12 Ιουνίου 2019 at 16:19

«Νυν απολύεις τον δούλο σου, Δέσποτα.»

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Το «Νυν απολύεις…» είναι χριστιανική προσευχή και καταγράφεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον (β΄ 25-35). Αποδίδεται στον Συμεών, ο οποίος κατοικούσε στα Ιεροσόλυμα και ήταν άνθρωπος δίκαιος και ενάρετος. Κατά τις Γραφές, το Άγιο Πνεύμα τού είχε αποκαλύψει ότι, για όλες τις αρετές του, θα πέθαινε μόνο αφότου γεννιόταν ο Σωτήρας. Σαράντα ημέρες μετά τη γέννηση του Ιησού, ο Συμεών έφθασε στο Ναό του Σολομώντα, μετά από εντολή του Αγίου Πνεύματος και τον κράτησε στην αγκαλιά του. Πλέον μπορούσε να πεθάνει, οπότε αναφώνησε: «Nῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά σου ἐν εἰρήνῃ, / ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου…»[…] Σε νεοελληνική απόδοση: «Τώρα, Κύριε, μπορείς να με πάρεις ειρηνικά, όπως μου υποσχέθηκες, διότι είδαν τα μάτια μου τον Σωτήρα…»]

Ο αυτοκράτορας Λέων ΣΤ’ γονυπετής ενώ δέχεται το χρίσμα της «θείας σοφίας». Ψηφιδωτή παράσταση από τον νάρθηκα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη (λεπτομέρεια). 9ος αιώνας.

Η ορθόδοξη Εκκλησία παρέλαβε και έθεσε την παροιμιώδη φράση στο τέλος της ακολουθίας του Εσπερινού, αλλά και σε άλλες ακολουθίες, όπως την ευχαριστία μετά την μετάληψη των Τιμίων Δώρων.

Και αφού η πλειονότητα των σημερινών αναγνωστών μάλλον χρειάζεται λεξικό για να διαβάσει προηγούμενες μορφές της ελληνικής γλώσσας -πόσοι καταλαβαίνουν άνετα τον Παπαδιαμάντη;- ας πούμε και λίγα ετυμολογικά· το ρήμα «ἀπο-λύω» είναι αρχαίο ελληνικό και έχει διάφορες σημασίες: λύνω κάτι από κάτι άλλο, απελευθερώνω, απαλλάσσω ή ανακουφίζω από κάτι, απελευθερώνομαι από· με νομική σημασία: «ἀπολύω τῆς αἰτίης» σημαίνει απαλλάσσω, αθωώνω από την κατηγορία· αθωώνω, απελευθερώνω κάποιον λαμβάνοντας λύτρα. Με παθητική σημασία σημαίνει: αποχωρώ, αναχωρώ, απέρχομαι, αφήνομαι ελεύθερος, απαλλάσσομαι. Στον Θουκυδίδη η φράση «τῆς ἀρχῆς ἀπολυθῆναι» σημαίνει απαλλάχθηκαν από τις εξουσίες τους· αθωώνομαι, απαλλάσσομαι από μια κατηγορία, απέρχομαι, αποχωρώ, αναχωρώ.

Ο παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου στη Θεσσαλονίκη που καταστράφηκε ολοσχερώς κατά την μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Ταχυδρομική κάρτα (καρτ ποστάλ) εποχής.

Το «ρητό» του τίτλου χρησιμοποιείται συχνά μετά την εκπλήρωση μακράς προσδοκίας, όταν παίρνει «σάρκα και οστά» έργο μακροχρόνιο και κοπιώδες. Ο χαλκέντερος εκδότης Δημήτριος Β. Δημητράκος, μετά την ολοκλήρωση ενός μνημειώδους και περισπούδαστου Λεξικού [1], γράφει: Το Μέγα Λεξικόν συντέλεσεν εις την άμβλυνσιν της γλωσσικής διαιρέσεως των Ελλήνων λογίων. Εγώ προσωπικώς, βλέπων τώρα το Μέγαν Λεξικόν τελειωμένον, κυκλοφορούν και επαινούμενον, αισθάνομαι ικανοποίησιν και υπερηφάνειαν, και αδιαφορών τελείως δια τους κόπους τόσων ετών, τας υπερβολικάς δαπάνας και τας πικρίας τας οποίας υπέστην, αναφωνώ ως ο ευσεβής Συμεών, ότε είδεν το παιδίον Ιησούν: «Νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα!»

Ο Δημήτρης Τζήκας είναι δάσκαλος και ιστορικός.

Οι πληροφορίες είναι από εδώ: LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).

[1] Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν Όλης Της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι 9. Εκδ. Δομή, Αθήνα, 1933.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/

Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.

(Εμφανιστηκε 2,933 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)