Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ

Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Ο πόλεμος των Έξι Ημερών, που είχε τελειώσει στις 10 Ιουνίου του 1967, κατέδειξε την πολεμική δεινότητα της ισραηλινής πολεμικής μηχανής. Με αιχμή του δόρατος την αεροπορία, το Ισραήλ κατάφερε να εξουδετερώσει στρατιωτικά τους Άραβες γείτονες του, ήτοι την Αίγυπτο, από την οποία απέσπασε ολόκληρη την χερσόνησο του Σινά, την Συρία, από την οποία πήρε τα στρατηγικής σημασίας υψίπεδα του Γκολάν και είχε καταλάβει ολοκληρωτικά την Δυτική όχθη από την Ιορδανία. Η ήττα των ενωμένων αραβικών κρατών από το Ισραήλ προξένησε στο εσωτερικό τους δραματικές αλλαγές. Στη Συρία την εξουσία παίρνει ο Χαφέζ αλ Άσαντ, μέσω του Επανορθωτικού Κινήματος στα 1970, εγκαθιδρύοντας ένα σκληρό και άκαμπτο καθεστώς που στηριζόταν στις μυστικές υπηρεσίες και την ασφυκτική επιτήρηση του πληθυσμού. Από τη μεριά του ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, μετά την ψυχρολουσία της αποτυχίας του πολέμου των Έξι Ημερών, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα αντικατάστασης των απωλειών του πολέμου και επανεξόπλισε τον αιγυπτιακό στρατό, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην αντιαεροπορική του άμυνα.

Διπλωματικά ο Νάσερ εγκαινίασε την πολιτική των «Τριών όχι», δηλαδή αρνούταν την αναγνώριση του Ισραήλ, τις διαπραγματεύσεις και την ειρήνη. Στην Ιορδανία η κατάσταση έγινε πιο ρευστή. Ο βασιλιάς Χουσεΐν πέρα από την διαχείριση της ήττας, έπρεπε να αντιμετωπίσει και τους Παλαιστίνιους του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, που έχοντας βρει καταφύγιο στην Ιορδανία συνέχιζαν τις τρομοκρατικές επιθέσεις τους για τον παλαιστινιακό σκοπό. Το ποτήρι ξεχείλισε για τον βασιλιά Χουσεΐν όταν κομάντος του Λ.Μ.Α.Π. ,το Σεπτέμβρη του 1970, έκαναν αεροπειρατεία και κατεύθυναν τρία αεροπλάνα στην πόλη Ζάρκα στα βόρεια της Ιορδανίας. Η επέμβαση του ιορδανικού στρατού θα διώξει την παλαιστινιακή αντίσταση από την Ιορδανία. Οι απώλειες της παλαιστινιακής αντίστασης ανήλθαν σε περίπου 5.000 νεκρούς, ενώ το κέντρο των επιχειρήσεων τους θα μεταφερθεί στο Λίβανο. Ένα γεγονός που μνημονεύεται από τους Παλαιστίνιους ως ο «Μαύρος Σεπτέμβρης». Από την μεριά του το Ισραήλ εξοπλιζόταν συνεχώς και ακατάπαυστα από τις Η.Π.Α., ενώ στο κανάλι του Σουέζ, στην ανατολική όχθη κατασκεύασε ισχυρά οχυρωματικά έργα, την επονομαζόμενη γραμμή Μπαρ-Λεβ, από το όνομα του στρατηγού που συνέλαβε την ιδέα.

Ουσιαστικά το τέλος του πολέμου των «Έξι Ημερών» προετοίμασε το έδαφος για την επόμενη αραβοϊσραηλινή διένεξη, αφού, ειδικά για τα αραβικά κράτη, δημιούργησε πλήθος νέων αδιεξόδων που μόνο με έναν ακόμη πόλεμο θα μπορούσαν ξεπεραστούν. Ήδη από τον Ιούλιο του 1969 οι Αιγύπτιοι είχαν ξεκινήσει έναν πόλεμο φθοράς, με επιδρομές κομάντος στα σύνορα και βολές πυροβολικού κατά των ταμπουρωμένων Ισραηλινών στην ανατολική όχθη της Διώρυγας του Σουέζ. Τον Σεπτέμβριο του 1970 πεθαίνει ο Νάσερ και την εξουσία ανέλαβε, με συνταγματική ομαλότητα, ο αντιπρόεδρος του Ανουάρ Σαντάτ. Παρότι αρχικά συνέχισε την πολιτική του προκατόχου του, παρασκηνιακά εργαζόταν για την επίτευξη μια ειρηνευτικής συμφωνίας με το Ισραήλ. Μάλιστα έπειτα από αμερικανικές πιέσεις είχε συναινέσει στον ελεύθερο διάπλου του Σουέζ από ισραηλινά πλοία, με τον όρο της αποχώρησης των Ισραηλινών από το Σινά. Όμως βλέποντας την αμερικανική βοήθεια προς το Ισραήλ να αυξάνει και τους Ισραηλινούς να έχουν ξεκινήσει τον εποικισμό των κατακτημένων εδαφών άρχισε να καταστρώνει σχέδια για επίθεση στο Ισραήλ. Τον ακολουθούσε ο Χαφέζ αλ Άσαντ της Συρίας. Ο τελευταίος είχε φιλοδοξίες να δημιουργήσει έναν σύγχρονο στρατό και να διεκδικήσει τα υψίπεδα του Γκολάν από τους Ισραηλινούς. Η ντροπή του 1967 έριχνε βαριά τη σκιά της πάνω από τα περισσότερα αραβικά κράτη, αλλά μόνο η Αίγυπτος και η Συρία είχαν την οικονομική δυνατότητα να επανεξοπλιστούν και να προκαλέσουν εκ νέου το Ισραήλ.

Η αντίδραση του Σαντάτ δεν άργησε να εκδηλωθεί. Στις 6 Οκτωβρίου 1973, ημέρα γιορτής του Γιομ Κιπούρ για τους Εβραίους, ξεκίνησε αιφνιδιαστικά την επίθεση του στην Διώρυγα του Σουέζ. Παρά τα ισραηλινά οχυρωματικά έργα, οι Αιγύπτιοι γρήγορα υπερκέρασαν την ισραηλινή αντίσταση και εισέβαλαν στο Σινά. Η περιβόητη ισραηλινή αεροπορία λίγα μπορούσε να κάνει, όσο η προέλαση των χερσαίων τμημάτων του αιγυπτιακού στρατού βρισκόταν κάτω από την ομπρέλα των αιγυπτιακών αντιαεροπορικών πυραύλων σοβιετικής κατασκευής και προελεύσεως. Παράλληλα νέα αντιαρματικά όπλα προξένησαν στους Ισραηλινούς πολλές απώλειες στα σύγχρονα αμερικανικά άρματα μάχης που μόλις είχαν προμηθευτεί. Οι ισραηλινές απώλειες τις πρώτες μέρες του πολέμου ήταν πάνω από 100 καταρριφθέντα αεροσκάφη και αρκετές εκατοντάδες άρματα μάχης. Όμως η συνεχής προέλαση του αιγυπτιακού στρατού στο Σινά δυσκόλευε τον ανεφοδιασμό των μονάδων και περιόριζε την αξιοποίηση του συνόλου της αιγυπτιακής αεράμυνας. Στα βόρεια η Συρία, υποστηριζόμενη και από ιορδανικές, ιρακινές, σαουδαραβικές και μαροκινές μονάδες, επιτέθηκε στα υψίπεδα του Γκολάν, αλλά χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Στις 15 και 16 Οκτωβρίου το Ισραήλ εξαπέλυσε την αντεπίθεση του. Ειδικά στο Σινά ήταν σφοδρή. Με νέα άρματα μάχης που ήταν στα μετόπισθεν διέσπασαν το αιγυπτιακό μέτωπο, φτάνοντας να καταλάβουν την δυτική όχθη της Διώρυγας του Σουέζ και να περικυκλώσουν ολόκληρη την 3^η στρατιά της Αιγύπτου.

Αντίστοιχα η αντεπίθεση των Ισραηλινών στα υψίπεδα του Γκολάν στέφθηκε από πλήρη επιτυχία, αφού κατάφεραν να καταστρέψουν πάνω από 900 συριακά άρματα μάχης, και να προελάσουν σχεδόν 40 χιλιόμετρα από την Δαμασκό. Μέχρι τις 22 Οκτωβρίου οι μάχες είχαν κοπάσει και έπειτα από ψήφισμα του Ο.Η.Ε. υπεγράφη συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ για κατάπαυση του πυρός και ως τις 26 Οκτωβρίου όλες οι συγκρούσεις είχαν σταματήσει ή περιοριστεί σε μεθοριακές αψιμαχίες. Για γενικευμένη, πάντως, συνθήκη ειρήνης, δεν γινόταν ούτε λόγος. Άλλωστε ο Σαντάτ παρουσιαζόταν διστακτικός, φοβούμενος ότι μια συμφωνία Αιγύπτου- Ισραήλ χωρίς παράλληλη συνολική διευθέτηση των αραβοϊσραηλινών διαφορών θα δυσαρεστούσε τον αραβικό κόσμο. Οι διαπραγματεύσεις με την Συρία αποδείχτηκαν πιο περίπλοκες καθώς την συμφωνία περιέπλεκαν η τύχη των Ισραηλινών αιχμαλώτων από τους Σύριους και η απροθυμία του Ισραήλ να απαγκιστρωθεί από τα, στρατηγικής σημασίας, υψίπεδα του Γκολάν. Το ζήτημα δε των Παλαιστινίων δυσχέραινε το κλίμα των συνομιλιών, αφού το Ισραήλ αρνούταν να αναγνωρίσει τον Οργανισμό για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, θεωρώντας τον οργανισμό τρομοκρατική οργάνωση.

Ο «πόλεμος του Οκτώβρη», όπως είναι επίσης γνωστός ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ, υπήρξε η τελευταία μεγάλης κλίμακας στρατιωτική αναμέτρηση μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών. Στις περίπου 18 ημέρες που διήρκεσε η διαμάχη χρησιμοποιήθηκαν τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών και σύγχρονα πολεμικά συστήματα και από τις δυο πλευρές. Από πλευράς Αράβων σημαντική αποδείχτηκε η χρήση νέων αντιαεροπορικών πυραύλων από την Ε.Σ.Σ.Δ., που περιόρισε δραστικά την δράση της υπέρτερης ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας. Παράλληλα η προμήθεια φορητών σοβιετικών αντιαρματικών ρουκετών για το αιγυπτιακό πεζικό περιόρισε την αποτελεσματικότητα των νέων αρμάτων μάχης που είχε προμηθευτεί το Ισραήλ από τις Η.Π.Α.. Οι Ισραηλινοί έχασαν το ένα τέταρτο των αεροπορικών τους δυνάμεων και το ίδιο ποσοστό των αρμάτων μάχης τους. Οι απώλειες των Ισραηλινών σε ανθρώπινο δυναμικό ανήλθαν σε περίπου 3.000 νεκρούς στρατιώτες. Όσον αφορά στους Αιγύπτιους, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση όταν το Ισραήλ κινητοποίησε το σύνολο των χερσαίων δυνάμεων του και κατάφερε να κυκλώσει ολόκληρη την 3^η αιγυπτιακή στρατιά. Τα νέα τηλεκατευθυνόμενα όπλα, όπως οι πύραυλοι αέρος-εδάφους, του Ισραήλ συνέβαλαν σε σημαντικό βαθμό στην αλλαγή του σκηνικού των πρώτων ημερών του πολέμου. Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές για τους Αιγύπτιους ανήλθαν σε περίπου 15.000 νεκρούς, ενώ για την Συρία οι απώλειες ανήλθαν σε 7.000 νεκρούς.

Με τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ οι Άραβες κατενόησαν και την αξία του πετρελαίου ως διαπραγματευτικού όπλου. Λόγω της υποστήριξης των Η.Π.Α. στο Ισραήλ από τις πρώτες κινήσεις των αραβικών κρατών του Ο.Π.Ε.Κ. ήταν να μειώσουν την παραγωγή αργού πετρελαίου κατά 5% μηνιαίως, ενώ η Σαουδική Αραβία κήρυξε εμπάργκο ενάντια στις Η.Π.Α. και στην Ολλανδία συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην ενεργειακή κρίση του 1973. Το σημαντικότερο πλήγμα υπέστη από τον τελευταίο αυτό αραβοϊσραηλινό πόλεμο ο νασερικός Παναραβισμός, που είδε τους απογοητευμένους οπαδούς του να ενισχύουν σημαντικά τις γραμμές των ισλαμιστών. Απογοητευμένοι εθνικιστές και μαρξιστές θα αναζητήσουν πλέον μια «λύση μέσω Ισλάμ». Το κίνημα εκκοσμίκευσης του Νάσερ θα διακοπεί και θα ξεκινήσει ο σταδιακός εξισλαμισμός της αιγυπτιακής κοινωνίας. Παρά την προσπάθεια του Σαντάτ να προσεταιριστεί τους μετριοπαθέστερους των ισλαμιστών η υπογραφή των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ το Σεπτέμβριο του 1978, με τις οποίες το Ισραήλ αποσυρόταν από την χερσόνησο του Σινά και η Αίγυπτος δεσμευόταν να αποκαταστήσει ομαλές σχέσεις με το Ισραήλ, ξεχείλισε το ποτήρι για τον αραβικό κόσμο. Η Αίγυπτος αποβλήθηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο, ενώ στις 6 Οκτωβρίου 1981 ο Ανουάρ Σαντάτ έπεφτε νεκρός από σφαίρες της οργάνωσης Αλ-Τζιχάντ, κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης.

Διαβάστε:

• «Πόλεμος, από την μάχη του Μάρνη έως το Ιράκ», Martin Van Creveld, εκδ. Γκοβόστη.
• «Εξεγερμένοι κόσμοι», J.M. Balencie – A. De la Grange, εκδ. Τυπωθήτω.

Δείτε:

• «The war in October» ντοκιμαντέρ του Al Jazeera.