Ο Άδωνις Κύρου για το σουρεαλισμό στον κινηματογράφο και στη ζωή
«Ατελής λοιπόν κι αστεία περιορισμένη είναι η δική τους όψη της ζωής. Η ζωή είναι ένα πρίσμα με χίλιες έδρες, και μόνο μία απ’ αυτές μας επιτρέπει να κοιτάξουμε προς το εσωτερικό του πρίσματος… Ο κινηματογράφος, κοιτάζοντας μεσ’ απ’ όλες τις κλειδαρότρυπες, μπορεί να μας χαρίσει διαφορετικές κάθε φορά όψεις της ζωής.»
Άδωνις Κύρου, Ο σουρρεαλισμός στον κινηματογράφου
Το βιβλίο του Άδωνι Κύρου, «Ο σουρρεαλισμός στον κινηματογράφου», είναι ένα tours-de-force μανιφέστο και ταυτόχρονα φόρος τιμής στο είδος αυτό που ξενίζει πολλούς, αλλά ανταποδίδει την αγάπη των λίγων. Ο Άδωνις περνάει από όλη την ιστορία του σουρεαλισμού, μιλώντας όμως και για εκείνες τις ταινίες που, αν και είναι ‘μη-σουρεαλιστικές’, «τείνουν προς μια λύτρωση της ζωής και προς την απελευθέρωση των πρωταρχικών δυνάμεων του ανθρώπου». Πέρα από τις ρητά σουρεαλιστικές ταινίες όπως του Μπουνιουέλ ή της Ντυλάκ, φιλμ όπως το Σταυροί στο Μέτωπο του Κιούμπρικ, Έχω Δικαίωμα Να Ζήσω και Νέμεσις του Φριτς Λανγκ, αλλά και γουέστερν όπως το The Ox–Bow Incident του Γουέλμαν ή φιλμ-νουάρ όπως Το Κοράκι του Κλουζώ, είναι επαναστατικές ταινίες. Καταφέρνουν να αναδείξουν «το φανταστικό στοιχείο της καθημερινότητας», ενώ οι υπόλοιπες, για τον Άδωνι, είναι «κίβδηλη φυγή κι επικίνδυνη σύγχυση».
Ακολουθούν ο πρόλογος (Η πύλη προς την «αληθινή ζωή»), και ο επίλογος (Αύριο) του βιβλίου.
Η πύλη προς την «αληθινή ζωή»
«Τίποτα δε μου ‘χει φανεί πιο ελκυστικό απ’ τη σειρά των φωτογραφιών, που δημοσιεύτηκαν κάποτε σ’ ένα αμερικανικό περιοδικό και παρουσίαζαν μερικές από τις διαδοχικές στάσεις ενός ανθρώπου που κοιμόταν κάποια νύχτα», λέει ο Αντρέ Μπρετόν. «Θα ευχόταν κανείς να ‘χε κινηματογραφηθεί η κίνηση του κοιμισμένου, χωρίς διακοπή, και να ‘χε προβληθεί με πολύ επιταχυμένο ρυθμό» («Γέννηση και προοπτική του σουρεαλισμού»).
Στη φράση αυτή, ο συγγραφέας του «Τρελού Έρωτα», δείχνει με τη γνωστή του οξυδέρκεια, τη δύναμη του κινηματογράφου που μπορεί (κι οφείλει) να ‘ναι η καλύτερη αφετηρία, απ’ όπου ο σύγχρονος κόσμος θα «βυθιστεί» στα μαγνητικά, αστραφτερό νερά του υποσυνείδητου, της ποίησης, του ονείρου.
Η φύση του κινηματογράφου είναι σουρεαλιστική. Τα όνειρα του κοιμισμένου χάνουν την ονειρική τους φύση (όπως την εννοούν οι υποστηριχτές της αληθινότητας) και κινούνται μπρος στα θαμπωμένα από αλήθεια μάτια μας.
Αυτή η αλήθεια πλουτίζεται μ’ ολόκληρο το κρυφό της περιεχόμενο, γίνεται απόλυτη, υπερπραγματική.
Αύριο
Το καλύτερο μέσο για να κοπούν τα γεφύρια με την καθημερινή σκέψη είναι ο κινηματογράφος.
Μεγάλοι μύθοι και λυτρωτικές εξάρσεις αποκρυσταλλώνονται, πάνω στην οθόνη, χώρο προορισμένο για την τυχαία σκοπιμότητα.
Ο καταπιεσμένος άνθρωπος θ’ απελευθερωθεί μέσα σε μια επαναστατική θύελλα. Έτσι κι ο κινηματογράφος μπορεί να ελευθερωθεί για να στραφεί οριστικά ενάντια στους δεσμοφύλακές-του.
Τότε, μόνο τότε, θα μπορούσε να γίνει ο δυσεύρετος θεμέλιος λίθος. Το χρυσάφι της ζωής, απαλλαγμένο από κάθε περιορισμό και κάθε πνίξιμο του χώρου θα κεραυνοβολήσει τους γελοίους κι επικίνδυνους συνεχιστές της αυτοκαλούμενης καρτεσιανής σκέψης.
Πάνω στην οθόνη θα ‘ρθουν να ενωθούν η ζωή και τ’ όνειρο για να αλληλοκαταλυθούν και να κάνουν να γεννηθεί η «αληθινή ζωή».
Θα γυριστούν ταινίες με μοναδικό σκοπό, έξοχα ποιητικό, να μυήσουν τους θεατές σ’ αυτή τη ζωή και ν’ ανακατέψουν τις εικόνες της οθόνης με την καθημερνή ζωή. Η απόλυτη απελευθέρωση θ’ αποκαλυφτεί στους κατοίκους του πλανήτη, αποκαλύπτοντας τον άνθρωπο στον εαυτό-του.
Η φύση της ύλης θα ‘ναι απ’ όλους ορατή, στη μεγάλη μυστική ομορφιά της.
Όνειρα που προβάλλονται στους δρόμους των μεγαλουπόλεων, ζωή που προβάλλεται στα όνειρα των ανθρώπων, ο κινηματογράφος θα πετύχει τον υπέρτατο σκοπό-του: την κατάλυση όλων των φραγμάτων. Θα ‘μαστε «εμείς» κι «όχι εμείς». Θα κυνηγήσουμε τις πεταλούδες που κρύβονται απ’ το φως, θ’ αγκαλιάσουμε με το βλέμμα σε όλα τα θαύματα του κόσμου, θ’ αποκαλύψουμε κάτω απ’ τα έκπληκτα μάτια των άπιστων, τιε απέραντες χαρές της ζωής.
Ο κινηματογράφος είναι ο καινούργιος μύθος του ανθρώπου. Είναι, χάρη στην ικανότητά του να φωτίζει όλα τα φωτεινά κίνητρα της ζωής· είναι, χάρη στη δύναμή του να ξεγυμνώνει τις άγνωστες και μαγνητικές ικανότητες του ανθρώπου· είναι, χάρη στην αποκάλυψη του αληθινού προσώπου του ελευθερωμένου πνεύματος.
Ο κινηματογράφος θα γίνει σουρεαλιστικός.
