Ο Γιώργος Μπάτης και «Ο θερμαστής»

«Μα η φωτιά είναι φωτιά, μα η φωτιά είναι λαύρα / κι η θάλασσα μου τα ‘κανε τα σωθικά μου μαύρα.» τραγούδησε ο συμπαθέστατος ρεμπέτης, Γιώργος Μπάτης· ωστόσο, το βασικό δίστιχο δεν είναι ακριβώς «δικό του», αφού καταγράφεται -σχεδόν όμοιο- σ’ ένα παλαιό λαϊκό τραγούδι της φυλακής· ο Κ. Γ. Πασαγιάννης, στο βιβλίο του, «Μοσκιές», (Τυπογραφείον της Εστίας Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη. Αθήνα, 1898.) γράφει:

«Η φυλακή έχει σίδερα κι όξω Σκοποί φυλάνε, /

θέλω για να ‘ρθω να σε ιδώ και τους Σκοπούς φοβάμαι. /

Η φυλακή είναι μια φωτιά, η φυλακή είναι λαύρα. /

Η φυλακή μου τα ‘βαψε τα σωθικά μου μαύρα.»

Είναι προφανές ότι ο Μπάτης -γνωστός καλαμπουρτζής και κομπιναδόρος της πιάτσας του Πειραιά- αντικατέστησε τη «φυλακή» με τη «θάλασσα» και ο βαρυποινίτης κατάδικος έγινε «θερμαστής», δηλαδή ειδικός τεχνίτης, «ου έργον είναι η συντήρησις των πυρών εις την εστίαν λέβητος ατμοπλοίου, σιδηροδρόμου, εργοστασίου»[1]:

«Μηχανικός στη μηχανή / και ναύτης στο τιμόνι, / κι ο θερμαστής στο στόκολο / μ’ έξι φωτιές μαλώνει. / Αγάντα θερμαστάκι μου, / και ρίχνε τις φτυαριές σου, / μέσα στο καζανάκι σου, / να φτιάξουν οι φωτιές σου.

Κάργα ρασκέτα, ωχ, και λοστό, / το Μπέι να περάσω, / και μες του Κάρντιφ τα νερά, / εκεί να πάω ν’ αράξω.»

Στόκολος (αγγλ. Stokehold)[2] λέγεται το λεβητοστάσιο, το θερμαστήριο του πλοίου· ρασκέτα είναι το φτυάρι, το καρβουνόφτυαρο. Βρήκαμε τυχαία τα προηγούμενα στιχάκια και τα καταγράφουμε για να δείξουμε ότι τα ωραιότερα ρεμπέτικα τραγούδια περιέχουν αυθεντικούς στίχους της ελληνικής λαϊκής παράδοσης. Ο «Θερμαστής» ηχογραφήθηκε στα 1934· τραγουδάει ο ίδιος ο Μπάτης και στην ορχήστρα παίζουν μπαγλαμάδες, μπουζούκι και κιθάρα. 

Δ.Τ.

[1] Βλ. Δημητράκος. Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης.

[2] Βλ. Γιώργος Τράπαλης. Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία.