6.500 Έλληνες στρατιωτικοί εκτοπισμένοι στη Γερμανία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο
Γράφει ο Γιάννης Κύρκος Αικατερινάρης
Τον Σεπτέμβριο του 1917, ένα συνταρακτικό γεγονός συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία και ευαισθητοποίησε πολλούς αξιωματικούς που, με αφορμή αυτό, οργάνωσαν το κίνημα της “Εθνικής Άμυνας”. Σ’ αυτό το κίνημα, που εξ αρχής χαρακτηριζόταν ως “αντιβασιλικό”, προσχώρησε με κάποια καθυστέρηση λόγω των αρχικών ενδοιασμών του και ο ίδιος ο Ελ. Βενιζέλος. Σε λίγο σχημάτισε με τους Δαγκλή και Κουντουριώτη την «Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης» (1916-1917).
Ως αφορμή της κινητοποίησης των αντιτιθέμενων στην πολιτική της φιλοβασιλικής κυβέρνησης στάθηκε το γεγονός ότι 6.500 περίπου στρατιώτες και αξιωματικοί του Δ΄ Σώματος στρατού, που είχε έδρα την Καβάλα, αναγκάστηκαν να παραδοθούν και να οδηγηθούν σε μια ιδιότυπη εκτόπιση στη Γερμανία. Ιδιότυπη και για έναν άλλο λόγο. Γιατί οι περισσότεροι αξιωματικοί, ως φιλοβασιλικοί και εκ προοιμίου φίλα διακείμενοι στους Γερμανούς, απολάμβαναν ένα καθεστώς «φιλοξενίας» σε ενοικιαζόμενα σπίτια και με δύο λέσχες στο κέντρο της πόλης, εν αντιθέσει με τους στρατιώτες που, αν και όχι έγκλειστοι κατά το μεγαλύτερο τουλάχιστο διάστημα, διέμεναν όχι με τις καλύτερες συνθήκες σε στρατώνες.
Οι άνδρες αυτοί εκτοπίστηκαν είτε οικειοθελώς, είτε γιατί δεν κατόρθωσαν να αποφύγουν την αιχμαλωσία, όπως δηλαδή έκανε ένας μικρότερος αριθμός ανδρών που κατέφυγαν με σκάφη στη Θάσο, στην Χαλκιδική (συνταγματάρχης Χριστοδούλου κ.ά.) και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη. Το σύνολο σχεδόν αυτής της δύναμης των ανδρών οδηγήθηκε από τους Γερμανούς και και με την εν τοις πράγμασι ανοχή της ελληνικής φιλοβασιλικής κυβέρνησης, στην πόλη Gorlitz (Γκαίρλιτς) της Γερμανίας (σ.σ. Στην περιοχή της Σιλεσίας).
Ανάμεσα σ’ αυτούς τους στρατευμένους ήταν και ο Αρίσταρχος Παραθυράς, δάσκαλος από την Χαλκιδική και πατέρας του γιατρού και φίλου μου από τα παιδικά μας δύσκολα χρόνια, Χρήστου Παραθυρά, στον οποίο και αφιερώνω το παρακάτω τραγούδι, που γράφηκε εκεί από Έλληνα εκτοπισμένο. Ξέρω ότι ο Χρήστος, στις δύσκολες μέρες που περνάει, θα χαρεί γι’ αυτή την αναφορά στον πατέρα του. Είμαι βέβαιος ότι, όπως και τόσες άλλες φορές στη ζωή του, θα βγει και πάλι νικητής!
Στο Gorlitz οι Έλληνες στρατιώτες -και σε πρωταγωνιστικό ρόλο και ο Αρ. Παραθυράς- ήρθαν σε συνεννόηση με την Ρόζα Λούξεμπουργκ, η οποία συχνά εκφωνούσε στους Έλληνες στρατιώτες πύρινους επαναστατικούς λόγους και έκανε ιδεολογική διαφώτιση. Ακολούθησε στη συνέχεια, τον Νοέμβριο του 1918, το γνωστό κίνημα των Σπαρτακιστών με επικεφαλής την Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Κάρλ Λήμπνεχτ και την συμμετοχή πολλών Ελλήνων, προκάλεσε και πάλι περιπέτειες σε πολλούς απ’ αυτούς τους ασυμβίβαστους Έλληνες της Γερμανίας. Ιδιαίτερα η οικογένεια Παραθυρά είχε και στη συνέχεια πολλές περιπέτειες. (βλ. σχετικά G. Gianoulopoulos, η ελληνική εξωτερική πολιτική (1900-1923), ΠΑΝΟΡΑΜΑ 20 ΑΙΩΝΑ, ΕΡΤ 1984, Γεράσιμου Αλεξάτου, Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919, που σας το συνιστώ, Γιάννη Αικατερινάρη, H XAΛKIΔIKH ΣTON EΘNIKO ΔIXAΣMO (1916-1917), Επίσημα έγγραφα και μαρτυρίες, σε 7 συνέχειες στο περ. “ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ” 2003 και μία στο “ΑΝΤΙ” κ. ά.).
Αξίζει εδώ να σημειώσω ότι ανάμεσα στους εκτοπισμένους στρατευμένους, που δημιούργησαν μια ελληνική παροικία, και πολλοί παρέμειναν μόνιμα εκεί και μετά την λήξη του πολέμου, υπήρξαν και πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης, συγγραφείς (Βασίλης Ρώτας, Λέων Κουκούλας), μουσικοί κ.ά.
Αξίζει, όμως, να ακούσετε το ενδιαφέρον τραγούδι “Χήρα ν’ αλλάξεις τ’ όνομα”, που γράφηκε εκεί. Και το ενδιαφέρον του δεν έγκειται μόνο στην πρωτοτυπία του, όσο στο γεγονός ότι είναι η πρώτη καταγραφή λαϊκής μουσικής με βασικό όργανο το μπουζούκι. Τραγουδιστής ήταν ο Σκιαθίτης Απόστολος Παπαδιαμάντης, που σύμφωνα με τις απόψεις του Γεράσιμου Αλεξάτου, ερευνητή των αρχείων του Βερολίνου αυτής της εποχής και συγγραφέα του βιβλίου «οι Έλληνες της Γερμανίας 1916-1919», ο τραγουδιστής αυτός ήταν ανεψιός του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη!
Αξίζει να σημειώσω ότι σε εργαστήριο του Corlitz δεν ηχογραφήθηκε μόνο αυτό το τραγούδι, αλλά έγινε για γραμμόφωνο παραγωγή 72 συνολικά ελληνικών δίσκων βινυλίου !
Όμως και η ιστορία της οικογένειας του Αρίσταρχου Παραθυρά, εκ των πρωταγωνιστών του κινήματος του Gorlitz, από μόνη της παρουσιάζει ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Προς το παρόν επισυνάπτω με σχόλια ορισμένες φωτογραφίες και μια άλλη φορά θα γράψω περισσότερα.
Το τραγούδι ακούγεται εδώ: http://youtu.be/JbNzHX9CY0w
