Παροιμιώδεις φράσεις στη Νεοελληνική Γλώσσα (Ι)

(Μια φράση, μια ιστορία)

Γράφει ο Μιχ. Γ. Καβουλάκης, φιλόλογος, πρ. λυκειάρχης

• “Αιδώς Αργείοι”! (= Ντροπή σας Αργείοι!)

(Ιλιάδα, Ε’ 785).

Τη φράση απηύθυνε η Ήρα στους Αχαιούς, κάνοντας έκκληση στην ανδρεία και το φιλότιμό τους.

Σήμερα τη χρησιμοποιούμε κυρίως ως επίπληξη για θέματα ηθικής τάξεως.

• “Έξεστι Κλαζομενίοις ασχημονείν”. (= Είναι αναμενόμενο από τους Κλαζομενίους να ασχημονούν).

Η φράση έχει την αφετηρία της στο κακό όνομα που είχαν στην αρχαιότητα οι κάτοικοι των Κλαζομενών της Μ. Ασίας ως ασεβείς, ιδίως έπειτα από το περιστατικό, κατά το οποίο μερικοί Κλαζομένιοι μέτοικοι μαύρισαν με καπνιά τους θώκους των Εφόρων της Σπάρτης.

Η φράση λέγεται σήμερα για ανθρώπους, οι οποίοι είναι αναμενόμενο να συμπεριφέρονται απρεπώς.

• “Άχθος αρούρης” (= Βάρος της γης).

(Ιλιάδα Σ’ 104)

Ο Αχιλλέας παραπονιέται στη μητέρα του Θέτιδα και της λέει ότι ύστερα από το θάνατο του Πατρόκλου δεν άξιζε γι’αυτόν η ζωή.

Τη φράση τη χρησιμοποιούμε με ειρωνεία, σαρκασμό και περιφρόνηση για άχρηστους ανθρώπους.

• “Ο τρώσας και ιάσεται”. (= Αυτός που άνοιξε την πληγή, αυτός και θα τη θεραπεύσει).

Έτσι απάντησε το μαντείο στο βασιλιά Τήλεφο, ο οποίος ως σύμμαχος των Τρώων μονομάχησε με τον Αχιλλέα, από τον οποίο και πληγώθηκε. Ο Αχιλλέας θεράπευσε την πληγή του Τήλεφου με τη σκουριά του ακοντίου του.

Η φράση λέγεται σε περιπτώσεις, κατά τις οποίες περιμένομε ότι κάποιος θα αποκαταστήσει τη ζημιά που προκάλεσε. Θα διορθώσει το λάθος που έκαμε.

• “Ες αύριον τα σπουδαία” (Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι Πελοπίδας-Μάρκελλος).

Όταν ο Θηβαίος στρατηγός Αρχίας, φίλος των Σπαρτιατών, βρισκόταν το 379 π.Χ. σε ένα συμπόσιο έλαβε φιλική επιστολή που τον προειδοποιούσε ότι σχεδίαζαν να τον σκοτώσουν. Εντούτοις την αγνόησε, λέγοντας: “Ες αύριον τα σπουδαία”, ότι δηλαδή τα σοβαρά ζητήματα θα τον απασχολούσαν την επόμενη ημέρα.

Δολοφονήθηκε όμως το ίδιο βράδυ.

Φράση που λέγεται σοβαρά ή ειρωνικά, όταν αναβάλλομε τη διεκπεραίωση κάποιας υπόθεσής μας για την επόμενη ημέρα.

Όταν δηλαδή δεν αντιμετωπίζομε στην ώρα τους σοβαρά προβλήματα, αλλά τα μεταθέτομε για αργότερα.

