Το επιτελικό κράτος καλύπτει την βιοποικιλότητα & τις φυσικές καταστροφές;
Του Δημήτρη Γ. Μπούσμπουρα από το Άρδην τ. 127 που κυκλοφορεί
Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη διακρίνεται για την προσαρμογή της στα κρίσιμα ζητήματα, όταν όμως αυτά ανακύπτουν. Αναθεώρησε π.χ. τον προϋπολογισμό όσον αφορά τα αμυντικά και ανέλαβε την πρωτοβουλία να προχωρήσει τον φράχτη στον Έβρο, όταν συνειδητοποίησε το ύψος των προβλημάτων μετά τις τουρκικές απειλές και αντιλήφθηκε την διάθεση της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Στα ζητήματα που αφορούν το φυσικό περιβάλλον και την διατήρηση της βιοποικιλότητας αυτοσχεδιάζει χωρίς να μπορεί να εμπνεύσει.
Ο πρωθυπουργός βιάστηκε, στην αρχή της θητείας του, να δηλώσει την γρήγορη απολιγνιτοποίηση. Η Ελλάδα προχώρησε με πολύ πιο γρήγορα βήματα από την Γερμανία θέτοντας το απώτατο όριο για την κατάργηση του λιγνίτη, 7 χρόνια νωρίτερα από τους Γερμανούς. Με αυτόν τον τρόπο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επιχείρησε να εμφανιστεί ως ο πράσινος πρωθυπουργός. Το αποτέλεσμα ήταν να έχουμε μια βίαιη μετάβαση στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, χωρίς πολλή προετοιμασία και χωρίς διασφάλιση άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων για τους εργαζομένους στα εργοστάσια και τα λιγνιτωρυχεία αυτών των περιοχών.
Μια πραγματικά σημαντική πρωτοβουλία που ανέλαβε ο πρωθυπουργός και ο πρώην υφυπουργός περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς ήταν τα «Απάτητα βουνά» με τη θεσμοθέτηση της απαγόρευσης δρόμων στα απρόσιτα βουνά. Είναι μια πρωτοποριακή κίνηση διεθνώς που διασφαλίζει το τοπίο και τη βιοποικιλότητα στα πιο παρθένα μέρη. Έμεινε όμως στην μέση καθώς μόνο 9 περιοχές εντάχθηκαν, καλύπτοντας ένα μικρό ποσοστό των Περιοχών Άνευ Δρόμων, έτσι όπως αναγνωρίστηκαν από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Αυτή η πρωτοβουλία δεν αγκαλιάστηκε από τις τοπικές κοινωνίες και όσους μάχονταν τοπικά για να μην τοποθετηθούν αιολικά, αντιμετωπίστηκε ειρωνικά από την αντιπολίτευση και ο Γιώργος Αμυράς δεν εξελέγη, μετά από συστηματικό πόλεμο που του έκανε ο περιφερειάρχης Ηπείρου.
Ο πρωθυπουργός δήλωσε, σε συνάντηση με δημάρχους, ότι όπου υπάρχουν έντονες αντιδράσεις δεν θα προχωρήσουν οι μεγάλες εγκαταστάσεις αιολικών. Αυτό ακολουθήθηκε σε ορισμένες περιοχές εκεί που συσπειρώθηκε όλη η κοινωνία, όχι όμως όπου πίσω από την αντίδραση υπήρχε ένα κίνημα που ήθελε να δείξει μόνο τον αντικαπιταλιστικό του στόχο. Το χαμηλό επίπεδο ενδιαφέροντος των πολιτών για το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο που μας περιβάλλει είναι τελικά αυτό που δίνει την τελική απόφαση, αφού ούτως ή άλλως όλες οι περιοχές είναι υποψήφιες για τοποθέτηση μεγάλων αιολικών, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό του laissez-faire της υπουργού περιβάλλοντος του Γιωργάκη Παπανδρέου, Τίνας Μπιρμπίλη, που ακολούθησαν όλες οι μετέπειτα κυβερνήσεις.
Στο ζήτημα των ΑΠΕ είναι πολύ δύσκολο να υπάρχει σχεδιασμός. Στο προσχέδιο του νέου χωροταξικού για τις ΑΠΕ που διέρρευσε σε δημοσιογράφους τίθεται ως όριο το 5% της έκτασης των δήμων για ΑΠΕ και 8% σε δήμους που έχουν χαρακτηρίζονται «περιοχές προτεραιότητας». Θα σκεφτόταν κανείς ότι με αυτά τα όρια δεν θα χρειάζεται να εγκατασταθούν ΑΠΕ σε τόπους NATURA. Αλλά αν υπολογιστεί με προσοχή, δεν φτάνουν οι εκτάσεις και ας φαίνονται μάλλον μικρές. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό για τα μέγιστα σε δήμους σε Αρκαδία και σε Κιλκίς (περιοχή προτεραιότητας) και λαμβάνοντας υπόψιν ότι ΑΠΕ τοποθετούνται σε αγροτικές εκτάσεις και λιβάδια και όχι σε δάση, λίμνες και αστικούς χώρους, προκύπτει: για την Αρκαδία το 13,1 % των αγροτικών εκτάσεων, αγραναπαύσεων και λιβαδιών (γιατί έχει πολλά δάση) και για το Κιλκίς το 11,7% των αγροτικών εκτάσεων, αγραναπαύσεων και λιβαδιών (γιατί έχει πολλά σιταροχώραφα). Αν προχωρήσει έτσι το χωροταξικό, θα έχουμε ΑΠΕ εις βάρος της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της βιοποικιλότητας. Ένας πραγματικός σχεδιασμός θα φρόντιζε να διασφαλίζεται η επάρκεια της χώρας σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Είναι ένα ζήτημα που θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση όταν εξεταστεί το προσχέδιο από όλα τα υπουργεία.
Στην περίπτωση όμως που ο επιτελικός σχεδιασμός φαίνεται να είναι ανεπαρκής ή και προβληματικός είναι η χωροθέτηση των θαλάσσιων αιολικών. Τα πρώτα θαλάσσια αιολικά θα τοποθετηθούν μπροστά από το Δέλτα του Έβρου και στον ύφαλο της Σαμοθράκης. Η όλη διαδικασία είναι παράτυπη: α) Η διαβούλευση για την χωροθέτηση δεν γίνεται από την δημόσια σελίδα gov.gr αλλά από την σελίδα της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων A.E. Γίνεται δηλαδή κάπως εν κρυπτώ, για να μην δημοσιοποιηθεί πολύ. Αυτό δείχνει περιφρόνηση των πολιτών. β) Ενώ σε όλες τις περιπτώσεις πρέπει να ακολουθείται η Διαδικασία Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης, εδώ το παιχνίδι είναι παρατύπως σικέ και μάλιστα με φωτογραφικό νόμο για αυτές τις δύο εκτάσεις. Με τον νόμο 5037/2023: «Τα έργα Α.Π.Ε. που αναπτύσσονται εντός Περιοχών Πρώτης Επιλογής για ΑΠΕ … εξαιρούνται από τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και την Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση». Ποιος εγκέφαλος επινόησε αυτήν την διάταξη που παρακάμπτει τις διαδικασίες και είναι εμφανέστατα αντισυνταγματική; Δείχνει μια περιφρόνηση των περιβαλλοντικών κανόνων. γ) Η παρατυπία αυτή έγινε για να παρακαμφθεί το γεγονός ότι οι εκτάσεις αυτές έχουν χαρακτηριστεί θαλάσσια NATURA. Πρόκειται για ρηχές θαλάσσιες εκτάσεις μπροστά από το Δέλτα του Έβρου με θαλασσοπούλια, δελφίνια και υδρόβια πουλιά που διέρχονται σε τεράστιους πληθυσμούς, ακριβώς από εκεί, καθώς κινούνται μεταξύ Μεσογείου και Μαύρης Θάλασσας. Τα γιγαντιαία αιολικά εκεί θα είναι ένα τεράστιο θανατηφόρο φράγμα. Καθώς το ήξεραν αυτό προχώρησαν να κλειδώσουν τις περιοχές με τρόπο που δυσφημίζει την σωστή πρακτική των θαλασσίων πλωτών αιολικών. Μόνο που εδώ θα είναι μάλλον πακτωμένα και όχι πλωτά. Φαίνεται εδώ ότι κάποιες εταιρείες καταφέρνουν να επιβάλλουν τον σχεδιασμό των μηχανικών τους και η κυβέρνηση απλά ακολουθεί.
Εκεί που προσπάθησε η κυβέρνηση να δείξει σωστά ανακλαστικά είναι οι μεγάλες καταστροφές στην περίπτωση των πυρκαγιών στον Έβρο που κατέστρεψαν την προστατευόμενη περιοχή της Δαδιάς, το δάσος και την τουριστική προβολή της και οι εκτεταμένες πλημμύρες στον θεσσαλικό κάμπο που ακόμη δεν έχουν υποχωρήσει, στην περίπτωση της πρώην λίμνης Κάρλας. Φάνηκε ότι χώρα είναι ανοχύρωτη και στις πυρκαγιές και τις πλημμύρες. Όσο και να συζητήθηκε το ζήτημα πολιτικά, το πρόβλημα είναι πολύ βαθύ.
