Βόρεια Κορέα: Ολοκληρωτισμός και Αστυνομοκρατία
«Μια κοινωνία όπου η ατομική ζωή είναι απολύτως μάταιη, και όπου όλα όσα δεν είναι απολύτως απαραίτητα, απαγορεύονται απόλυτα.» Christopher Hitchens
Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης
Υπό τον Κιμ Ιλ Σουνγκ η Βόρεια Κορέα αναπτύχθηκε σε αρχετυπικό Εθνικιστικό Σταλινικό κράτος, και σε αυτήν την μορφή κατάφερε να επιβιώσει χωρίς πολλές αλλαγές μέχρι τις αρχές του ‘90. Ο Κιμ Ιλ Σουνγκ ήταν η ιδανική επιλογή γιατί οι στρατιωτικές του κατακτήσεις (που αργότερα μεγαλοποιήθηκαν από τους προπαγανδιστές) ήταν γνωστές στο λαό της Κορέας, ήταν γηγενής της Πιονγιάνγκ και συνεννοήσιμος με τους σοβιετικούς. Ο Κιμ είχε προταθεί από τον Lavrenty Beria στον Στάλιν από το 1945 οπότε και του ανατέθηκε η προεδρία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βόρειας Κορέας. Αργότερα, το 1948, έγινε Ηγέτης της χώρας με την ταυτόχρονη συγγραφή Συντάγματος, το οποίο ήταν ουσιαστικά αντίγραφο του Συντάγματος του Στάλιν του 1937 και το οποίο προσάρμοσε προσωπικά εκ νέου ο Στάλιν. Την περίοδο αυτή ακόμα και οι πιο κοινότοπες αποφάσεις της κυβέρνησης της Βόρειας Κορέας έπρεπε να εγκριθούν από τη Μόσχα, όπως και τα κείμενα ομιλιών πολιτικών προσώπων. Το ότι η Βόρεια Κορέα αυτής της εποχής θεωρείται κράτος-μαριονέτα του Στάλιν δε σημαίνει ότι το νέο καθεστώς δεν ήταν δημοφιλές ή ότι δεν είχε τη στήριξη του λαού. Παρόλα αυτά, ο Κιμ έπρεπε να πάρει την άδεια από τον Στάλιν για να επιτεθεί στη Νότια Κορέα και να την ελευθερώσει από τους Αμερικάνους που θεωρούσε ότι επέβαλαν κατοχή στους συμπατριώτες του. Άδεια που πήρε το 1950, μαζί με πολεμικούς συμβούλους και πολεμοφόδια, για να λήξει τον πόλεμο τρία χρόνια αργότερα χωρίς ουσιαστικά κανένα αντίκρισμα, αφού δεν επήλθε αλλαγή συνόρων.
Στις δεκαετίες που κυβέρνησε ο Κιμ Ιλ Σουνγκ, η Βόρεια Κορέα έγινε μια κοινωνία όπου το κράτος πήρε τον έλεγχο της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής των πολιτών του σε βαθμό που δεν είχε προηγούμενο σε καμία άλλη χώρα. Οι πολίτες πλέον δεν μπορούν να ψάξουν για δουλειά μόνοι τους, αλλά πρέπει να δεχτούν τη θέση που τους δίνεται μόλις τελειώσουν το λύκειο. Σε λίγους μόνο επιτρέπεται να δώσουν εξετάσεις για το κολλέγιο, σε αυτούς που θεωρούνται αρκετά έξυπνοι και πολιτικά αξιόπιστοι.
Από τις μεγαλύτερες παραδοξότητες της ζωής στη Βόρεια Κορέα είναι ο βαθμός ελέγχου και παρακολούθησης των πολιτών από το καθεστώς, κυρίως στην περίοδο 1960-90. Η αλλαγή τόπου κατοικίας έγινε κάτι πρακτικά αδύνατο, καθώς το κράτος επιτρέπει τέτοιες ελευθεριότητες μόνο στην περίπτωση που το ίδιο κρίνει ότι οι οικονομικές συγκυρίες απαιτούν από τον πολίτη να αλλάξει δουλειά και ίσως και διεύθυνση, ή αν μια γυναίκα παντρευτεί, οπότε και θεωρείται αναμενόμενο από αυτή, να μετακομίσει εκεί που ζει ο σύζυγός της. Ακόμα και οι μετακινήσεις πρέπει να εγκριθούν από τις τοπικές αρχές. Κανένας δεν επιτρέπεται να ταξιδέψει από την πόλη όπου γεννήθηκε και κατοικεί, με εξαίρεση γειτονικές πολιτείες (ή δήμους).
