«Η τιμή τιμή δεν έχει και χαρά στον που την έχει.»
Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας
Η λέξη «τιμή» είναι αρχαία ελληνική· ετυμολογείται από το ρήμα «τίω»= προσφέρω τιμή σε κάποιον, τον τιμώ, εκτιμώ, ορίζω την αξία (ενώ το τίνω σημαίνει πληρώνω). Και σήμερα λέμε «αποτίω φόρω τιμής»· «τιμή» σημαίνει γενικώς αυτό που πληρώνεται ως ένδειξη κάποιας αξίας, λατρεία, εκτίμηση, τιμή· στον Αισχύλο «τιμὴ θεῶν» σήμαινε τη τιμή που οφείλεται σ’ αυτούς. Στον Όμηρο σημαίνει επίσης τιμή, αξίωμα, εξοχότητα, προνόμιο του βασιλιά. Στον Ηρόδοτο βρίσκουμε τη λέξη με τις σημασίες: αξίωμα, αρχή, εξουσία. Ο Ευριπίδης γράφει «τιμὴ ἄχαρις», η εξουσία που χαρακτηρίζεται από αγνωμοσύνη. Σημαίνει ακόμη: αρχή, εξουσία, βασιλεία δώρο τιμής, προσφορά, αμοιβή, δώρο· στον Αισχύλο η φράση «τιμὴ δίσκηπτρος», λέγεται για τους Ατρείδες. Για πράγματα σημαίνει την τιμή, την αξία κάποιου πράγματος· «ἐξευρίσκειν τιμῆς τι» σημαίνει να παίρνεις ένα πράγμα σε υψηλή τιμή. Στον Όμηρο πάλι διαβάζουμε «ἄρνυσθαί τινι τιμήν», δηλαδή λαμβάνω αποζημίωση· αλλού έχει και την σημασία της ποινής, της τιμωρίας ή της εκδίκησης: «οὐ σὴ ἡ τιμή», δεν είναι δική σου η ποινή, και «…γιατί κι εκείνος του Αγαμέμνονα το γδικιωμό ζητώντας [«εἵνεκα τιμῆς» / πήγε στην Τροία την καλοφόραδη, τους Τρώες να πολεμήσει.»[1] (Οδύσσεια ξ,70)
Περί τιμής έχουμε και τις παροιμίες: «Όταν ψοφήσουν τ’ άλογα, τιμή έχουν τα γαϊδούρια.», «Είναι τιμή να δίνει τις και θλίψη να γυρεύει.», «Κάτσε, καλόγερε, μες στο κελλί σου, νάχεις τα ρούχα σου και την τιμή σου.», «Η τέχνη κέρδος και τιμή κάνει.», «Θέλεις πλούτη και τιμή, μην κοιμάσαι την αυγή.»
Σ’ ένα κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη, βρίσκουμε και τη φράση «Ξανάρθε η τιμή στον τόπο της.», που σημαίνει ότι αποκαταστάθηκε η τάξη και όλα γίνονται σύμφωνα με τα χρηστά ήθη της εποχής: «Γεια και χαρά σου, αγαπημένε αδερφέ μου Αλέξη! Έγραφε ο σερσέμης· ήρθε πάλι η τιμή στον τόπο της, μπορείς τώρα να σηκώσεις το κούτελό σου αψηλά, ο λεγάμενος στεφανώθηκε τη Φρόσω.»
Η παροιμιώδης φράση του τίτλου λέγεται και πιο σύντομα: «Η τιμή τιμή δεν έχει.» Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης χρησιμοποιεί την έκφραση στον «Γείτονα με το λαγούτο»: «Ἔννοια σου, κ᾽ ἡ τιμὴ τιμὴ δὲν ἔχει… Εἶναι τιμημένες, λέει, τιμημένες, κυρά μου… Κ᾽ ἔχει τιμολόγιο, μαθές, ἡ τιμή; Μιὰ γροσάρα, ἕνα μπεσλίκι, ἕνα ἑξάρι, ἕνα εἰκοσάρι, μιὰ λίρα, ὣς πόσα ἔχει; Ἕνα λιμοκοντόρο, ἕνα διπλό, ἕνα τάλλαρο, ἕνα εἰκοσιπεντάρικο, ἕνα κατοστάρικο, παραπάνω, πόσα ἔχει;… Νὰ σοῦ πῶ ἐγὼ πόσα ἔχει… Ἑκατὸ χιλιάδες χάρτινες δραχμὲς ἡ ἀρχόντισσα τῆς Ἀθήνας, ἑκατὸ χιλιάδες λίρες ἡ ἀρχόντισσα τῆς Πόλης, ἡ πιὸ μεγάλη χανούμισσα, ἕνα ἑκατομμύριο λίρες ἡ ἑφτακρατόρισσα, δέκα ἑκατομμύρια ἡ Σουλτάνα… Αὐτὸ εἶναι τὸ τιμολόγιο!»
Το επόμενο τραγούδι, Η τιμή της αγάπης, σε στίχους Τώνιας Μαρκετάκη, είναι από την ομώνυμη ταινία που βασίστηκε στο διήγημα του Ντίνου Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα.»
«Τιμή δεν έχει η αγάπη,
τιμή δεν έχει κι η ζωή.
Ποιος την πουλά, ποιος αγοράζει,
ποιος τηνε βγάζει στο σφυρί;
[…]
Όποιος την έχει τηνέ δίνει
με μια ματιά, μ’ ένα φιλί.»
Αν έχεις λίγη αγάπη, δώσ’ μου
να μου γλυκάνεις τη ζωή.
Τιμή δεν έχει η αγάπη,
τιμή δεν έχει κι η τιμή.
Παραπομπές
[1] Σε μετάφραση των Καζαντζάκη-Κακριδή.
LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).
Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900.
Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.
Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/