Στην περίπτωση των πυρκαγιών, ο μαρασμός της δασικής υπηρεσίας, η λάθος προτεραιότητα της πυροσβεστικής όσον αφορά τις δασικές πυρκαγιές και η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας που οδηγούν στην αύξηση της ξηρής εύφλεκτης βιομάζας είναι τα βασικά αίτια. Στην περίπτωση της Δαδιάς η κυβέρνηση ζήτησε τη βοήθεια από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, για τον σχεδιασμό αποκατάστασης και πρόληψης. Τίποτα όμως δεν δείχνει την κατανόηση του προβλήματος στην πλήρη διάστασή του, ειδικά καθώς η περιφρόνηση στη συμβολή της κτηνοτροφίας είναι εγγενής, ειδικά στους πανεπιστημιακούς και ιδιαίτερα στους περισσότερους δασολόγους. Ένας επιτελικός σχεδιασμός θα απαιτούσε την πλήρη αναθεώρηση των χρήσεων στις προστατευόμενες περιοχές και την ευνόηση της εκτατικής κτηνοτροφίας. Για αυτό όμως χρειάζονται γενναίες, μακράς πνοής και όχι τόσο δημοφιλείς αποφάσεις. Σήμερα όλοι αποδίδουν το πρόβλημα στην κλιματική αλλαγή, αλλά θα πρέπει να πάρουν πραγματικές πρωτοβουλίες που να απέχουν πολύ από τη διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών μόνο. Σε μια θερμή μεσογειακή ζώνη το ζήτημα αυτό είναι υψηλής προτεραιότητας και θα επανέρχεται κάθε χρόνο.
Στην περίπτωση των πλημμυρών στον θεσσαλικό κάμπο, όπου οι αποζημιώσεις των καταστροφών και η αποκατάσταση των υποδομών θα κοστίσουν περισσότερο από 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ, η κίνηση του πρωθυπουργού να απευθυνθεί σε διεθνή ολλανδική εταιρία με εμπειρία στην διαχείριση υδρολογικών λεκανών και αντιπλημμυρικών έργων είναι σωστή. Μπορεί με αυτόν τον τρόπο να επιβάλει έναν πλήρη συνεκτικό σχεδιασμό που θα σταματήσει τα επικίνδυνα πρόσκαιρα και αποσπασματικά έργα που έκαναν η περιφέρεια και οι δήμοι για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Μπορούμε ίσως να ελπίζουμε ότι ο σχεδιασμός θα ξεφύγει από την σκιά των εργολάβων και την στενή ματιά των μηχανικών που σχεδίασαν λάθος επιμέρους έργα. Αναπόφευκτα όμως ένας τέτοιος σχεδιασμός επιβάλλει την αποκατάσταση πλημμυρικών πεδίων σε διάφορες θέσεις και ίσως την μετεγκατάσταση οικισμών. Διαφαίνεται ότι οι Ολλανδοί κατευθύνονται σε έναν σχεδιασμό που θα συνδυάζει τη συνολική διαχείριση των υδάτων με την αντιμετώπιση των πλημμυρών, αλλά και, όπως συμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες στην Ολλανδία και αλλού, την αποκατάσταση μαιανδρισμών και ελών στα χαμηλότερα σημεία που πλημμύριζαν πάντα, όπως βλέπουμε στους παλιούς χάρτες, πριν τα έργα αποστράγγισης.
Από όλες τις περιπτώσεις πάντως φαίνεται ότι ως χώρα πάσχουμε σε επίπεδο ευαισθητοποίησης των πολιτών και διαδικασιών, καθώς κάθε επίπεδο διοίκησης σχεδιάζει επιμέρους και αποσπασματικά. Αυτό που φαίνεται να χρειάζεται η χώρα είναι συνολικός σχεδιασμός και αναδιάρθρωση με τρόπο συντεταγμένο. Κεντρικό σχεδιασμό και διασαφήνιση του ρόλου του κάθε επιπέδου διοίκησης, ξεπερνώντας την λογική των ανεξέλεγκτων τοπικών αρχόντων. Χωρίς τους πολίτες και χωρίς σαφές πλαίσιο για την τοπική αυτοδιοίκηση και σεβασμό των κανόνων το επιτελικό κράτος θα είναι απλώς μια ανεπιτυχής προσπάθεια επιβολής και ελέγχου των προβλημάτων εκ των υστέρων.
Ο Δημήτρης Μπούσμπουρας είναι Βιολόγος με ενασχόληση στην καταγραφή, μελέτη και διατήρηση της πανίδας και στην διαχείριση προστατευόμενων περιοχών. Έχει συντονίσει προγράμματα οριοθέτησης και διαχείρισης περιοχών NATURA. Έχει διατελέσει για πολλά χρόνια πρόεδρος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και επιστημονικός σύμβουλος του Αρκτούρου.
