«Περί λύχνων αφάς»

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Η λέξη «λύχνος» (πληθ. λύχνοι και λύχνα) είναι αρχαία ελληνική και σημαίνει φορητό φως (που μπορεί δηλ. να μεταφέρεται), λάμπα, λυχνάρι, το οποίο φέρεται στο χέρι ή τίθεται σε λυχνοστάτη (λύχνιον).

Στην Οδύσσεια (τ’ 34) διαβάζουμε: «Τότε ο Oδυσσέας κι ο γιος του ο ασύγκριτος τα κοφτερά κοντάρια, / τ’ αφαλωτά σκουτάρια αρπάζοντας με βιάση και τα κράνη / τα κουβαλούσαν μπρος τους η Αθηνά Παλλάδα, ανακρατώντας / χρυσό λυχνάρι, φως πανέμορφο σκορπούσα, για να φέγγουν.» […χρύσεον λύχνον ἔχουσα, φάος περικαλλὲς ἐποίει.] Μετάφραση των Καζαντζάκη- Κακριδή.

Η μάλλον λόγια φράση «περί λύχνων αφάς» σημαίνει το σούρουπο, το χρονικό διάστημα της ημέρας αμέσως μετά τη δύση του ήλιου, όταν αρχίζει να νυχτώνει, όταν γινόταν η αφή (άναμμα) των λυχναριών· η ώρα που ανάβουν τα λυχνάρια (ή άλλα μέσα φωτισμού πλέον) λέγεται και μούχρωμα, σύθαμπο ή λυκόφως.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης [1] γράφει: «Το έγγραφον το οποίον είχε λάβει το πρωί από το υγειονομείον εμνημόνευεν επτά νέους βαρδιάνους στρατολογηθέντας χθες, και μέλλοντας να φθάσωσιν εντός της σήμερον εις την επιχόλερον νήσον· ο ενωμοτάρχης είχε μετρήσει από το πρωί έξ, και ηπόρει πώς εβράδυνε ο άλλος. Τέλος έφθασε περί λύχνων αφάς, εις το τελευταίον ταξίδιόν του, ο Αλέξης το Παποράκι.» «Βαρδιάνος» είναι ο σκοπός (βενετικό vardian).

Στο Λεξικό του Σουίδα (10^ος αιώνας) βρίσκουμε το «λύχνων αφάς» μαζί με τη φράση «Λύχνον εν μεσημβρία άπτεις», η οποία λεγόταν για όσους έπρατταν, ενεργούσαν σε ακατάλληλο καιρό. Κοινές είναι πλέον και οι νεοελληνικές παροιμίες: «Έμεινε λύχνος δίχως φιτίλι.» [= πάμφτωχος, πένης· κατεστράφη εντελώς.], «Άναψέ μου τον λύχνο, να δω τον ήλιο.» [= επί όσων δεν διακρίνουν πράγματα που είναι οφθαλμοφανή, πρόδηλα, προφανή, καταφανή.] και «Άναψε το λυχνάρι σου προτού να σ΄έβρ’ η νύχτα.»

[1] Βαρδιάνος στα σπόρκα.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/

Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.