• “Δαμόκλειος σπάθη”

Ο κόλακας Δαμοκλής κλήθηκε από τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο τον Πρεσβύτερο να γίνει βασιλιάς για μία μόνο ημέρα, επειδή διαρκώς εξυμνούσε τη βασιλική ζωή και καλοτύχιζε τον τύραννο για τα πλούτη και τη δύναμή του. Όταν όμως ο Δαμοκλής κάθισε για πρώτη φορά στο βασιλικό τραπέζι, διαπίστωσε με τρόμο ότι από πάνω του κρεμόταν μια σπάθη, η οποία συμβόλιζε τις ευθύνες και τους κινδύνους της βασιλικής εξουσίας. Έντρομος ο Δαμοκλής ζήτησε να απαλλαγεί αμέσως από το μαρτύριο αυτό.

Με τη φράση αυτή παρουσιάζεται ο κίνδυνος, που διαρκώς επικρέμεται σε κάθε περίπτωση.

• Οψόμεθα ες Φιλίππους (= Θα ειδωθούμε στους Φιλίππους).

(Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι, Δίων-Βρούτος).

Όπως παραδίδεται από τον Πλούταρχο, “όψει με περί τους Φιλίππους. (= Θα με δεις στους Φιλίππους” είπε ο Ιούλιος Καίσαρ προς τον Βρούτο, ένα από τους δολοφόνους του, σε όνειρο που είδε ο τελευταίος πριν από τη μάχη στους Φιλίππους το 42 π.Χ. Στη μάχη αυτή οι συνωμότες Βρούτος και Κάσσιος ηττήθηκαν από τον Μάρκο Αντώνιο και τον Οκταβιανό, ο δε Βρούτος αυτοκτόνησε.

Τη φράση αυτή τη λέμε με διάθεση κάπως απειλητική και με τη βεβαιότητα ότι οι τελικοί λογαριασμοί θα γίνουν μελλοντικά και τότε θα λυθούν οι διαφορές οριστικά.

• “Αβρόχοις ποσί” (= Με άβρεχτα πόδια).

Η φράση αυτή εκκλησιαστικών συγγραφέων αναφέρεται στη βιβλική αφήγηση, κατά την οποία οι Ισραηλίτες διέβησαν την Ερυθρά θάλασσα χωρίς να βραχούν τα πόδια τους.

Λέγεται μεταφορικά, όταν κάποιος κατόρθωσε κάτι χωρίς κόπο, χωρίς να υποστεί καμία ζημία, χωρίς να απολέσει τις δυνάμεις του.

• Στις (ελληνικές) καλένδες

Κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο, καλένδες ήταν οι πρώτες πέντε ή επτά ημέρες κάθε μήνα. Ήταν οι ημέρες κατά τις οποίες συνήθιζαν οι Ρωμαίοι να πληρώνουν τα χρέη τους.

Συνεπώς όταν κάποιο ζήτημα παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες, σημαίνει ότι αναβάλλεται συνεχώς και δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί ποτέ, διότι δεν υπάρχουν ελληνικές καλένδες.

• “Δαναΐδων πίθος” (= Το πιθάρι των Δαναΐδων).

Δαναΐδες ήταν οι πενήντα κόρες του Δαναού, οι οποίες καταδικάστηκαν να γεμίζουν αιωνίως στον Άδη ένα πιθάρι χωρίς πυθμένα, επειδή σκότωσαν τους άντρες τους την πρώτη νύχτα του γάμου τους.

Η φράση αυτή αναφέρεται στα έργα εκείνα που δεν προχωρούν, δεν προωθούνται, δεν ολοκληρώνονται, παρ’ όλο που καταβάλλονται από τους ενδιαφερόμενους πολλές προσπάθειες.

Όλες τελικά οι προσπάθειες αποβαίνουν μάταιες.

• “Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας”.

Φράση του Λατίνου ποιητή Βιργιλίου, την οποία είπε ο Λαοκόων στην προσπάθειά του να πείσει τους Τρώες να μη μεταφέρουν στην πόλη τους τον Δούρειο Ίππο που είχαν εγκαταλείψει οι Έλληνες στην παραλία.

Η φράση λέγεται για ανθρώπους στους οποίους πρέπει να είναι κανείς επιφυλακτικός, παρά τη φιλική διάθεση που δείχνουν.

