Οι Μόντι Πάιθον, η Ζωή του Μπράιαν και η Ιερά Εξέταση

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

Οι Μόντι Πάιθον δεν περίμεναν να αντιμετωπίσουν την Ιερή Εξέταση όταν γυρνούσαν τη «Ζωή του Μπράιαν» (Life of Brian, 1979), αλλά αυτή ακριβώς τους βρήκε όταν πρωτοκυκλοφόρησε η ταινία, και τους επιτέθηκε κάθε τελευταίος παπάς από κάθε άκρη του δυτικού κόσμου, που ήθελε να ακουστεί το όνομά του δηλώνοντας την προσβολή που ένιωσε.

Η ταινία απαγορεύτηκε στη Νορβηγία, την Ιρλανδία, σε πόλεις της Αγγλίας (από δημοτικά συμβούλια) και από το BBCκαι το ITV, για τον «φόβο προσβολής Χριστιανών της χώρας». Πολλές φορές η απαγόρευση ερχόταν από άτομα που δεν είχαν καν δει την ταινία, βασισμένοι σε περιγραφές της από θρησκευτικές ομάδες, όπως η «Πανεθνική Γιορτή του Φωτός». Χριστιανοί, Εβραίοι και Λουθηριανοί αντέδρασαν στην προβολή της, και όποιος πήγαινε να την παρακολουθήσει έπρεπε πρώτα να περάσει μέσα από εξαγριωμένα πλήθη φανατικών. Μερικές απαγορεύσεις άντεξαν σε τοπικό επίπεδο μέχρι και τον 21^ο  αιώνα (όπως στην Ουαλία και τη Γερμανία).

Λίγο επηρεάστηκε η εμπορική επιτυχία της ταινίας από όλη αυτήν την φασαρία, αφού ήταν η πιο πετυχημένη βρετανική ταινία της χρονιάς, με λεωφορεία να μεταφέρουν θεατές από πόλεις όπου ήταν απαγορευμένη σε γειτονικές, όπου μπορούσαν ελεύθερα να την παρακολουθήσουν. Η γελοιότητα των αναταραχών δεν ξέφυγε της προσοχής των Πάιθον, που την χρησιμοποίησαν διαφημίζοντας τη «Ζωή του Μπράιαν» στη Σουηδία με αφίσα που έγραφε «Τόσο αστεία που απαγορεύτηκε στη Νορβηγία!».

Η ίδια η ταινία είναι βέβαια αθώα στην κατηγορία της βλασφημίας, καθώς ο πρωταγωνιστής Μπράιαν είναι ξεκάθαρα διαφορετικό πρόσωπο από τον Ιησού, κάτι που φαίνεται από την δεύτερη ήδη σκηνή της. Το σενάριο δεν στοχεύει στον Χριστιανισμό τον ίδιο, αλλά στην τάση των ανθρώπων να αποδίδουν νόημα ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει, όπως δείχνει η σκηνή όπου ο Μπράιαν, θέλοντας να ξεφύγει από τους Ρωμαίους που τον κυνηγάνε, αρχίζει το κήρυγμα παριστάνοντας τον μεσσία (μεταξύ πολλών άλλων που κάνουν το ίδιο δίπλα του). Όταν οι Ρωμαίοι απομακρύνονται και δεν υπάρχει πλέον κίνδυνος, ο Μπράιαν σταματάει το κήρυγμα και ξεκινάει να φύγει, αφήνοντας στη μέση τον αυτοσχέδιο λόγο που έβγαζε σχετικά με το τι θα κερδίσουν οι πραγματικοί πιστοί. Είναι μόνο τότε που εξάπτεται η περιέργεια του ακροατηρίου του, που με τη σειρά τους τον παίρνουν στο κυνήγι για να τους αποκαλύψει το «μυστικό», όσο κι αν τώρα αυτός επιμένει ότι ήταν ψέμα.

Αφετηρία της ταινίας ήταν ένα σκετς που τελικά δεν χρησιμοποιήθηκε, όπου ο σταυρός του Χριστού σπάει εξαιτίας της ανικανότητας των ξυλουργών που τον έφτιαξαν και ο Ιησούς οργισμένος τους δίνει οδηγίες πώς να τον κάνουν πιο ανθεκτικό. Μετά από συζήτηση όμως θεώρησαν ότι ήταν άδικο να σατιρίσουν τον ίδιο τον Ιησού, καθώς συμπέραναν ότι «δεν είναι ιδιαίτερα αστείος, αυτά που λέει δεν είναι άξια κοροϊδίας, είναι αξιοπρεπείς οι διδαχές του» («Η Αυτοβιογραφία των Πάιθον από τους Πάιθον»).

Όταν ο αρχικός κινηματογραφικός παραγωγός διάβασε το σενάριο, απέσυρε την οικονομική στήριξή του και ο Έρικ Άιντλ (μέλος της ομάδας που έφτιαξαν την ταινία) στράφηκε για βοήθεια στον Τζωρτζ Χάρισον, πρώην μέλος των Beatles, ο οποίος δέχτηκε να στήσει την εταιρία HandmadeFilmsκαι να χρηματοδοτήσει την ομάδα με 3εκ. δολάρια «επειδή ήθελε να δει την ταινία» όπως είπε, «αγοράζοντας έτσι το ακριβότερο εισιτήριο κινηματογράφου», όπως το χαρακτήρισε ο Τέρι Τζόουνς.

Σε μια συνέντευξη-ντιμπέιτ μεταξύ δύο μελών της κωμικής ομάδας από τη μία μεριά και ενός Επισκόπου και ενός επαγγελματία Χριστιανού από την άλλη, ο Τζον Κλιζ υποστηρίζει ότι η ταινία δεν σατιρίζει τον Χριστό, αλλά τον κλειστό τρόπο σκέψης που ο ίδιος βίωσε στο εσώκλειστο σχολείο όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ο Μάικλ Πάλιν προσπαθεί να εξηγήσει ότι η ταινία δεν είναι μια θρησκευτική σάτιρα, αλλά ότι δείχνει το πώς κάποιες πλευρές της σύγχρονης αγγλικής κοινωνίας και πολιτικής καπηλεύονται τις βιβλικές ιστορίες.

 Μέσα σε όλα αυτά τα τραγελαφικά, ξεχνάμε συχνά την πολιτική σάτιρα της ταινίας. Όταν ο πρωταγωνιστής Μπράιαν επισκέπτεται την τοπική αρένα μονομάχων, συναντά τα πάμπολλα «ιουδαϊκά μέτωπα» που αντιστέκονται (με μηδαμινή επιτυχία) στον ρωμαϊκό δακτύλιο. Μεταξύ αυτών, το Λαϊκό Μέτωπο της Ιουδαίας στέκεται πρωταγωνιστικά ενάντια στο Ιουδαϊκό Λαϊκό Μέτωπο, την Εκστρατεία Για Μια Ελεύθερη Γαλιλαία και το Μέτωπο της Ιουδαίας Του Λαού (ένας μοναχικός «Τροτσκιστής» γέρος). Ανάμεσά τους εχθρότητες, σχίσματα και αντιπαλότητες που χάνονται στη μνήμη των ίδιων των αγωνιστών, οι οποίοι δεν θυμούνται και οι ίδιοι ποιο όνομα ανήκει στην δικιά τους οργάνωση ή για ποιο λόγο διασπάστηκαν εξ αρχής. Την ίδια στιγμή, κανένας από αυτούς δεν επιτυγχάνει κάποια αποτελεσματική δράση, χαμένοι όλοι στη γραφειοκρατία και σε ατελείωτα συμβούλια με σουρεαλιστικές ρητορείες.

Όλα αυτά μου θυμίζουν το τρίπτυχο ΚΚΕ, ΜΛ-ΚΚΕ και ΚΚΕ-ΜΛ, με τα δύο τελευταία (σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες που χάνονται σε χιλιάδες σελίδες σκονισμένων βιβλίων) να διασπώνται επειδή δεν μπορούν να συμφωνήσουν για το αν μια μετα-επαναστατική Ελλάδα πρέπει να επικεντρωθεί στην αγροτική ή στη βιομηχανική ανάπτυξη!

Βλέποντας την ταινία σήμερα όλες αυτές οι αντιδράσεις φαίνονται ίσως γραφικές εκ πρώτης όψεως, λες και είναι άσχετες με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η Χριστιανική εκκλησία έχει χάσει τη δύναμη που είχε μόλις 40 χρόνια πριν, και τηλεοπτικές σειρές όπως το SouthPark μπορούν να αποδίδουν τον Ιησού με όσο γελοίο τρόπο θέλουν, ουσιαστικά ανενόχλητοι, όπως και ο Τζίμης Πανούσης μπορεί να λέει φαινομενικά ό,τι θέλει. Όμως, όπως οι αρουραίοι στην Πανούκλα του Καμύ, που αν και αποσύρονται στους υπονόμους στο τέλος του βιβλίου θα προσωποποιούν πάντα την απειλή της Αρρώστιας με την επανεμφάνισή τους, έτσι και η εκκλησία ακόμα και μέχρι σήμερα, θυμάται που και που τις μακρινές, ένδοξες εποχές της, τότε που είχε δύναμη και έδειχνε το πραγματικό της πρόσωπο, και ξαναφοράει τα κόκκινα ράσα του ιεροεξεταστή για να φιμώσει ακόμα και έναν σχολιαστή του facebook ή ηθοποιούς θεάτρου. Βέβαια, κεντρικούς ήρωες στην εν λόγω ιστορία παίζει σήμερα το Ισλάμ, που σωπαίνει με την απειλή (ή και την πράξη) θανάτωσης όποιου προφέρει τις λάθος λέξεις ή ζωγραφίσει τη λάθος εικόνα. Μάλλον χρειάζεται ένα σίκουελ που θα διαδραματίζεται στη Μεντίνα.

• Κομμένες σκηνές
• Συνέντευξη-ντιμπέιτ
• Οι Μόντι Πάιθον στο Άσπεν
• Wikipedia
• Αφιέρωμα στο Open Culture