να κλείσει το θέμα), όσον αφορά το κοινωνικό ζήτημα του μουσουλμανικού βέλου, υπάρχουν φυσικά γυναίκες που το φοράνε οικειοθελώς αλλά και άλλες που το φοράνε με εξαναγκασμό. Μουσουλμάνες και πρώην μουσουλμάνες χαρακτηρίζουν το βέλο ως «φέρετρο, φυλακή, απανθρωπιά». Δεν είναι δύσκολο να το κατανοήσει κανείς, αφού το να φοράει μια γυναίκα βέλο σημαίνει να μην την αναγνωρίζουν στο δρόμο ούτε οι γείτονές της και να γίνεται ουσιαστικά αδύνατο να συνάψει σχέσεις με μια μερίδα του πληθυσμού, ενώ ενδεχομένως να το ήθελε˙ κατά κάποιον τρόπο, η γυναίκα γίνεται «αόρατη» φορώντας το βέλο. Το να το φοράει, λοιπόν, υποχρεωτικά είναι προφανώς καταστροφικό γι’ αυτήν.

Από την άλλη υπάρχουν γυναίκες που σαφώς επιλέγουν να το φορέσουν και ένας τέτοιος νόμος σίγουρα παρεμβαίνει στην προσωπική τους επιλογή να το κάνουν. Σαφέστατα καθένας και καθεμιά θα έπρεπε να έχει την ελεύθερη επιλογή να ντύνεται όπως θέλει, και οι μουσουλμάνες να καλύπτουν ακόμα και τα μάτια τους αν το επιθυμούν, κρύβοντας έτσι πλήρως το σώμα τους και μαζί με αυτό την ταυτότητα τους στο δημόσιο χώρο. Στον πραγματικό κόσμο όμως, υπάρχουν μόνο δύο ενδεχόμενα. Όταν απαγορεύεται το βέλο καταπιέζεται μια μερίδα του πληθυσμού και όταν δεν απαγορεύεται καταπιέζεται μια άλλη. Ποια από τις δύο περιπτώσεις είναι χειρότερη;

Ο συγκεκριμένος αυτός νόμος δεν αφορά τη ρητή απαγόρευση ενός θρησκευτικού ενδύματος. Ποτέ δεν αφορούσε τέτοια απαγόρευση, παρά μόνο στα στόματα δημοσιογράφων διψασμένων για εύκολη τηλεθέαση και σε αυτά της θρησκόληπτης μερίδας των μουσουλμάνων που ενδιαφέρονται για μία ρητορική που δεν έχει σχέση με την επίλυση κάποιου προβλήματος αλλά με τη δημιουργία κατηγοριών περί «ισλαμοφοβίας» και ρατσισμού που εντείνουν τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων. Η πιο απροσδόκητη όμως συμπαράταξη στην εκτόξευση τέτοιων κατηγοριών έρχεται από κατά τ’ άλλα φιλελεύθερους συμπολίτες μας (της Γαλλίας και της Δύσης γενικότερα) που δεν φαίνονται ικανοί να ξεχωρίσουν την παρείσφρηση της θεοκρατικής νοοτροπίας στην πολιτική ζωή από την υπεράσπιση μιας ευαίσθητης μειονότητας.

Είναι δελεαστικό, φυσικά, να υπερασπιστεί κανείς τα δικαιώματα μιας μειοψηφίας, ειδικά στον καιρό μας όπου η ακροδεξιά ενδυναμώνεται και οι πιο γνωστοί εκφραστές της αρέσκονται να επιτίθενται συγκεκριμένα στους μουσουλμάνους βάζοντάς τους όλους στο ίδιο τσουβάλι και ζητώντας μέχρι και την απαγόρευση του Κορανίου (όπως κάνει ο Geert Wilders στην Ολλανδία). Ποιος θα υπερασπιστεί όμως τις μειονότητες μέσα σε αυτές τις μειονότητες; Ποιος θα μιλήσει για εκείνη τη μερίδα των μουσουλμάνων γυναικών που δεν επιθυμούν να φορέσουν κανένα διακριτικό ένδυμα της θρησκείας τους και τους επιβάλλεται τέτοια ακραία αντιδραστική και απομονωτική συμπεριφορά;

Το ζήτημα, λοιπόν, αφορά την απόφαση ενός κοσμικού κράτους να ψηφίσει ένα νόμο σχετικό με την ασφάλεια των πολιτών –την απαγόρευση οποιουδήποτε αντικειμένου καλύπτει το πρόσωπο ενός πολίτη˙ είτε άνδρα είτε γυναίκας, είτε μουσουλμάνου είτε όχι. Τυχόν εξαίρεση της μπούρκας για χάρη του θρησκευτικού αισθήματος των μουσουλμάνων θα σήμαινε ουσιαστικά ακύρωση του νόμου, αφού η μπούρκα (εφόσον καλύπτει ολόκληρο το σώμα) θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ακόμα και από άντρα για να αποφύγει την αναγνώριση από τις αρχές (όπως έχει συμβεί ήδη και συμβαίνει συχνότερα σε χώρες όπου η μπούρκα είναι πιο συνηθισμένη απ’ ότι στο δυτικό κόσμο). Τέτοια επίδραση μιας θρησκείας –οποιασδήποτε θρησκείας- στη νομοθεσία ενός κοσμικού κράτους αποτελεί οπισθοδρόμηση και δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή.