Δύο μακεδονικοί τάφοι
Κείμενο και φωτογραφίες: Νίκος Μωραϊτάκης
Οι μακεδονικοί τάφοι αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία ταφικών μνημείων και βρίσκονται διάσπαρτοι στη Βόρεια Ελλάδα (μέχρι τα Κομνηνά της Ξάνθης!). Πιο γνωστοί, βέβαια, είναι οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας, ενώ επίσης εντυπωσιάζουν ο τάφος (στο χωριό) τού Αγίου Αθανασίου, του Μακρίδη Μπέη στο Δερβένι στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, ο Πολυθάλαμος της Πέλλας (προσωρινά μη επισκέψιμος), ο πρόσφατα αναφερόμενος ως τάφος της Ολυμπιάδας στον Κορινό Κατερίνης κ.ά. Η αρχαϊκή μορφή της μακεδονικής κοινωνίας και πολιτείας εξηγεί το μεγάλο μέγεθος των τάφων και τον εξαιρετικό πλούτο των κτερισμάτων τους, που τους διαφοροποιεί από τους σύγχρονούς τους των υπόλοιπων ελληνικών περιοχών. Οι μακεδονικοί τάφοι σχηματίζουν μία ιδιαίτερη κατηγορία υπόγειων θαλαμοειδών οικοδομημάτων. Πράγματι, είναι υπόγειες θολωτές κατασκευές με ένα ή περισσότερους θαλάμους, ναόσχημη πρόσοψη και ζωγραφικό διάκοσμο στην πρόσοψη και στο εσωτερικό, ο οποίος θεωρείται μοναδικό στον ελλαδικό χώρο παράδειγμα μνημειακής ζωγραφικής μεγάλης κλίμακας! Καλύπτονται από χώμα ύψους περ. 1 ή 2 μ. σχηματίζοντας γήλοφο (τύμβο ή τούμπα).
Η σημερινή παρουσίαση αφορά στον τάφο της Κρίσεως και τον τάφο των Ανθεμίων που βρίσκονται στην περιοχή της Μίεζας, αρχαίας μακεδονικής πόλης (όπου και η Σχολή του Αριστοτέλους) κοντά στο χωριό Λευκάδια της Νάουσας και, συγκεκριμένα, στην οδό που συνέδεε την παλαιά πρωτεύουσα των Μακεδόνων Αιγές με τη νεότερη της Πέλλας. Στο ίδιο σημείο έχουν εντοπισθεί επίσης ο τάφος του Kinch ή Νιάουστας και ο τάφος του Λύσωνος και Καλλικλέους που δεν είναι επισκέψιμοι.
1) Ο τάφος της Κρίσεως. Διθάλαμος με καμαρωτή στέγη, πρόσοψη που δίνει την εντύπωση διώροφου κτηρίου και με αέτωμα που τώρα έχει αφαιρεθεί και είναι σε φάση συντήρησης με προοπτική σύντομα να τοποθετηθεί στην οικεία επί της κορυφής του μνημείου θέση. Η δωρική ζωφόρος επάνω από το «ισόγειο» (δωρικό) τετράπυλο πρόπυλο αποτελείται από τρίγλυφα και μετόπες και ελάχιστα διατηρούμενο το χρωματισμό σκηνών από Κενταυρομαχία. Ταινία με ζωγραφιστή ζώνη από άνθη και έλικες τη διαχωρίζει από την ιωνική ζωφόρο, στην οποία απεικονίζονται επίσης έγχρωμες αλλά ανάγλυφες παραστάσεις από μάχη Ελλήνων και Περσών (η πιθανή αυτή ταύτιση αποδίδεται στην πρόσφατη τότε γνωστή εκστρατεία). Ακολουθεί το γείσο και επάνω από αυτό έξη μικροί ημικίονες, ανάμεσα στα διαστήματα των οποίων απεικονίζονται ψευδόθυρες.
Το όνομα του τάφου οφείλεται στη μοναδική για την αρχαία τέχνη σύνθεσή του που παριστά την κάθοδο του νεκρού (πρώτη εικόνα – ίσως ενός τοπικού βετεράνου αξιωματούχου του Μεγ. Αλεξάνδρου) και την προσαγωγή του με τη συνοδεία του Ερμή (δεύτερη εικόνα με το κηρύκειο) ενώπιον των Κριτών (Αιακού – τρίτη εικόνα και Ραδάμανθυ – τέταρτη εικόνα) του Κάτω Κόσμου. Το θέμα παραπέμπει στον πλατωνικό διάλογο του Γοργία (523 Ε, 524 Α), όπου αναφέρεται ο εκεί ορισμός των εν λόγω Κριτών (δεν εμφανίζεται ο Μίνως) από τον πατέρα τους Δία. Από την τεχνοτροπία των παραστάσεων εικάζεται ότι απέδωσαν αυτές δύο διαφορετικοί ζωγράφοι. Το αέτωμα πρέπει να είχε ζωγραφικό διάκοσμο όπως προκύπτει από ορισμένα θραύσματα που ανήκουν σ’ αυτό, το ίδιο ισχύει και για το νεκρικό θάλαμο.
2) Ο τάφος των Ανθεμίων. Ανακαλύφθηκε το 1971, είναι διθάλαμος με ιωνική πρόσοψη από τέσσερις ημικίονες που στηρίζουν το θριγκό (το τμήμα του ναού επάνω από τους κίονες) και το αέτωμα.
Τα τρία ανθεμωτά ακρωτήρια που κοσμούν το αέτωμα, διατηρούν ανέπαφο το έντονο κόκκινο και μπλε χρώμα, ενώ στο σύνολό της η θολωτή οροφή του προθαλάμου είναι ζωγραφισμένη με υδρόβια άνθη και ανθέμια σε λευκές και ιώδεις αποχρώσεις πάνω σ’ ένα γαλάζιο βάθος.
Στο αέτωμα απεικονίζονται ανακεκλιμένοι ένας άνδρας με κλειδί ναού στο χέρι, ενδεικτικό ίσως του πολιτικού ή θρησκευτικού αξιώματός του και μια γυναίκα.