Σταύρος Καλλέργης (1865-1927)

Γράφει ο Κότσης Παναγιώτης

Α. Εισαγωγή:

   Το εγχείρημα της παρουσίασης των «πρώϊμων μορφών» του σοσιαλισμού στην Ελλάδα αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, λόγω του ότι αποτελεί μία διαδικασία, κατά την οποία όμως δεν υπάρχει η δυνατότητα να συμπεριληφθούν ορισμένα πρόσωπα, των οποίων δεν είναι «ήσσονος σημασίας» η προσφορά τους στη νεοπαγή τότε σοσιαλιστική σκέψη.

   Στο γενικότερο πολιτικό «πλαίσιο» η παγίωση του οράματος της «Μεγάλης Ιδέας» δεν «άφηνε περιθώριο» για διάδοση ιδεών με ταξικό ή σοσιαλιστικό περιεχόμενο. Σε αυτό το «επίπεδο» έρχεται να προστεθεί και η εξόντωση των πρωτεργατών της, γεγονός που οδήγησε στην «περιθωριοποίησή» της έως τις αρχές της δεκαετίας του 1890.

Β. Στην Αθήνα της εποχής:

   Ο πληθυσμός της πρωτεύουσας του ελληνικού βασιλείου θα τετραπλασιαστεί από το 1870 ως την «αυγή» του 20ού αιώνα. Κατά συνέπεια, η Αθήνα κατέστη το μοναδικό κέντρο συνάντησης των διανοουμένων, από τη διαμόρφωση στους εκπαιδευτικούς θεσμούς (λχ το «Οθώνειο» Πανεπιστήμιο»[1]) έως τις δυνατότητες της επαγγελματικής των σταδιοδρομίας.

  Το πρώτο συνδικάτο ιδρύθηκε στη Σύρο το 1879[2]. Ακόμη, τα πρώτα σοσιαλιστικά «ψήγματα» του λεκανοπεδίου εμφανίστηκαν το 1882, με την ίδρυση του σωματείου των τυπογράφων. Η κίνηση αυτή είχε ως συνέπεια την έκδοση της βραχύβιας εφημερίδας «Σύνδεσμος», το φθινόπωρο του 1882. Φυσικά, στις αρχές της επόμενης δεκαετίας οι κινήσεις αυτές θα ενταθούν, ένεκα της ιδρύσεως του «Συνδέσμου Συντεχνιών».

Γ. Η δράση του Καλλέργη:

   Ο Σταύρος Καλλέργης, πατέρας του γνωστού Έλληνα  ηθοποιού, Λυκούργου Καλλέργη, αποτελεί έναν από τους «προδρόμους» του σοσιαλισμού στην Ελλάδα. Διετέλεσε πληρεξούσιος της «Κρητικής Πολιτείας» και εκδότης του περιοδικού «Σοσιαλιστής».

   Ο πατέρας του βιογραφουμένου μας, Γεώργιος Καλλέργης, καταγόταν από το Μυλοπόταμο του Ρεθύμνου, ενώ, έλαβε μέρος και στην περίφημη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869. Το αποτέλεσμα ήταν να καταδιωχθεί από τις τουρκικές αρχές και, να καταφύγει στην αυλή του βασιλιά Γεωργίου. Ο νεαρός Σταύρος, όπως αναμενόταν, μεγάλωσε σε ένα «αυστηρό» περιβάλλον, στρατιωτικής οργανώσεως.

   Το αντικείμενο του πονήματός μας άρχισε από νεαρή ηλικία την σοσιαλιστική του δράση. Αναλυτικότερα, όταν ήταν μαθητής Γυμνασίου «μυήθηκε» στις ιδέες αυτές από έναν καθηγητή του. Αργότερα, ενώ σπούδαζε Αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο, γνωρίστηκε με τους Ρόκκο Χοϊδά και Πλάτωνα Δρακούλη, δύο σημαντικές μορφές του σοσιαλισμού στην ημεδαπή κατά την περίοδο εκείνη. [3]

   Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, ο βιογραφούμενός μας αρχίζει να εκδίδει την εφημερίδα «Σοσιαλιστής», η οποία -αρχικά- ήταν δίμηνης κυκλοφορίας. Το 1893, μετατρέπεται σε εβδομαδιαίο φύλλο και, γνωρίζει τεράστια απήχηση. Στην εφημερίδα αυτή, ο εκ Κρήτης «πρωταγωνιστής» μας διακηρύττει ένα πρωτοποριακό- για την εποχή- πρόγραμμα, το οποίο περιελάμβανε ελευθερία έκφρασης, οκτάωρη εργασία και κυριακάτικη αργία.

   Το 1893, ο Καλλέργης πετυχαίνει για πρώτη φορά τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς στην Αθήνα. Ύστερα από ομιλία, την οποία εκφώνησε ο ίδιος, κατευθύνθηκε προς τη Βουλή. Εκεί, διάβασε ψήφισμα, το οποίο, όμως, δεν δέχτηκε το Προεδρείο της. Αν και καταδικάστηκε σε φυλάκιση για τις ενέργειές του αυτές, τον επόμενο χρόνο κατόρθωσε να πραγματοποιήσει έναν «ενωτικό» εορτασμό.

   Παρά τον «χαρακτήρα» του εορτασμού, συνελήφθη και πάλι. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς απαγορεύθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Καλλέργης δικάστηκε και πάλι, όμως αθωώθηκε. Λίγο καιρό μετά, προέβη στην ίδρυση μίας σοσιαλιστικής κίνησης, στην οποία, εκτός από τους «βασικούς εκπροσώπους» του ελληνικού σοσιαλισμού, συμμετείχε και ο νεαρός Κεφαλλονίτης Μαρίνος Αντύπας, φοιτητής τότε στη Νομική.

   Γύρω στα 1895, ο Καλλέργης έζησε ένα μικρό διάστημα στο Παρίσι. Εκεί, γνωρίστηκε με μορφές, όπως ο Ζολά και ο Κροπότκιν. Μετά την επιστροφή του, το αντικείμενο της μελέτης μας επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του και, αφού εξελέγη πληρεξούσιος της «Κρητικής πολιτείας», έθεσε υποψηφιότητα ως βουλευτής για το Νομό Ρεθύμνου. Όμως, δεν τα κατάφερε και, επέστρεψε στην Αθήνα, όπου έζησε ως το τέλος της ζωής του.

Βιβλιογραφία:

Αρώνη- Τσίχλη, Κ. (2005) «Αγροτικό ζήτημα και αγροτικό κίνημα», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.

Βακαλόπουλου, Κ. (2004) «Ιστορία της Ελλάδος. Επίτομη- Συνθετική», εκδ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη.

Δερτιλή, Γ. (1977) «Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση», εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Εγκυκλοπαίδεια «Δομή», Αθήνα.

Κουκουλέ, Γ. (1983) «Ιστορία του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα.

[1]) Σημ: Το ΕΚΠΑ ονομάστηκε «Οθώνειο» λόγω του ότι αποφασίστηκε το 1837 ενώ, άρχισε να κτίζεται το καλοκαίρι του 1839, με σχέδια του Χ. Χάνσεν.

[2]) Σημ: Ο τίτλος του συνδικάτου της Σύρου, ονομάστηκε «Αδελφικός σύλλογος ξυλουργών του ναυπηγείου Σύρου».

[3]) Βλ και Καραδήμα, Β. (2013) «Η γέννηση του φοιτητικού κινήματος στην Ελλάδα»