Δημιουργήθηκαν οι λεγόμενες Λαϊκές Ομάδες (Inminban), που ήταν υπεύθυνες για τον κατ’ οίκον έλεγχο τον Βορειοκορεατών. Αποτελούνταν από 20 με 40 οικογένειες και όλοι οι πολίτες ήταν υποχρεωμένοι να ανήκουν σε μια τέτοια ομάδα, ανεξαιρέτως φύλου και ηλικίας. Αρχηγός της κάθε ομάδας ήταν συνήθως μια μεσήλικη γυναίκα, υπεύθυνη να ελέγχει και να γνωρίζει τα εισοδήματα, την περιουσία και τις συνήθειες των μελών της ομάδας της. «Η αρχηγός ενός inminban οφείλει να ξέρει πόσα chopsticks και πόσα κουτάλια έχει το κάθε νοικοκυριό»! Την επίβλεψη των inminban έχει η αστυνομία και ο εκάστοτε αρμόδιος αστυνομικός συναντάει τακτικά την αρχηγό της ομάδας για να του αναφέρει οποιαδήποτε ύποπτη συμπεριφορά. Οι αρχηγοί αυτοί οφείλουν να γνωρίζουν αν οι γείτονές τους έχουν καλεσμένους από άλλη πόλη και να ελέγχουν τις σχετικές τους άδειες. Μερικές φορές τον χρόνο, συνοδεύουν ειδικές αστυνομικές περιπόλους για να κάνουν έλεγχο στα διαμερίσματα των πολιτών και να σιγουρευτούν ότι όσοι διανυκτερεύουν σε κάθε νοικοκυριό έχουν δηλωθεί νομότυπα. Επιπροσθέτως, ελέγχουν τις σφραγίδες, που έχουν τοποθετηθεί σε όλα τα ραδιόφωνα της χώρας, για να σιγουρευτούν ότι οι κάτοχοί τους δεν έχουν ξεκλειδώσει τη συχνότητα για να ακούν άλλο σταθμό από τον επίσημο. Από τα τέλη του ‘90, με την εξάπλωση παράνομων βιντεοκασετών, πριν κάθε έλεγχο οι αρχές κλείνουν το ρεύμα, και το επαναφέρουν όταν βρεθούν μέσα στο διαμέρισμα για να ελέγξουν αν στη συσκευή των κατοίκων βρίσκεται κασέτα με απαγορευμένο περιεχόμενο. Οι inminban υπάρχουν ακόμα, αλλά οι αποδοτικότητά τους έχει μειωθεί σημαντικά από τη δεκαετία του ‘90 και έπειτα.
Οι πολίτες της Βόρειας Κορέας είναι χωρισμένοι σε κληρονομικές κάστες. Οι κάστες είναι τρεις: Πιστοί, Ταλαντευόμενοι, Εχθρικοί. Η κατηγοριοποίηση γίνεται βάση των πολιτικών φρονημάτων και πράξεων ενός ή περισσοτέρων αρσενικών (και μόνο αρσενικών) προγόνων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘40 και τις αρχές του ‘50. Όσοι ανήκουν στην τρίτη κάστα γίνονται θύματα διακρίσεων, μέχρι και θεσμικών. Π.χ., ακόμα κι αν μια γυναίκα ανήκει στους Πιστούς, αν παντρευτεί κάποιον Εχθρικό, τα παιδιά τους δεν γίνονται δεκτά σε πανεπιστήμια. Το σύστημα της κάστας επηρεάζει τους πολίτες σε άκρως προσωπικό επίπεδο, καθώς είναι καθοριστικός παράγοντας επιλογής συζύγου.
