Μεταφράζοντας αυτοβιογραφίες – Μια αλλόκοτη παρέα
Γράφει η Αφροδίτη Γεωργαλιού
Πριν από μερικούς μήνες, κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις ΡΟΠΗ οι αυτοβιογραφίες του Moby (Porcelain) και της Marina Abramović (Περνώντας από τοίχους). Είχα τη χαρά να μεταφράσω τα δύο βιβλία και να συνεργαστώ για την επιμέλεια με τη Δήμητρα Μπάτσιου και τον Θάνο Ζυγουλιάνο στο Porcelain και τη Στέλλα Τσικρικά στο Περνώντας από τοίχους. Τη γραφιστική επιμέλεια ανέλαβαν αντίστοιχα το BLIND Studio και ο Δημήτρης Κουρκούτης.
Όταν μεταφράζεις μια αυτοβιογραφία, ο πρωταγωνιστής σε διεκδικεί αποκλειστικά για ένα διάστημα μερικών μηνών. “Μετακομίζει” στο σπίτι σου και φέρνει μαζί του όλο του το φορτίο, ψυχολογικό, συναισθηματικό, δημιουργικό. Ο Moby και η Marina (τα “δυο Μ” όπως συνήθως αναφέρομαι σ´ αυτούς) θρονιάστηκαν στη ζωή μου για περίπου πέντε μήνες ο καθένας. Εκείνος με τους ενισχυτές του, την κιθάρα του, τους δίσκους του, τη λατρεία του για τον David Bowie και τον David Lynch, την αγάπη του για τα ζώα, τους προσωπικούς του δαίμονες και τις εικόνες από τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’90, και η Marina με την πνευματικότητά της, την παθιασμένη της αφοσίωση και πίστη στην τέχνη της performance, τις εμπειρίες της από κάθε γωνία του πλανήτη (από τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο ως την έρημο της Αυστραλίας, το Σινικό Τείχος και το Θιβέτ ως τα δάση της Βραζιλίας, από την Μπιενάλε της Βενετίας ως τη Νέα Υόρκη), τον σκληροτράχηλο, επίμονο χαρακτήρα της και τον πόνο και τη μοναξιά που αυτός συνεπάγεται.
Ανεκτίμητη η παρέα τους. “Εγώ στο The Artist is Present καθόμουνα ακίνητη με τις ώρες. Μήνες ολόκληρους κράτησε η performance”, άκουγα στο μυαλό μου τη Marina σχεδόν να με επιπλήττει όταν πιανόμουν στην καρέκλα του γραφείου από το γράψιμο και σηκωνόμουν μια για καφέ, μια για να φτιάξω τοστ, μια για να πιω νερό. “Κάνε τη δουλειά σου, μην είσαι τεμπέλα και μην ψάχνεις δικαιολογίες”. Ξεφυσούσα αλλά επέστρεφα. Δίκιο είχε στο κάτω κάτω.
Με τον Moby περνούσαμε τον χρόνο μας κυρίως ακούγοντας πολλή, πολλή μουσική. Μάλιστα, κάθισα και στο πιάνο (δεν τα κατάφερνα και τόσο άσχημα τελικά) και έπαιξα τις συγχορδίες από το Laura Palmer’s Theme του Angelo Badalamenti για να καταλάβω καλύτερα πώς τις χρησιμοποίησε ο Moby στο Go, που έγινε η πρώτη του μεγάλη επιτυχία (τώρα είχε ακόμα έναν λόγο να λατρεύει το Twin Peaks).
