Η Χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (II)

Ο Γεώργιος Οστρογκόρσκι (Гео́ргий Алекса́ндрович Острого́рский, Αγία Πετρούπολη, 19 Ιανουαρίου 1902 – Βελιγράδι, 24 Οκτωβρίου 1976) ήταν Ρώσος βυζαντινολόγος. Θεωρείται ως ένας από τους γνωστότερους βυζαντινολόγους τους 20ου αιώνα. θεωρείται ως ο τελευταίος εκπρόσωπος της σειράς των Ρώσων Βυζαντινολόγων του 19ου-20ου αιώνα.

Το πρώτο μέρος μπορείτε να το διαβάσετε εδώ: Η Χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (I)

Κείμενο: Georg Ostrogorsky

Ο αυτοκράτορας δεν είναι μόνο ο ανώτατος διοικητής του στρατού, ο ανώτατος δικαστής και ο μοναδικός νομοθέτης, είναι ακόμη ο προστάτης της Εκκλησίας και της ορθής πίστεως. Είναι ο εκλεκτός του Θεού, και γι’ αυτό όχι μόνο ο αυθέντης και δεσπότης, αλλά και η ζωντανή εικόνα του χριστιανικού κράτους που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Υπερυψωμένος πάνω από τη γήινη και ανθρώπινη σφαίρα, βρίσκεται σε άμεση σχέση με το Θεό και γίνεται αντικείμενο μιας ιδιότυπης πολιτικής και θρησκευτικής λατρείας. Η λατρεία αυτή γίνεται καθημερινά στη βασιλική Αυλή, σε ένα πλαίσιο εντυπωσιακής τελετουργίας, με τη σύμπραξη της Εκκλησίας και όλου του κόσμου της Αυλής. Εκφράζεται ακόμη με τις εικόνες που παριστάνουν τον φιλόχριστο αυτοκράτορα, με κάθε προσφώνηση που απευθύνει ή δέχεται σε δημόσιο χώρο. Οι υπήκοοι του κράτους είναι δούλοι του. Όταν τους παραχωρείται η εύνοια να αντικρύσουν το πρόσωπό του, τον χαιρετούν όλοι, ακόμη και οι ανώτατοι στην τάξη, υποκλινόμενοι σε προσκύνηση ως το έδαφος. Βέβαια η θαμβωτική λαμπρότητα του τελετουργικού της βυζαντινής Αυλής όπως και η αυτοκρατορική παντοδυναμία που αντικατοπτρίζει, έχουν τις ρίζες τους στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή παράδοση39. Από την παράδοση αυτή, που ήταν ήδη διαποτισμένη με ορισμένα ανατολικά στοιχεία, προέρχεται η ξεχωριστή λαμπρότητα, της βυζαντινής Αυλής, που ενισχύθηκε και με άλλα απ’ ευθείας δάνεια από την Ανατολή, τόσο από το βασίλειο των Σασσανιδών όσο αργότερα και από το αραβικό Χαλιφάτο.

Ο βυζαντινός κόσμος όχι μόνο προήλθε από τον ελληνιστικό, αλλά συνδεόταν μαζί του και με μια εσωτερική συγγένεια. Όπως στον ελληνιστικό έτσι και στο βυζαντινό κόσμο, τα διάφορα στοιχεία συνδέονται και εναρμονίζονται μεταξύ τους σε ένα κοινό πολιτιστικό σύνολο. Και οι δύο αυτοί κόσμοι, ιδιαίτερα όμως το Βυζάντιο, έχουν κάτι το επιγονικό και εκλεκτικό. Και οι δύο αντλούν από την κληρονομιά μεγαλύτερων και δημιουργικότερων πολιτισμών, και η ιστορική τους προσφορά δεν συνίσταται στη δική τους δημιουργικότητα, όσο στη σύνθεση. Ο άνθρωπος και των δύο αυτών κόσμων είναι από πολιτιστική άποψη ο τύπος του συλλέκτη. Βέβαια είναι μοιραίο από το έργο του συλλέκτη να λείπει το πνευματικό σφρίγος, ενώ η μίμηση ισοπεδώνει το νόημα και το περιεχόμενο του προτύπου, και το αρχικό κάλλος της μορφής μεταβάλλεται σε κενή, συμβατική ρητορεία. Ωστόσο, είναι εξίσου ορθό ότι το Βυζάντιο προσέφερε μια μεγάλη και ιστορική υπηρεσία με το να διατηρήσει με αγάπη τα αρχαία πολιτιστικά αγαθά, να καλλιεργήσει το ρωμαϊκό δίκαιο και την ελληνική παιδεία. Τα δύο μεγάλα μεγέθη και συνάμα οι δύο αντίποδες της αρχαιότητας, η Ελλάδα και η Ρώμη, αναπτύσσονται μαζί πάνω στο βυζαντινό έδαφος. Τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους, το ρωμαϊκό κρατικό σύστημα και ο ελληνικός πολιτισμός, ενώνονται σε μια νέα μορφή και συνδέονται άρρηκτα με το χριστιανισμό, τον οποίο παλαιότερα τόσο το κράτος όσο και οι πολιτιστικοί φορείς τον έβλεπαν ως τον μεγάλο εχθρό τους. Το χριστιανικό Βυζάντιο δεν αποστρέφεται ούτε την εθνική τέχνη ούτε την εθνική σοφία. Όπως το ρωμαϊκό δίκαιο παρέμεινε πάντοτε η βάση του νομικού συστήματος και της νομικής συνειδήσεως των Βυζαντινών, έτσι και ο ελληνικός πολιτισμός παρέμεινε πάντοτε το θεμέλιο της πνευματικής τους ζωής. Η ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία, η ελληνική ιστοριογραφία και ποίηση αποτελούν το μορφωτικό αγαθό και των πιο ευσεβών Βυζαντινών. Ακόμη και η βυζαντινή Εκκλησία οικειοποιήθηκε την πνευματική κληρονομιά της αρχαίας φιλοσοφίας και χρησιμοποίησε την ορολογία της για τη διαμόρφωση της χριστιανικής δογματικής διδασκαλίας.