Ο σοβιετικός Andrei Linkov, συγγραφέας του The Real North Korea, περιγράφει την εμπειρία του κατά τη δεκαετία του ’80, όταν ο ίδιος ήταν φοιτητής με πρόγραμμα ανταλλαγής στη Βόρεια Κορέα, όπου του απαγορευόταν (όπως και σε όλους τους ξένους) να έρχεται σε επαφή με ντόπιους. Απαγορευόταν να πάει σε κινηματογράφους και σε ορισμένα μουσεία, ακόμα και σε μεγάλες βιβλιοθήκες, να φιλοξενηθεί σε κάποιο σπίτι ή να παρακολουθήσει μαθήματα με Βορειοκορεάτες. Φυσικά, οι πιο πολλοί ντόπιοι απέφευγαν κάθε επαφή μαζί τους.
Το καθεστώς φρόντισε να απομονώσει τους πολίτες του ακόμα και από τη ίδια τους την ιστορία, καθώς περιοδικά και εφημερίδες μιας δεκαετίας και παλαιότερα, άρχισαν να εξαφανίζονται από κάθε αρχείο. Καμία αλλαγή πολιτικής στην πορεία του Κιμ Ιλ Σουνγκ δεν θα μπορούσε πλέον να γίνει αντιληπτή από τους ιστορικούς, και τα εγκώμια που αυτός έπλεκε για τον Στάλιν τη δεκαετία του ’40 αποσιωπήθηκαν, όσο το καθεστώς γινόταν όλο και πιο προσωποκεντρικό τη δεκαετία του ’70, και απομακρύνονταν από τη ρητορική του μαρξισμού-λενινισμού, όπως είδαμε αλλού.
Κατά την ίδια τακτική το καθεστώς αποσιωπεί και το εκτεταμένο σύστημα στρατοπέδων συγκέντρωσης που διατηρεί, με περίπου 0.7% του πληθυσμού να κρατούνται σαν πολιτικοί αντιφρονούντες. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο ακόμα και από αυτό κατά τα τελευταία χρόνια της ηγεσίας του Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση. Στη Βόρεια Κορέα όμως δεν υπάρχουν δίκες-θέατρα όπως στην ΕΣΣΔ. Στη Βόρεια Κορέα οι πολιτικοί αντιφρονούντες απλά εξαφανίζονται, συνήθως μη γνωρίζοντας οι ίδιοι ποια είναι η κατηγορία εναντίον τους ή πόσο θα κρατήσει η ποινή τους. Μόνο οι κοινοί εγκληματίες έχουν δικαίωμα κανονικής δίκης, ακόμα κι αν αυτή θα είναι προκατειλημμένη ή άδικη. Από τα πιο βάναυσα μέτρα του καθεστώτος είναι ο θεσμός της οικογενειακής υποχρέωσης, που σημαίνει ότι αν κάποιος συλληφθεί για κάποιο πολιτικό έγκλημα, συλλαμβάνεται και ολόκληρη η οικογένειά του (για την ακρίβεια, όποιος ζει στο ίδιο σπίτι και είναι συγγενής του). Πολλές φορές στα στρατόπεδα γεννιούνται παιδιά που μεγαλώνουν γνωρίζοντας μόνο το εσωτερικό της φυλακής τους και τη ζωή στα καταναγκαστικά έργα. Η ζωή στα στρατόπεδα είναι βάναυση, με 10-12 ώρες σκληρής εργασίας την ημέρα, που ακολουθείται από ομιλίες κατήχησης. Με αυτά τα δεδομένα, δεν είναι τυχαίο που δεν υπάρχουν αντιρρησίες και αντιδραστικοί πυρήνες στη Βόρεια Κορέα, αφού αν κάποιος πει ή κάνει κάτι που δεν είναι αρεστό πολιτικά, καταδικάζει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τους κοντινούς του ανθρώπους. Αποστάτες της Πολιτικής Αστυνομίας της Βόρειας Κορέας αναφέρουν ότι το δίκτυο των πληροφοριοδοτών είναι τόσο εκτεταμένο, ώστε 1 στους 50 πολίτες πληρώνεται από την Αστυνομία σαν καταδότης (250 με 300 χιλιάδες καταδότες). Εν μέρει η οικονομία της χώρας βασίζεται στην εξαναγκαστική εργασία, με προϊόντα όπως στρατιωτικές στολές, τούβλα, δερμάτινα παπούτσια, αλκοόλ και χάρτινα διακοσμητικά λουλούδια να παράγονται σε τέτοια στρατόπεδα.