Επίσης, αυτοί οι τόσο διαφορετικοί άνθρωποι, με τις τόσο αλλιώτικες εμπειρίες ζωής, άρχισαν να αλληλεπιδρούν και μεταξύ τους. Όταν η Marina κάθεται για φαγητό σ’ ένα υπαίθριο μαγαζί στην Ταϊλάνδη που σερβίρει αποκλειστικά κοτόπουλο και παρατηρεί όλη τη διαδικασία παρασκευής του φαγητού (“(…) υπήρχαν δεκάδες καλάθια με κοτόπουλα σε διάφορα στάδια (…) Τη στιγμή που κοίταξα κάτω, μία ηλιαχτίδα πέρασε μέσα απ’ τα σύννεφα και φώτισε τη σκηνή που εκτυλισσόταν κάτω απ’ το τραπέζι: τη ζωή μιας μαμάς κότας με τα κοτοπουλάκια της. Τα μικρά, κίτρινα και χνουδωτά, φτερούγισαν γύρω απ’ τη μαμά τους τιτιβίζοντας δυνατά κάτω απ’ την ηλιαχτίδα που τα φώτιζε.”), φαντάστηκα δίπλα της τον Moby να της λέει: “Κοίτα τα κοτοπουλάκια, δεν είναι ό,τι πιο όμορφο έχεις δει στη ζωή σου;” Εκείνη θα συμφωνούσε ότι είναι χαριτωμένα, αλλά οι σκέψεις της μάλλον δεν θα είχαν να κάνουν με τα δικαιώματα των ζώων και τη χορτοφαγία. Άνθρωπος με τελείως διαφορετική θέαση της ζωής, θα συμπεράνει πως: “Αυτό είμαστε όλοι μας. Ζούμε μικρές στιγμές ευτυχίας αλλά κι εμείς σ’ ένα καλάθι καταλήγουμε”, και θα συνεχίσει το γεύμα της.
Οι προκλήσεις όταν μεταφράζεις μια αυτοβιογραφία έχουν να κάνουν κυρίως με ζητήματα ύφους και στιλ. “Η Marina θα το έλεγε έτσι;”, “Εδώ μιλάει για τους αγώνες της μαμάς της, εκφράζεται πιο ποιητικά, το αγγλικό κείμενο είναι πιο συγκινητικό, το ύφος πρέπει να διατηρηθεί”, “Ο Moby είναι μεθυσμένος εδώ, πώς θα το έλεγε; Αυτό το επιφώνημα πρέπει να αποδοθεί στα ελληνικά γιατί αναφέρεται στον αντίλαλο που κάνει στον διάδρομο. Παράλληλα, πρέπει να δημιουργούνται συναισθήματα λύπησης στον αναγνώστη. Πώς θα περάσει αυτό στη μετάφραση; Να προσέξω να μη γίνει μελό”, ήταν μερικές μόνο από τις σκέψεις μου κατά την επεξεργασία των κειμένων.
Μια άλλη δυσκολία ήταν οι εξειδικευμένες και λεπτομερείς αναφορές και των δύο στο πεδίο ενασχόλησής τους, δηλαδή στη μουσική και στην τέχνη της performance αντίστοιχα. Ο Moby ήταν πιο κατανοητός επειδή ξέρω μουσική, ομολογώ όμως πως οι γνώσεις μου περί performance ήταν εξαιρετικά περιορισμένες όταν άρχισα να μεταφράζω το Περνώντας από τοίχους. Έπρεπε να προηγηθεί έρευνα σημαντικά εκτενέστερη σε σχέση με αυτή που έκανα για το Porcelain, πριν να συντάξω την πρώτη φράση στον υπολογιστή.
Είτε ως μεταφράστρια είτε ως αναγνώστρια, αγαπώ πολύ τις (αυτο)βιογραφίες ανθρώπων που διαπρέπουν στον τομέα τους. Κι αυτό γιατί τους βλέπεις στην πράξη, να δημιουργούν, να προοδεύουν, να λυγίζουν και να ξαναστέκονται στα πόδια τους, βλέπεις όλη την εικόνα, όλη την πορεία, όλο το παρασκήνιο της επιτυχίας (και, γιατί όχι, της αποτυχίας) τους. Ο μικρός Moby παίζει με τον κολλητό του, τον Robert Downey Jr., πριν ο δεύτερος αλλάξει σχολείο και του ραγίσει την καρδιά. Κάνει θελήματα σ’ ένα γήπεδο γκολφ στα δώδεκά του για να μαζέψει λεφτά και να αγοράσει το Heroes του Bowie. Η έφηβη Marina προσπαθεί (ανεπιτυχώς) να σπάσει τη μύτη της, που τη σιχαίνεται γιατί είναι δυσανάλογα μεγάλη για το ακόμη παιδικό της πρόσωπο, ώστε να της κάνουν πλαστική στο νοσοκομείο. Τι καταδίκη να μη μοιάζεις με την Μπριζίτ Μπαρντό!
Πέρυσι, τα “δύο Μ” έγιναν η παρέα μου, η καθημερινότητά μου. Αν τους συναντήσετε σε κάποιο βιβλιοπωλείο, να ξέρετε ότι μέσα σ’ εκείνες τις σελίδες έχω αφήσει κι ένα κομμάτι από τη δική μου ψυχή.
Πηγή: thisisnotanotherlesson.blogspot.gr