Από την προσήλωση στις αρχαίες παραδόσεις η βυζαντινή αυτοκρατορία αντλούσε ιδιαίτερη δύναμη. Ριζωμένο στην ελληνική παράδοση στάθηκε το Βυζάντιο για μια χιλιετηρίδα το σπουδαιότερο κέντρο πολιτισμού και παιδείας στον κόσμο. Ριζωμένο εξ άλλου στην πολιτειακή παράδοση του ρωμαϊκού κράτους διατήρησε ως κρατικός μηχανισμός ξεχωριστή θέση μέσα στον μεσαιωνικό κόσμο. Το βυζαντινό κράτος διαθέτει ένα μοναδικό διοικητικό μηχανισμό, με καλά διαρθρωμένες και εκπαιδευμένες δημόσιες υπηρεσίες, διαθέτει επίσης μια ασυναγώνιστη πολεμική τεχνική, εξαίρετο νομικό σύστημα και πολύ αναπτυγμένο οικονομικό και δημοσιονομικό μηχανισμό. Έχει στη διάθεσή του πλούσιες παραγωγικές πηγές, και το νόμισμά του γίνεται ολοένα και περισσότερο η βάση της οικονομίας του. Στον τομέα αυτό το Βυζάντιο διακρίνεται ουσιαστικά από τις λοιπές χώρες της ύστερης αρχαιότητας και του μεσαίωνα, που είχαν πρωτόγονη, ανταλλακτική οικονομία. Η δύναμη και το κύρος του Βυζαντίου στηρίζονται πάνω απ’ όλα στον χρηματικό του πλούτο, του οποίου τα πιστωτικά αποθέματα ήταν σχεδόν ανεξάντλητα στις περιόδους ακμής. Από την άλλη όμως μεριά το κράτος αναπτύσσει αυστηρή διαχείριση του δημόσιου χρήματος με αποτέλεσμα να ελέγχει απόλυτα κάθε οικονομική πράξη, ενώ συγχρόνως το τέλεια οργανωμένο διοικητικό σύστημα γίνεται το όργανο για την πιο ανελέητη εκμετάλλευση. Οι πολυδαίδαλες δημόσιες υπηρεσίες, το στήριγμα αυτό του γραφειοκρατικού κράτους, χαρακτηρίζονται από μεγάλη διαφθορά. Η παροιμιώδης δωροδοκία και απληστία των βυζαντινών δημόσιων υπαλλήλων ήταν το μόνιμο φόβητρο των πολιτών. Ο πλούτος και το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο του κράτους αποκτήθηκαν με τίμημα την εξαθλίωση και την έλλειψη έννομης προστασίας και ελευθερίας των λαϊκών μαζών.

Πηγή: Georg Ostrogorsky Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους
Τόμοι: Α’+Β’+Γ’ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΗΝΑ 1978
Τίτλος πρωτοτύπου: GESCHICHTE DES BYZANTINISCHEN STAATES
Μετάφραση: ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Επιστημονική εποπτεία: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Κ. ΧΡΥΣΟΣ

Ο χάρτης και οι φωτογραφίες είναι από εδώ: https://www.scribd.com/document/