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 η ποιότητα ζωής στη Βόρεια Κορέα πήρε τον κατήφορο και ποτέ δεν ανέκυψε. Με την τεράστια στρατιωτική δύναμη (4η στον κόσμο) να απορροφάει μεγάλο ποσοστό των πόρων της οικονομίας, την κατάρρευση της ΕΣΣΔ να μειώνει κατακόρυφα την κύρια πηγή οικονομικής βοήθειας και πρώτων υλών, και το λιμό που ακολουθεί και κορυφώνεται στα τέλη του ’90, η Βόρεια Κορέα έφτασε πολλές φορές στα πρόθυρα της ολοκληρωτικής καταστροφής. Σώζεται μόνο από πακέτα οικονομικής βοήθειας που προέρχονται από χώρες-ορκισμένους εχθρούς της (ΗΠΑ, Νότια Κορέα, Ιαπωνία) και με την απειλή των πυρηνικών όπλων που διαθέτει, αλλά και με τη συνεχή στήριξη από την Κίνα, τον τελευταίο σύμμαχό της.
Το καθεστώς υπέφερε από τις νέες συνθήκες καθώς δεν μπορούσε πλέον να συντηρήσει τον γιγαντιαίο μηχανισμό ελεγκτών, χαφιέδων και προπαγανδιστών που χρειαζόταν για να ξέρει ανά πάσα στιγμή που κοιμάται ο κάθε πολίτης και για να διαδίδει την πολιτική του κατήχηση. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, αντιμετωπίζοντας οι ίδιοι τον κίνδυνο της πείνας, έκαναν τα στραβά μάτια σε παραπτώματα πολιτών, είτε επί πληρωμή είτε από εμπάθεια για τους συνανθρώπους τους, κρίνοντας παράλογο να επιβάλλουν την εφαρμογή κάποιου άσκοπου μέτρου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 χαλάρωσαν κάποιου νόμοι, όπως ο χαρακτηρισμός της παράνομης διάσχισης των συνόρων με την Κίνα ως πταίσμα (μέχρι πριν σοβαρό έγκλημα) και η σχεδόν ολοκληρωτική κατάργηση του θεσμού της οικογενειακής υποχρέωσης (τώρα ισχύει μόνο σε ειδικές περιπτώσεις εγκλημάτων που θεωρούνται εξαιρετικά επικίνδυνα). Πρόσφυγες της Βόρειας Κορέας αναφέρουν ότι την εποχή του Κιμ Γιονγκ Ιλ (που ανέλαβε την εξουσία με το θάνατο του πατέρα του το 1994) μπορούσες να πεις και να κάνεις πράγματα που την εποχή του Κιμ Ιλ Σουνγκ θα σε οδηγούσαν στη φυλακή ή στον θάνατο.
Κινητά τηλέφωνα, DVD και PC έχουν αρχίσει σιγά-σιγά να εξαπλώνονται στη χώρα. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές της Βόρειας Κορέας δεν είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο και μόνο λίγοι από αυτούς συνδέονται στο εγχώριο δίκτυο (intranet). Ακόμα κι έτσι όμως, ένας υπολογιστής αποτελεί ισχυρό εργαλείο διακίνησης πληροφοριών, και οι αρχές κάνουν τυχαίους ελέγχους σε σκληρούς δίσκους κατόχων PC. Τα DVD νοτιοκορεάτικων σίριαλ που κυκλοφορούν παράνομα από χέρι σε χέρι, καθώς και τα κινητά που δανείζονται σήμα δικτύου από κεραίες της Νότιας Κορέας και της Κίνας, προσφέρουν μια διαφορετική εικόνα της γειτονικής χώρας από αυτή που ήθελε να περάσει η επίσημη προπαγάνδα. Λίγοι πια πιστεύουν ότι οι Νοτιοκορεάτες είναι φτωχοί. Τόσο μάλιστα που πλέον οι Νοτιοκορεάτες δεν παρουσιάζονται να υποφέρουν από πείνα αλλά από εθνική ταπείνωση, πολιτιστικό εκφυλισμό και περιβαλλοντική εξαχρείωση.
