«Ο καλός καραβοκύρης στην ανεμοζάλη φαίνεται.»
Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας
Ο ικανός άνθρωπος αποδεικνύει τις ικανότητες και την αξία του σε δύσκολες, ζόρικες, πραγματικές συνθήκες· η παροιμία του τίτλου είναι γνωστή και στην παραλλαγή: «Ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται.» και προφανώς έχει την αρχή της στην κοινή ναυτική εμπειρία· χρησιμοποιείται μεταφορικά και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Για τους ναύτες λέγεται και το «Αν δεν έφαγε ο κώλος του κατράμι, ναύτης δεν είναι.», ενώ αντίθετη σημασία έχει η παροιμία «Είναι καπετάνιος (ή ναύτης, ναυτάκι) του γλυκού νερού.»
Η αρχαία ελληνική σημασία της λέξης «ζάλη» είναι: φούσκωμα της θάλασσας, δηλ. τρικυμία, θαλασσοταραχή· στον Σοφοκλή «πύρπνοος ζάλη» λέγεται για την πύρινη βροχή που προερχόταν από τις εκρήξεις του ηφαιστείου της Αίτνας· μεταφορικά βρίσκουμε και τις σημασίες: τρικυμία, στενοχώρια, θλίψη, «φουρτούνα». Η «ζάλη» έχει πιθανώς σχέση με το ρήμα «ζέω», που σημαίνει: βράζω, κοχλάζω (για το νερό)· αφρίζω (για τη θάλασσα), ξεχειλίζω από κάτι.[1]
Ο Λουκιανός γράφει σχετικά: «Ώσπερ ουδ’ αν εν γαλήνη μάθοις, ει αγαθός ο κυβερνήτης εστί· χειμώνος γαρ δεήσει σοι προς την διάγνωσιν.» Ο Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει: «Και τον μεν στρατιώτην ο πόλεμος δείκνυσι, η δε τρικυμία τον κυβερνήτη.»
Ο Μέγας Βασίλειος γράφει: «Κυβερνήτην μεν ο χειμών, αυλητήν δε το στάδιον, τον στρατηγόν η παράταξις, τον μεγαλόψυχον η συμφορά, τον χριστιανόν δε ο πειρασμός δοκιμάζει και βασανίζει.»
Στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο διαβάζουμε: «καθάπερ τον κυβερνήτην οι χειμώνες, και τον στρατηγόν οι κίνδυνοι, ούτω και τον ιερέα ο πειρασμός ποιεί φαίνεσθαι.»
Ο Πολίτης αναφέρει ως παραπλήσιες και τις ιταλικές «Ο καλός ναύτης γνωρίζεται στον κακό καιρό.», «Στις τρικυμίες γνωρίζονται οι ναύτες.», «Ο καλός ο ναύτης γνωρίζεται στην ανεμοζάλη.», «Όταν η θάλασσα είναι φουρτουνιασμένη φαίνεται ο καλός ναύτης.» Με αντίθετη μεταφορά: «Καθένας ξέρει ν’ αρμενίζει όταν είναι καλοσύνη.» και η γαλλική «Σε καθαρό νερό σίγουρη βάρκα.»[2]
Και τις δανέζικες «Ο καλός πιλότος δε γνωρίζεται αν είναι γαλήνη και έχει τον άνεμο όπως τον θέλει.», «Καλό είναι να κάθεται κανείς στο τιμόνι σε καιρό γαλήνης.», τις νορβηγικές «Είναι εύκολο να λάμνεις κουπί σαν αρμενίζεις λασκάδα.», «Είναι εύκολο να λάμνεις κουπί όταν μόνο του πάει (το πλοίο).», τη σουηδική «Είναι καλό να κάθεσαι το τιμόνι όταν δε φυσά.», τις ολλανδικές «Η ανάγκη δείχνει τον άνδρα.», «Με απλωμένο πανί καλό είναι να λάμνεις κουπί.», «Σαν έχει τύχη και άνεμο πρύμα αρμενίζει κανείς καλά.», τις γερμανικές «Όταν χτυπούν τα κύματα φαίνεται ποιος είναι ναυτικός.», «Η τρικυμία δοκιμάζει τη γνώση του τιμονιέρη.», «Όταν χτυπούν τα κύματα φαίνεται ποιος είναι ναυτικός.» και τη ρωσική «Στην τρικυμία δείχνει ο τιμονιέρης την τέχνη του.»]
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.
Περισσότερες παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.
Ενδεικτική βιβλιογραφία και παραπομπές
[1] Βλ. & LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).
[2] Βλ. & Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900. Σελ. 254, 255, 256, 257.
