«Υμείς εστέ το άλας της γης…»
Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας
Πρόκειται για εκκλησιαστική φράση που είπε ο Κύριος στους μαθητές του: «Υμείς εστέ το άλας της γης· εάν δε το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται.»[1] Η μεταφορά έχει σχέση με την προφανή αξία του αλατιού – ακόμα και οικονομική σε παλαιότερες εποχές – και με τις αντισηπτικές, συντηρητικές ιδιότητές του. Ο Απόστολος Παύλος γράφει: «…ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος, εἰδέναι πῶς δεῖ ὑμᾶς ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι.»[2]
Απόδοση: «Ας είναι πάντοτε γεμάτα χάρη τα λόγια σας, αρτυμένα με το άλατι της καλοσύνης· και να ξέρετε πώς πρέπει να αποκρίνεσθε στον καθένα.»
Ο Γιάννης Σκαρίμπας χρησιμοποιεί τη φράση αναφερόμενος στους αγωνιστές του 1821: «Τούτοι οι καταφρονεμένοι, αυτοί οι ξυπόλυτοι, οι κλέφτες, οι μούτσοι και οι χωριάτες, αυτοί ήσαν το άλας τούτ’ της γης, το καύχημα και το καμάρι τούτ’ του έθνους!…»
«Αν το άλας μωρανθεί»
Η «λόγια» έκφραση «αν το άλας μωρανθεί» σημαίνει «αν το αλάτι χαλάσει, αν χάσει τις ιδιότητές του, αν μπαγιατέψει, αν γίνει άνοστο και χάσει τη γεύση του» και νομίζω λέγεται μεταφορικά για κάποιον που χάνει συν τω χρόνω τα μυαλά του, την «σπιρτάδα» του, ξεμωραίνεται, χάνει τις παλιές διανοητικές και ηθικές του δυνάμεις, ξεκουτιάζει, «φυραίνει» ο νους του, (δια)φθείρεται, γίνεται «ραμολιμέντο».
Εξάλλου το αρχ. ελλ. «μωραίνω» σημαίνει είμαι ηλίθιος, ανόητος· η φράση «πεῖραν μωραίνειν» λεγόταν για κάποιον που έκανε μια ανόητη προσπάθεια. Ως μεταβατικό ρήμα σημαίνει: καθιστώ κάποιον ανόητο, καταδικάζω, επικρίνω κάποιον ως ανόητο, βλάκα.
Το αρχαίο «μωρός» (και σπάνια «μώρος») σημαίνει νωθρός, οκνηρός, ανόητος, ηλίθιος· «το μωρόν» είναι η ανοησία και «μωρόσοφος» ο ανοήτως σοφός, ο σοφός μέσα στην ανοησία του.
«Άλας και κουκί.»
Το αλάτι έχει τη θέση του και σε άλλες παροιμίες ή παροιμιώδεις φράσεις: «Σπέρνει αλάτι.» [= ματαιοπονεί.], «Αλάτι στην πληγή.», «Φάγαμε ψωμί κι αλάτι.» [= ζήσαμε, περάσαμε πολλά, δύσκολα μαζί.], «Πρέπει να φας με τον άνθρωπο ένα καράβι αλάτι για να τόνε γνωρίσεις.», «Αλάτι πάει στην αλυκή και φρύγανα (ή ξύλα) στο λόγγο.» [= ματαιοπονεί, πράττει ανώφελα, ουδέν πρωτότυπο πράττει.] Η φράση «Άλας και κουκί.» λέγεται για όσους προσποιούνται τους ειδήμονες των πραγμάτων, τους παντογνώστες· επειδή οι αρχαίοι μάντεις -μεταξύ άλλων- χρησιμοποιούσαν αλάτι και κουκιά.
Ο Νικόλαος Πολίτης παραθέτει και τις ιταλικές «Προτού να διελέξεις τον φίλο, χρειάζεται να έχετε μαζί φαγωμένο αλάτι εφτά χρόνια.», «Χρειάζεται ένα σοινίκι[3] αλάτι για να γνωρίσεις ένα πρόσωπο και πάλι δε γνωρίζεται.», «Μην εμπιστεύεσαι το φίλο προτού να φάτε μαζί ένα σακί αλάτι.», «Χρειάζονται κοιλά[4] αλάτι για να γνωριστούν οι φίλοι», «Προτού να τον κάνεις έναν φίλο, φάε μαζί του ένα αμάξι ρύζι.», «Προτού να πει κανείς για έναν καλό ή κακό, πρέπει να φάγει μαζί του τρία τέταρτα αλάτι.», την πορτογαλική «Μόνον εκείνον πρέπει να εμπιστεύεσαι, που έφαγες μαζί του ένα κοιλό αλάτι.» και την γερμανική «Μην εμπιστεύεσαι κανέναν αν δε φάγεις ένα δίσκο αλάτι μαζί του.»
Οι πληροφορίες είναι από εδώ:
Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900.
LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).
Σημειώσεις και παραπομπές
[1] Επί του όρους ομιλία (Ματθ. 5,13).
[2] Προς Κολλοσαείς. 4,6.
[3] = Μέτρο χωρητικότητας για σιτηρά και όσπρια. 1 σοινίκι είναι ίσο με 1/8 κιλά (125 γραμμ.)
[4]= Ογκομετρικό δοχείο και μονάδα μέτρησης δημητριακών που ποίκιλε από τόπο σε τόπο. Στην Ελλάδα τα κοιλά είχαν χωρητικότητα 24 οκάδων.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.
Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/
Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.