• “Ο Αννίβας προ των πυλών”

Ιστορική φράση η οποία φανερώνει την απόγνωση των Ρωμαίων κατά τη μάχη των Καννών (216 π.Χ.), όταν ηττήθηκαν ολοσχερώς από τους Καρχηδόνιους.

Η φράση χρησιμοποιείται, για να δηλωθεί ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος.

• “Μη μου άπτου” (μη μ’αγγίζεις).

(Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κδ’, 1-2).

Τη φράση την απηύθυνε ο Ιησούς στη Μαγδαληνή, όταν μετά την Ανάστασή Του Τον είδε και Τον αναγνώρισε.

Σήμερα βέβαια δεν χρησιμοποιείται η φράση με τη σημασία με την οποία λέγεται στη Γραφή.

Λέγεται για άνθρωπο πολύ ευαίσθητο. Για άνθρωπο που με το παραμικρό ενοχλείται. Η ευαισθησία του έχει καταντήσει παθολογική κατάσταση.

• “Λίθος επί λίθον” (= Λιθάρι πάνω σε λιθάρι).

(Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κδ, 1-2).

Ολόκληρη η φράση έχει ως εξής: “Ου μη αφεθεί ώδε λίθος επί λίθον” δηλαδή “Δε θα μείνει εδώ λιθάρι πάνω στο λιθάρι”, πέτρα πάνω στην πέτρα.

Την είπε ο Χριστός για την Ιερουσαλήμ, που θα καταστρεφόταν ολοκληρωτικά, ώστε να μη μείνει τίποτε όρθιο.

Σήμερα τη λέμε σε περιπτώσεις που όλα θα καταστραφούν και δεν θα μείνει τίποτε όρθιο, ούτε λιθάρι πάνω σε λιθάρι.

• Αποδιοπομπαίος τράγος”

Αποδιοπομπαίος τράγος ήταν ο τράγος που ο αρχιερέας του Ισραήλ, εγκατέλειπε κάθε επτά χρόνια στην έρημο έπειτα από κλήρωση, για να σηκώσει συμβολικά επάνω του τις αμαρτίες του λαού.

Σήμερα λέγεται γι’ αυτόν στον οποίο επιρρίπτονται οι ευθύνες για λάθη άλλων.

• “Πύρρειος νίκη”

Ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος (318-372 π.Χ.) υπήρξε γνωστός για τις μεγάλες του νίκες επί των Ρωμαίων, στις οποίες όμως είχε βαρύτατες απώλειες.

Σήμερα η φράση λέγεται για μια επιτυχία, η οποία κερδήθηκε ύστερα από πολλές και μεγάλες θυσίες.

• “Ο κύβος ερρίφθη”

Η φράση αυτή ελέχθη από τον Ιούλιο Καίσαρα, όταν αποφάσισε να διαβεί μαζί με τον στρατό του τον ποταμό Ρουβίκωνα και να κατευθυνθεί προς τη Ρώμη, κηρύσσοντας ουσιαστικά τον πόλεμο κατά του Πομπηίου.

Η φράση λέγεται για καθοριστικές και αμετάκλητες αποφάσεις.

• “Ήξεις αφήξεις”

Η πλήρης και ορθή φράση είναι: “Ήξεις, αφίξει ου τεθνήξει εν πολέμω”.

Διφορούμενος χρησμός τον οποίο έδιδε το μαντείο των Δελφών. Κατά μια ερμηνεία ο στρατιώτης θα πήγαινε στη μάχη, θα γύριζε και δεν θα σκοτωνόταν (ου τεθνήξει εν πολέμω)· κατά την άλλη όμως θα σκοτωνόταν (αφίξει ου).

Η ερμηνεία δινόταν ανάλογα με τη χρήση του κόμματος.

Η φράση χρησιμοποιείται σήμερα για κάτι το διφορούμενο.

Για να καταδείξει την έλλειψη σαφήνειας και καθαρότητας του νοήματος του ομιλούντος.

Πηγή: https://archive.patris.gr/articles/129364

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/

Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