«Ο ασκός του Αιόλου.»
Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας
Η παροιμία λέγεται για όσους ματαιοπονούν, εργάζονται, κοπιάζουν χωρίς θετικό αποτέλεσμα· κάνουν μια «τρύπα στο νερό.» Στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, ο αποξηραμένος καρπός της κολοκυθιάς, της κοινής «φλασκιάς», χρησίμευε και ως δοχείο, Την ίδια δημώδη παροιμία πιθανόν παραφράζει ο Ιωάννης, «ο της Κλίμακος», όταν λέει: «Όμοιος εστί τω ανέμους εγκλείοντι.» και «αδύνατον πνεύμα δεσμείν.» Όμοιες και οι γερμανικές «Να σφαλά τον άνεμο στο κιβώτιο.», «Να χώνει τον άνεμο σε μπουκάλι.» Σύμφωνα με μια παλιά δημώδη δοξασία, μερικοί άνθρωποι έχουν τη ικανότητα να εγκλωβίσουν τους διαβόλους μέσα σε κολοκύθες ή σε μικρά αγγεία και να τους κρατούν δεμένους και ακίνητους «μέχρι τη συντέλεια του αιώνος.» Πιστεύεται ακόμη ότι ο διάβολος μπορεί να κλειστεί σε μικρή, γυάλινη στάμνα (σε «βαυκάλιον») ή σε γυάλινη φιάλη· από εκεί και η παροιμία «Κλείνει τον διάολο στο μπουκάλι.» και η κρητική φράση «Έχει τον διάβολο στ’ ασκί», που λέγεται για πολύ ικανούς, επιδέξιους ανθρώπους. Επί ματαιοπονίας λέγεται και η παροιμία: «Με τη ματσούκα πολεμά τον άνεμο να πιάσει.»[1] Ανάλογες παραδόσεις βρίσκουμε και σε άλλους ευρωπαϊκούς λαούς.[2]
Ως παλαιότερα πρότυπα των μύθων αυτών μπορούμε να θεωρήσουμε όσα γράφονται στην Οδύσσεια· ο βασιλιάς Αίολος[3], για χάρη του Οδυσσέα, κλείνει όλους τους ανέμους σ’ έναν δερμάτινο ασκό, εκτός από τον Ζέφυρο:
«Μα όντας κι εγώ τον παρακάλεσα να μας ξεπροβοδήσει, / δε μου το αρνήθη, μόνο πρόθυμα το μισεμό μου εγνοιάστη. / Βοδιού τομάρι πήρε εννιάχρονου («ἐκδείρας ἀσκὸν βοὸς ἐννεώροιο») και μέσα εκεί τις στράτες / των σφουριχτών ανέμων έδεσε, μαζί μου να το πάρω· / τι ο γιος του Κρόνου κλειδοκράτορα τον είχε των ανέμων, / τον έναν να σηκώνει, ως ήθελε, να σταματά τον άλλον. / Μετά στο πλοίο το ασκί καλόδεσε με αστραφτερό, ασημένιο / γαϊτάνι, η πιο τυχόν ανάλαφρη πνοή να μην ξεφεύγει· κι αφήκε μοναχά το Ζέφυρο[4] να μας φυσάει, να σπρώχνει / τα πλοία κι εμάς — του κάκου επάλευε να μας σταθεί στο δρόμο, / τι εμείς χαθήκαμε απ’ τις ίδιες μας τις ανεμυαλοσύνες!»
Όμως, οι σύντροφοι του Οδυσσέα, επειδή σκέφτηκαν ότι ο ασκός περιείχε πλούτη («κειμήλια καλὰ») για τον αρχηγό τους -ενώ αυτοί γυρίζαν με άδεια χέρια («κενεὰς σὺν χεῖρας ἔχοντες») στην Ιθάκη- άνοιξαν τον «ασκό του Αιόλου»: «Δέτε και τώρα τι του εχάρισεν απ᾿ την πολλή του αγάπη / ο ρήγας Αίολος· κάντε γρήγορα, να ιδούμε τι είναι τούτα: σαν πόσο ασήμι, πόσο μάλαμα στο ασκί του μέσα κρύβει. Μα ως έλυσαν το ασκί και χύθηκαν όλοι μεμιάς οι ανέμοι, / γοργά ένας σίφουνας τους ξέσυρε βαθιά στο πέλαο μέσα, / μακριά απ᾿ τη γη μας.» (Οδύσσεια κ17-25)[5]
Ο πολύπαθος Οδυσσέας φτάνει στα όρια της απελπισίας: «από τους θρήνους τους ορθός κι εγώ πετιέμαι· και τότε μες στην αψεγάδιαστη καρδιά μου αναρωτιόμουν, / τάχα να πέσω απ᾿ το καράβι μου και να πνιγώ στο κύμα, / για υπομονή να κάνω αμίλητος και στη ζωή να μείνω;»
Περισσότερες παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.
Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/
Ενδεικτική βιβλιογραφία και παραπομπές.
[1] Ο Νικόλαος Πολίτης γράφει: «Επί των σκιαμαχούντων, των δερόντων τον άεραν.» Ματσούκα ή ματσούκι είναι το μεγάλο και χοντρό ξύλινο ραβδί, το ξύλινο ρόπαλο. [μσν. ματσούκι(ο)ν υποκορ. του ματσούκα < παλ. ιταλ. και βεν. mazzoca.]
[2] Βλ. & Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900. Σελ. 264,265,266.
[3] Κατά τον Όμηρο η Αιολία ήταν ένα νησί με βραχώδεις, απότομες ακτές («λισσὴ δ᾿ ἀναδέδρομε πέτρη») και οχυρωμένο χάλκινα τείχη («πέρι τεῖχος χάλκεον ἄρρηκτον»). Οι Έλληνες θεωρούσαν τον Αίολο ταμία των ανέμων, όχι θεό τους. Γι’ αυτό δεν είχε ιερά, ούτε γίνονταν θυσίες προς τιμήν του. Θεό τον θεωρούσαν οι Ρωμαίοι. Ο Βιργίλιος στην «Αινειάδα» τον αναφέρει ως βασιλιά που κατοικεί σε ένα άντρο, όπου είναι φυλακισμένοι οι άνεμοι, σ’ αυτόν δε καταφεύγει η Ήρα όταν αποφασίζει να καταστρέψει τα καράβια των Τρώων.
[4] Ζέφυρος είναι ο άνεμος που έρχεται και πνέει από τα δυτικά.
[5] Μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή.