Οι πολίτες κάτω των 30 δεν έχουν εμπειρίες ζωής υπό το παντοδύναμο κράτος που έλεγχε τη διανομή μερίδων, οπότε αδυνατούν να δουν το κράτος σαν τον φυσικό πάροχο όλων των αναγκών της ζωής. Αυτοί άνω των 30, έχοντας ζήσει την αποδυνάμωση του καθεστώτος, δεν αδυνατούν πλέον να φανταστούν ότι μπορούν να τα καταφέρουν και χωρίς αυτό. Όταν το 2006 και 2007 οι αρχές προσπάθησαν να κλείσουν τις μαύρες αγορές και να επανακαταστήσουν το θεσμό της διανομής μερίδων (χωρίς επιτυχία), οι έμποροι διαμαρτυρήθηκαν με συνθήματα όπως «δώστε μας μερίδες ή αφήστε μας να εμπορευόμαστε».
Δεν πρέπει όμως να μας δημιουργείται η εντύπωση ότι οι Βορειοκορεάτες είναι έτοιμοι για αλλαγή καθεστώτος. Η χώρα παραμένει η πιο αστυνομοκρατούμενη και η πιο απομονωμένη χώρα του κόσμου και οι πολίτες δεν φαίνεται να είναι σε θέση να σχηματίσουν κάποιο οργανωμένο κίνημα αντίστασης. Οι κυρώσεις που επιβάλλονται στη Βόρεια Κορέα εδώ και χρόνια δεν έχουν πιάσει τόπο, και τα μέλη της ελίτ δεν είναι διατεθειμένα να κάνουν καμία υποχώρηση, εφόσον με οποιαδήποτε θεσμική αλλαγή θα κινδύνευε όχι μόνο η θέση τους αλλά μάλλον και η ζωή τους. Μόνο η Κίνα φαίνεται να είναι σε θέση να επιφέρει αλλαγές, καθώς η παύση της στήριξής της θα έφερνε τη Βόρεια Κορέα σε πολύ δύσκολη θέση. Την συμφέρει όμως;
Η Κίνα απολαμβάνει κάποια προνόμια από την ιδιαίτερη σχέση της με τη Βόρεια Κορέα. Πρώτον, η Βόρεια Κορέα διαθέτει αποθέματα μεταλλευμάτων όπως κάρβουνο, σίδερο και χαλκό και στη παρούσα κατάσταση η Κίνα έχει προνομιακά δικαιώματα εκμετάλλευσης αυτών των πρώτων υλών. Δεύτερον, η Κίνα ενδιαφέρεται για το σύστημα μεταφοράς που προσφέρει η γειτονική της χώρα. Τα πιο κοντινά σημεία πρόσβασης της βορειοανατολικής Κίνας στη θάλασσα είναι λιμάνια της Βόρειας Κορέας, και το να χάσει αυτήν την πρόσβαση θα μεταφραζόταν σε αύξηση στο κόστος διάθεσης των προϊόντων της. Τρίτον, η Βόρεια Κορέα προσφέρει φτηνό εργατικό δυναμικό για γειτονικές εταιρείες της Κίνας, όπου αν ένας Κινέζος εργάτης παίρνει 100 δολάρια το μήνα, ο Βορειοκορεάτης παίρνει 20 με 25 για την ίδια εργασία.
Αν όμως δεν μπορέσει να πειστεί η Κίνα να βοηθήσει στην αλλαγή των συνθηκών ζωής των εκατομμυρίων πολιτών της γειτονικής της χώρας, τότε τι ελπίδα απομένει;
Διαβάστε:
- The Real North Korea: Life and Politics in the Failed Stalinist Utopia του Andrei Lankov
- Worse Than 1984 – North Korea, Slave State του Christopher Hitchens
- Inside North Korea – in pictures, εικόνες από την καθημερινή ζωή της ΒΚ
Pingback: Οικονομικές Ιδιαιτερότητες της Βόρειας Κορέας - Ερανιστής