Ο Λυκούργος της Σάμου και ο Φώτιος Χρυσανθόπουλος (ή Φωτάκος) οι φυσικοί μου ήρωες!

Γράφει ο Νίκος Πλατής

Από το βιβλίο του: το αποδέλοιπο Κολοκοτρωνέϊκο 

Αν το έφερνε η τύχη των αναδρομικών συμπτώσεων, ο χρόνος και η ιστορία και ζούσα στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, θα ήθελα να είμαι κάποιος σαν τον Φωτάκο, ένας τέτοιος αγωνιστής και άνθρωπος. Και της Επανάστασης να ηγείται οπωσδήποτε ο Γεώργιος Λυκούργος Λογοθέτης από τη Σάμο.

    Ποιος ήταν ο Φωτάκος; Ήταν ο αγιουτάντες (γραμματικός, υπασπιστής) του Κολοκοτρώνη και συγγραφέας του περίφημου δίτομου Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως (γραμμένα με έναν εξόχως ελκυστικό τρόπο, ο οποίος θυμίζει, τρόπον τινά, τις παραβολές εκείνες που διηγείτο ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ στους πιστούς του). Ήταν ένας από τους ελάχιστους αγνούς ιδεαλιστές αγωνιστές της Επανάστασης του 1821. Ένας σπουδαίος άνθρωπος.

Απίστευτη η ιστορία του. Λένε πως επειδή ήταν εκ φύσεως λίαν ζωηρός και φιλόνικος και είχεν το «ήθος σκληρό», ο πατέρας του, φοβούμενος μήπως περιπέσει σε κάποιο παράπτωμα «ἐκ τῆς καθημέραν φιλονεικίας καὶ ἔριδος πρὸς τοὺς ὁμήλικάς του, καὶ οὕτω καταδιωχθῆ καὶ τιμωρηθῆ ὑπὸ τῆς Τουρκικῆς ἐξουσίας», αποφάσισε να τον στείλει στη Ρουσία, οπότε και ευρέθη εις το «Κισνόβι της Βεσαραβίας», ασκούμενος εμποροϋπάλληλος στο κατάστημα τινός επονόματι Μαργιολόπουλος· εκεί (στη χώρα του τσάρου) γνωρίστηκε με τους Φιλικούς και έγινε κι ο ίδιος Φιλικός, του ανατέθηκε μάλιστα η μυστική αποστολή τού να αναγγείλει στον Κανέλλο Ντεληγιάννη (Δεληγιάννη) την ορισθείσα πρώτη ημέρα της Επανάστασης, και ως εκ τούτου ξαναγύρισε στον Μοριά, αφού προηγουμένως πέρασε από την Ύδρα και το Ανάπλι, ενδεδυμένος με ρούχα ευρωπαϊκά, παρασταίνοντας τον αλλοδαπό γιατρό και στη συνέχεια τράβηξε για την Τριπολιτζά.

   Ποιος ο Λυκούργος Λογοθέτης; Ένας πολυτάλαντος, χαρισματικός και ευγενικός άνθρωπος. Αν και μη ευγενής στην καταγωγή, φρόντισε και έμαθε λατινικά, ιταλικά, καθώς και στοιχεία ιατρικής, φυσικής και χημείας, επιστήμες προς τις οποίες είχε κλίση και ενδιαφέρον. Άφησε σπουδαία φήμη πίσω του εργαζόμενος στις παραδουνάβιες χώρες ως λογοθέτης (από κει και το παρώνυμό του), ήταν περιζήτητος, θα μπορούσε να ζει ως άρχοντας αν το επιθυμούσε. Άλλα όμως επιθυμούσε η φλογερή του καρδιά.

Ο Γιώργης Λυκούργος Λογοθέτης υπήρξε μια εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα (κατά πολύ σημαντικότερος του Μαυροκορδάτου), είχε το ανάστημα να κατατροπώσει (και κατατρόπωσε) κι αυτόν ακόμη τον δεινό δολοπλόκο Κωλέττη, την ευφυΐα και το σθένος να εναντιωθεί στις μεγάλες Δυνάμεις και (με τον τρόπο του) να τις νικήσει.

Ήταν ο πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της Σάμου κατά την Επανάσταση του 1821. Αν και πανελληνίως παντελώς άγνωστος στο ευρύ κοινό και στις σελίδες Ιστορίας των ελληνικών σχολείων, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του Αγώνα. Αποδείχθηκε ένας σπουδαίος ηγέτης, ο δημοκρατικότερος όλων πιστεύω.

Σε τι έγκειται η σπουδαιότητα του Λυκούργου του Σάμιου στα της Επανάστασης; Σε πολλά. Καταρχάς, στο ότι δεν έσυρε διά της βίας τους Σαμιώτες στην Επανάσταση, δεν τους έφερε προ αδιεξόδου, ούτε τους έβαλε στα αίματα,* δεν χρησιμοποίησε δηλαδή τη συνήθη μέθοδο των κοτζαμπάσηδων και των λοιπόν ηγητόρων του Μορέως, κι αυτό διότι δεν ήταν άνθρωπος της απάτης και του καταναγκασμού, κάθε άλλο.

Πριν κηρύξει την επανάσταση, συνέταξε οργανικό νόμο και στρατιωτικό κανονισμό και τους έθεσε υπό την έγκριση του λαού: « Έτσι δημιούργησε στη Σάμο ένα τοπικό αυτόνομο κράτος και πειθαρχημένο στρατό. Κυβέρνησε δημοκρατικά υπό τον έλεγχο εκλεγμένων από τον λαό πληρεξουσίων».** Μπορεί να μη γίνεται λόγος για τις στρατιωτικές νίκες του στους γνωστούς πανηγυρικούς για το 1821, αλλά είναι αδιαφιλονίκητο γεγονός πως ο Λυκούργος αποδείχθηκε κατά πολύ στρατηγικότερος του Κολοκοτρώνη, κατήγαγε περιφανείς νίκες εναντίον ισχυρών τουρκικών αποβατικών δυνάμεων και κατέβαλε συστηματικά αξιοσημείωτες προσπάθειες για την αποτελεσματική άμυνα του νησιού του, μένοντας δημοκρατικός μέχρι τέλους και με τα χέρια απολύτως καθαρά: «Ο Λυκούργος οργάνωσε τη διοίκηση της Σάμου, έτσι ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνονται από συνελεύσεις αντι – προσώπων του λαού. Διαχειρίστηκε τα δημόσια οικονομικά με χρηστότητα και υπό τον έλεγχο της λαϊκής αντιπροσωπείας, όντας σώφρων, προνοητικός και απαλλαγμένος από πάθη».

   Αλλά ας γυρίσουμε στον Φώτιο Χρυσανθόπουλο ή Φωτάκο, τον αγιουτάντε του Κολοκοτρώνη.

Όταν τελείωσε ο απελευθερωτικός Αγώνας, ο Φωτάκος εγκαταστάθηκε στην Τριπολιτζά (Τρίπολη), αλλά χήρεψε χωρίς να έχει αποκτήσει παιδιά. Δεν ξαναπαντρεύτηκε.

Ξόδεψε την περιουσία της εύπορης γυναίκας του βοηθώντας οικογένειες αγωνιστών που υπέφεραν από τη φτώχεια.

Ήταν δε συνειδητή επιλογή του να ζει από τον μόχθο και τον ιδρώτα του προσώπου του, όπως διαβάζουμε σε επιστολή του που απευθύνεται στον απομνημονευματογράφο του Κολοκοτρώνη: «Φίλε Κύριε Τερτσέτη! Μετὰ τὸν ὑπὲρ ἐλευθερίας πόλεμον βλέπεις πόσον ἀπεμακρύνθηκα ἀπὸ τὰ Ἑλληνικὰ πράγματα· ἐγώ, φίλε μου, ἔγεινα γεωπόνος καὶ προσπαθῶ νὰ ἀναστήσω μικρόν τι κτῆμα μου εἰς τοῦ Δάρα τῆς Μαντινείας διὰ νὰ ζῶ μὲ τὸν ἰδρώτα τοῦ προσώπου μου καὶ νὰ περάσω οὕτως ἀναπαυτικὰ τὰ γηρατειά μου. […]». Πέθανε στον κήπο του σπιτιού του, ενώ διάβαζε την εφημερίδα του. Για την προσφορά του στον Αγώνα δεν ζήτησε (και δεν πήρε) κάποιο… τιμητικό πόστο ή σύνταξη, δεν σύχναζε στο παλάτι, δεν συνήθιζε να πηγαίνει σε χοροεσπερίδες…)

* «Τους βάζω σε αίμα»: Ενοχοποιώ αθώους ανθρώπους εξαναγκάζοντάς τους να υποκύψουν στη θέλησή μου. Πώς, με ποιο τρόπο; Μας το εκμυστηρεύεται ο ένας από τους τρεις επιφανέστερους κονζαμπασήδες του Μοριά, ο Κανέλλος Ντεληγιάννης: «(γράφει στα Απομνημονεύματά του πως) για να εξαναγκάσει τους Λαγκαδινούς να πάρουν μέρος στην Επανάσταση τους έφερε προ τετελεσμένων γεγονότων, “βάζοντας τους στα αίματα”· με εντολή του οι παλληκαράδες του σκότωσαν όλους τους Τούρκους των Λαγκαδιών (μέχρι και τα μωρά στις κούνιες τους, περί τα 300 άτομα συνολικά) και κατέκαυσαν και το τζαμί τους, έτσι (κι ενώ τα οθωμανικά στρατεύματα κατευθύνονταν προς τα Λαγκάδια) οι τάλανες (με το έτσι θέλω ενοχοποιημένοι) Πελοποννήσιοι χωρικοί έσπευδαν, πατείς με πατώ σε, να πάρουν τα άρματα, να πολεμήσουν για την… Πατρίδα (την οποία ούτε καν ακουστά δεν είχαν ως τότε)». (μικροΜέγα Κολοκοτρωνέικο, σ. 86)

** Από το βιβλίο: Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, Ένας συνταγματικός δημοκράτης κατά την Επανάσταση του ’21 / Ο Γ. Λογοθέτης Λυκούργος της Σάμου (1772-1850), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.