Η άνοδος του AFD στην Γερμανία
Γράφει ο Γεώργιος Α. Κωστόπουλος [1]
Εισαγωγή
Τα τελευταία είκοσι χρόνια στις βιομηχανικές δυτικές χώρες της Ευρώπης έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση στα ακροδεξιά κοινωνικά κινήματα και στα πολιτικά κόμματα. Συμβολή σε αυτό έχει και η παγκόσμια οικονομική κρίση που έκανε την εμφάνισή της στο τέλος του 2008. Η προέλευση αλλά και η ημερήσια διάταξη των ακροδεξιών ομάδων διαφέρουν, εντούτοις προέκυψαν σε ένα κλίμα εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης. Ανέκυψαν στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικότητας και της πολιτιστικής πολυμορφίας, με ευδιάκριτες αναφορές στις αντιληπτές απειλές που προέρχονται από την μετανάστευση. Στο σύνολό τους εμφανίζουν εντυπωσιακές ομοιότητες, που υποδηλώνουν μια διασταύρωση των ιδεών και της ρητορικής μεταξύ ακροδεξιών λαϊκιστικών ομάδων σε όλο τον κόσμο.
Επικεντρώνονται άμεσα στην φυλή, την εθνικότητα και προωθούν την βία ως κύρια τακτική ή στόχο. Τα δεξιά λαϊκιστικά κινήματα και κόμματα χαρακτηρίζονται από εθνοκοινοτικά, ξενοφοβικά και αντι-μεταναστευτικά συνθήματα. Δίνεται έμφαση στην παραδοσιακή κοινωνική τάξη, η οποία συνήθως περιλαμβάνει σκληρή στάση με αυστηρές ποινές για όσους παραβιάζουν τους κανόνες.
Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η εξέταση των συνθηκών που ευνόησαν κινήσεις της ακροδεξιάς και στη σύγχρονη πολιτική σκηνή της Γερμανίας, ακολουθώντας άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως Γαλλία, Ολλανδία, Σουηδία, Αυστρία, Ουγγαρία. Η μετανάστευση και η ισλαμοφοβία αποδείχθηκαν ενωτικές δυνάμεις στις προσπάθειες της ακροδεξιάς να ιδρύσει ένα πανευρωπαϊκό, δια-εθνικό κίνημα. Έτσι, η δυναμική εμφάνιση του κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AFD) είναι ακόμη μία απόδειξη «ομαλοποίησης» της Γερμανίας, η οποία δεν αποτελεί πλέον εξαίρεση και ακολουθεί το παράδειγμα άλλων χωρών, που έχουν επί μακρόν φιλοξενήσει κόμματα που αντιτίθενται στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και καταδικάζουν το υφιστάμενο πολιτικό κατεστημένο επειδή έχει αποτύχει να εκπροσωπήσει τον λαό.
Η δομή και τα χαρακτηριστικά των ακροδεξιών κομμάτων
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα έπαψαν να υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη λόγω του τοξικού παρελθόντος τους. Συνδέθηκαν με τις θηριωδίες του ναζισμού και απομονώθηκαν πολιτικά. Όμως, από τις αρχές του 1980 και κυρίως από τη δεκαετία του 1990 ένα νέο κύμα δεξιάς εξτρεμιστικής δραστηριότητας άρχισε να σαρώνει την Γηραιά ήπειρο, σε έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και τις συνέπειές του στην εθνική κυριαρχία και τη μετανάστευση.
Ο ανταγωνισμός και η απελευθέρωση της αγοράς προκάλεσαν την έντονη κινητικότητα των κεφαλαίων αφενός και των ανθρώπων αφετέρου. Τουρίστες, μετανάστες, πρόσφυγες σε συνεχή κίνηση, ένας κόσμος ανήσυχος. Οι δυνάμεις είναι αντίρροπες: από τη μια, η παγκοσμιοποίηση, που πιέζει για υψηλή κινητικότητα του εργατικού δυναμικού παγκοσμίως (μετανάστευση), από την άλλη η εθνική κυριαρχία, που είτε απαγορεύει την μετανάστευση είτε επιχειρεί να την περιορίσει. Στην διεθνική κοινωνία των πολιτών ασκούνται πιέσεις στο παραδοσιακό έθνος-κράτος[2].
Η τάση της αυξανόμενης υποστήριξης των λαϊκίστικων εξτρεμιστικών κομμάτων δεν περιορίζεται σε μια μόνο χώρα, αλλά ουσιαστικά πρόκειται για ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα στην σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική. Η άνοδος αυτή συγκαταλέγεται στις πιο πιεστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Η πρόκληση δεν είναι τωρινή καθώς από το 1970 οι πολίτες, ακόμη και σε μεγάλους αριθμούς, έχουν μετατοπιστεί πίσω από λαϊκίστικα εξτρεμιστικά κόμματα, τα οποία μοιράζονται δύο βασικά χαρακτηριστικά: να απορρίψουν την αρχή της ανθρώπινης ισότητας και να συμμορφώνονται με μια λαϊκίστικη στρατηγική κατά του κατεστημένου[3].
Τα ακροδεξιά κόμματα που έχουν προκύψει σε όλη την Ευρώπη δεν λαμβάνουν υποστήριξη εξίσου από όλες τις ομάδες στην κοινωνία. Αντιθέτως η υποστήριξή τους είναι αγκυροβολημένη σταθερά σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, η οποία αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι οι υποστηρικτές τους μοιράζονται ένα σχετικά διαφορετικό προφίλ. Οι υποστηρικτές των ακροδεξιών κομμάτων είναι στην πλειοψηφία τους άνδρες ή πολύ μικροί ή αρκετά μεγάλοι, δεν έχουν ασχοληθεί στην πορεία τους με την εκπαιδευτική δραστηριότητα ή έχουν ασχοληθεί ελάχιστα, προέρχονται από την μεσαία και προς τα κάτω τάξη ή την εργατική τάξη και είναι πλήρως απαισιόδοξοι για τις οικονομικές προοπτικές. Ισχυρότεροι δεσμοί αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη των κοινωνικών ομάδων που είναι οικονομικά ανασφαλείς και είναι λιγότερο μορφωμένοι από όσο ο μέσος όρος[4]. Απο την άλλη πλευρά, η στήριξη του λαϊκού εξτρεμισμού είναι αδύναμη μεταξύ των ασφαλέστερων οικονομικά τμημάτων της μεσαίας τάξης αλλά και από τους πολίτες πανεπιστημιακού επιπέδου. Η οικονομική ασφάλεια και η εκπαίδευσή συνθέτουν την ευελιξία τους με αποτέλεσμα οι ομάδες αυτές να αισθάνονται ότι απειλούνται λιγότερο από την μετανάστευση και την αύξηση της διαφορετικότητας στην έναρξη της μετα-βιομηχανικής παγκοσμιοποιημένης οικονομίας[5].
Η παραπάνω εξέλιξη μας ωθεί να κοιτάξουμε με σκεπτικισμό την ιδέα ότι η άνοδος της ριζοσπαστικής Δεξιάς είναι καθαρά ένα φαινόμενο της πολιτικής δυσαρέσκειας μεταξύ των αδικημένων, των ανειδίκευτων και χαμηλής ειδίκευσης εργαζομένων σε περιοχές του κέντρου της πόλης. Επίσης, μπορεί να αποδοθεί στην αυξανόμενη ανεργία και στην εργασιακή ανασφάλεια στην Ευρώπη[6].
Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο δείγμα με στοιχεία που αποδεικνύει ότι ο πιο ισχυρός παράγοντας για την έλξη υποστηρικτών των ακροδεξιών κομμάτων είναι ο αντι-μεταναστευτικός τους λόγος. Οι πολίτες που επιλέγουν τα ακροδεξιά κόμματα ανησυχούν βαθύτατα για την μετανάστευση και τις επιπτώσεις της και είτε θέλουν να σταματήσει εντελώς ή να μειωθεί δραστικά. Σύμφωνα με Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι η αρνητική στάση έναντι των μεταναστών αποτελεί τον πιο ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για το ποιος θα υποστηρίξει τα ακροδεξιά κόμματα. Στο συμπέρασμα της έρευνας προστίθενται οι πολίτες που υποστηρίζουν τα λαϊκίστικα εξτρεμιστικά κόμματα που θεωρούν ότι οι μετανάστες αποτελούν μια οικονομική απειλή αφαιρώντας θέσεις εργασίας και συνθλίβουν τους μισθούς τους, καθώς και ο πολιτισμός του έθνους υπονομεύτηκε από αλλοδαπούς και θα πρέπει να υπάρχουν περιοριστικές πολιτικές έναντι των μεταναστών[7].
Στον κόσμο των λαϊκιστών εξτρεμιστών προστίθενται και τα ζητήματα του πολιτισμού και της ταυτότητας καθώς συνδέονται όλο και περισσότερο με αρνητικές απόψεις για τους Μουσουλμάνους και το Ισλάμ. Η αυξανόμενη σημασία των αντι-μουσουλμανικών συνθημάτων ως οδηγό για την υποστήριξη των ακροδεξιών κομμάτων, αντικατοπτρίζεται στο προφίλ της συμπεριφοράς των υποστηρικτών τους. Σε χώρες όπως η Βρετανία, έχει δείξει πως τα επίπεδα της φυλετικής εχθρότητας τείνουν να είναι υψηλότερα σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε μεγάλες μουσουλμανικές κοινότητες[8].
Τα ακροδεξιά κόμματα αποτελούν ομάδες με ιδεολογικά κίνητρα που καθοδηγούνται από σαφείς πολιτικούς στόχους: ανησυχούν βαθύτατα για την μετανάστευση και την αύξηση της εθνικής και πολιτιστικής ποικιλομορφίας και αισθάνονται ότι απειλούνται από τους μετανάστες και τους μουσουλμάνους. Αυτά τα συνθήματα της απειλής δεν προκύπτουν μόνο από την οικονομική ανασφάλεια, όπως ο ανταγωνισμός πάνω από λιγοστά αγαθά, την απασχόληση και την κοινωνική στέγαση. Φαίνεται να προέρχονται από την πεποίθηση ότι οι μετανάστες, οι μειονότητες και η πολιτιστική ποικιλομορφία απειλούν την εθνική κουλτούρα, την κοινότητα και τον τρόπο ζωής.
Τα ακροδεξιά κόμματα μπορεί να εμφανίζονται όμοια, αλλά είναι και διαφορετικά. Μια απλή διάκριση των ακροδεξιών κομμάτων παραμένει προσηλωμένη στην περίοδο του μεσοπολέμου και τον φασισμό, και εκείνους που αποστρέφονται αυτήν την παράδοση. Άλλοι τα διακρίνουν με βάση τη στάση τους απέναντι στην μετανάστευση, τις οικονομικές πολιτικές και τη φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Τα κόμματα αυτά στη συνέχεια διακρίνονται σε πέντε τύπους: νεοναζιστικά, νεοφασιστικά, αυταρχικά «ξενοφοβικά», νεοφιλελεύθερα ξενοφοβικά και νεοφιλελεύθερα λαϊκιστικά. Άλλοι τα διακρίνουν σε ρατσιστικά, εθνοκεντρικά φασιστικά, λαϊκίστικα αυταρχικά ή θρησκευτικά φονταμελιστικά[9].
Το αφήγημα της μετανάστευσης ως απειλή
Όπως σημειώνει ο Betz ¨μέχρι στιγμής, οι πιο σημαντικοί στόχοι της σύγχρονης δεξιάς ριζοσπαστικής λαϊκίστικης αγανάκτησης, υπήρξαν οι μετανάστες”[10]. Οι απειλές της μετανάστευσης, όπως γίνεται αντιληπτή από τις ακροδεξιές ομάδες, εμπίπτουν σε δύο απειλές ευρείας κατηγορίας βάση ενδιαφέροντος: η οικονομική απειλή και η απειλή της ταυτότητας που αφορά κυρίως στον πολιτισμό, στη δημοκρατία και στον παραδοσιακό τρόπο ζωής.
Οι μετανάστες παίρνουν τις δουλειές που δικαιωματικά ανήκουν σε γηγενείς πολίτες. Οδηγούν τους μισθούς, την αύξηση της ανεργίας, την αύξηση του κόστους διαβίωσης και των υπερκείμενων της δημόσιας υγείας, της εκπαίδευσης και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Σύμφωνα με τις ακροδεξιές ομάδες, η μετανάστευση πιέζει τους μισθούς και αυξάνει το κόστος ζωής καθώς και την φορολογική επιβάρυνση των γηγενών πολιτών.
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και το αφήγημα των ακροδεξιών ότι οι μετανάστες αυξάνουν την βία, φέρνουν ασθένειες και κάνουν το έθνος πιο ευάλωτο στην τρομοκρατία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν δύο βίντεο που είδαν το φως της δημοσιότητας στις 20/2/2016 στην Σαξονία της Γερμανίας. Στα βίντεο καταγράφονται αστυνομικοί να απομακρύνουν με τη χρήση βίας από ένα λεωφορείο μετανάστες αιτούντες άσυλο, οι οποίοι αρνούνταν να μεταβούν στο κέντρο φιλοξενίας τους, καθώς είχαν τρομοκρατηθεί από διαδηλωτές που καταφέρονταν εναντίον των προσφύγων και των μεταναστών. Σύμφωνα με τοπικά τηλεοπτικά δίκτυα, ο διευθυντής του κέντρου φιλοξενίας των προσφύγων διατέλεσε στέλεχος του ξενοφοβικού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία (Alternative für Deutschland και εφεξής AFD[11])»
Στην ατζέντα των δεξιών και εθνικών λαϊκιστικών κομμάτων παρουσιάζεται επίσης η μετανάστευση ως απειλή για την ασφάλεια των πολιτών, που μπορεί να παίρνει την μορφή υγειονομικών κρίσεων που οι μετανάστες φέρνουν μαζί τους, φυματίωση και AIDS, όπως προειδοποιεί το OneNation[12], καθώς και ιός του Έμπολα. Επίσης, δεν είναι μόνο οι ασθένειες που μεταφέρουν οι μετανάστες, αλλά κάποιες φορές και η ανικανότητα στον υπολογισμό του κράτους που επιτρέπει τις ασθένειες να εξαπλωθούν σε ανυποψίαστους πολίτες.
Η σχεδόν εχθρική στάση από τις ακροδεξιές ομάδες προς τους μετανάστες διαφαίνεται στις συζητήσεις σχετικά με την τρομοκρατία. Όπως επισημαίνεται στο OneNation, το Ισλάμ είναι μια πρωτόγονη ιδεολογία του 7ου αιώνα όπου ανίδεοι βάρβαροι αναζητούν βία. Πολλές χώρες υποφέρουν από τα εγκλήματα τιμής, την μισαλλοδοξία, αποκεφαλισμούς, μισαλλοδοξία, κακοποίηση γυναικών και παιδιών καθώς και την σκληρότητα προς τα ζώα[13]. Η ιστορική καταγραφή αποδεικνύει ότι η φύση του Ισλάμ είναι ασύμβατη με την σύγχρονη κοσμική δυτική δημοκρατία. Οι μετανάστες από τις μουσουλμανικές χώρες αποτελεί, σύμφωνα με τις ακροδεξιές ομάδες, απειλή ακόμα και για την επιβίωση του έθνους.
Στον λόγο των λαϊκίστικων κομμάτων δεσπόζει ότι τόσο η μετανάστευση όσο και η πολυπολιτισμικότητα είναι απειλές για τον παραδοσιακό πολιτισμό καθώς προωθούν την αντίστροφη δυσμενή διάκριση εις βάρος των γηγενών και την αύξηση των κοινωνικών διαχωρισμών. Η διγλωσσία ή ακόμη και η πολυγλωσσία οδηγεί σε αυξημένες πιθανότητες συγκρούσεων στο εσωτερικό της χώρας[14].
Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Γερμανία
Μετά το τέλος του Β΄ Π.Π. και συγκεκριμένα το 1950 ιδρύεται από την γερμανική Δεξιά ένα εθνικιστικό πολιτικό κόμμα (Deutsche Rechtspartei) με αρχικά DRP. To 1953,1957 και το 1961 απέσπασε το 1% των εθνικών ψήφων στις ομοσπονδιακές εκλογές. Το 1959 στις περιφερειακές εκλογές στο κρατίδιο Ρηνανία-Παλατινάτο κέρδισε το 5,1% των ψηφοφόρων και έτσι ήταν σε θέση να στείλει βουλευτές στη συνέλευση. Λόγω έλλειψης επιτυχίας το κόμμα διαλύθηκε και αμέσως μετά ιδρύεται το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (NPD)[15].
Στις 28 Νοεμβρίου του 1964 ηγετικά στελέχη του DRP ιδρύουν το NPD με επικεφαλή τον Adolf von Thadden. Η ιδεολογία του NPD βασίζεται στον αντιμεταναστευτικό λόγο, τάσσεται ενάντια στην παγκοσμιοποίηση[16], και εκφράζει έναν βαθιά έντονο Γερμανικό Εθνικισμό[17]. Ο πρόεδρος του NPD την περίοδο 1996-2011 UdoVoigt, ο οποίος στέκεται μπροστά σ’ ένα πανό που απεικονίζει τον ναζιστικό ηγέτη Rudolf Hess, ο οποίος απεβίωσε το 1987 στη φυλακή και θεωρείται μάρτυρας από το ακροδεξιό κόμμα[18]. Μάλιστα το NPD προσπάθησε να τον ορίσει τον Hess ως υποψήφιο για ένα βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2007[19].
Το 1966-67 κέρδισε 15 έδρες στη Βαυαρία, 10 στην Κάτω Σαξονία και 8 στην Έσση, χωρίς όμως να καταφέρει να συγκεντρώσει το ελάχιστο ποσοστό του 5% που απαιτείται για να στείλει αντιπροσώπους στο γερμανικό Κοινοβούλιο καθώς το υψηλότερο ποσοστό ήταν το 4,3% στις εκλογές του 1969[20]. Το 2003 υπήρξε προσπάθεια από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να απαγορεύσει το NPD χωρίς όμως να έχει επιτυχή έκβαση[21]. Στο συνέδριο που πραγματοποίησε το NPD το 2010 αποφασίστηκε η συγχώνευση με την γερμανική Λαϊκή Ένωση, με σκοπό να μην ανταγωνίζονται στις εκλογές αλλά το 2011 το περιφερειακό δικαστήριο κατέστησε την συγχώνευση μη έγκυρη[22].
Στις τελευταίες εκλογές η απήχηση του NPD έφτασε μόλις στο 1,3% , με την εκ νέου προσφυγή του κόμματος προς απαγόρευση να βρίσκεται εν αναμονή. Το ΝPD εκπροσωπείται σε κάποια δημοτικά συμβούλια αλλά και περιφερειακά κοινοβούλια, χωρίς όμως να αριθμεί πάνω από 5.400 μέλη[23].
Στο διπλανό γράφημα του Statista για λογαριασμό του Independent, με στοιχεία από τη Μπούντεσταγκ, έχουν εκτοξευθεί οι αριθμοί αυτών που συμμετέχουν σε ακροδεξιές διαδηλώσεις στη Γερμανία: Ειδικότερα, 307.056 άτομα συμμετείχαν σε τέτοιες εκδηλώσεις μέσα στην τελευταία δεκαετία, εκ των οποίων οι 59.345 μόνο μέσα στο 2015[24].
Τον Αύγουστο του 2015 μέλη του ακροδεξιού κόμματος με ναζιστικές καταβολές NPD επιτέθηκαν σε μετανάστες καθώς μεταφέρονταν σε κέντρα φιλοξενίας με μπουκάλια και πέτρες. Ομάδα συγκεντρωμένων κρατούσε πλακάτ που έγραφαν «σταματήστε την πλημμύρα των ασύλων» και «Έξω οι ξένοι[25]». Τα ξενοφοβικά κρούσματα στην ανατολική Γερμανία αυξήθηκαν και σύμφωνα με το γερμανικό υπουργείο Εσωτερικών οι μισές από τις ρατσιστικές πράξεις που καταγράφηκαν το 2015 στην Γερμανία συνολικά, σημειώθηκαν στα ανατολικά κρατίδια[26].
Παρ’ όλα αυτά στις Ευρωεκλογές του 2014 το NPD εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή. Ο ευρωπαϊκός τύπος κάνει λόγο για «πολιτικό σεισμό» στην Ευρώπη καθώς στη Γερμανία που διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό ευρωβουλευτών – 96, εισέρχεται στην ευρωβουλή με ποσοστό 1% (νέο εκλογικό σύστημα, δεν προβλέπει όριο) το νεο-ναζιστικό κόμμα NPD[27].
Η εμφάνιση, η άνοδος και ο ρόλος του AFD
Η πολιτική των ανοιχτών θυρών που ακολουθεί η Μέρκελ στο μεταναστευτικό-προσφυγικό ενίσχυσε το AFD, καθώς τα ποσοστά του διπλασιάστηκαν μέσα σε λίγους μήνες[28]. Το AFD έχοντας ψηλά στην ατζέντα του το προσφυγικό/μεταναστευτικό είδε τα ποσοστά του να πέφτουν, όταν η ροή των μεταναστών μειώθηκε. Τα μέτρα εισόδου στην χώρα της Γερμανίας αυξήθηκαν ως αποτέλεσμα των φωνών δυσαρέσκειας που πλήθαιναν στο κόμμα της Μέρκελ. Το ξενοφοβικό AFD έχει αναζητήσει νέους τρόπους προκειμένου να εξασφαλίσει την ευρωσκεπτικιστική ψήφο των γερμανών. Πρόσφατα σε συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στις 24 Απριλίου στη Frankfurter Allgemeine Zeitung, ανώτερος αξιωματούχος του AFD δήλωσε ότι επιθυμούν να εκδιωχθούν από την Ευρωζώνη η Γαλλία και τα κράτη μέλη του νότου της ΕΕ – μεταξύ των οποίων η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα – καθώς δεν διαθέτουν «κουλτούρες σταθερότητας» όπως της Γερμανίας[29].
Το AFD ξεκίνησε ως μια κίνηση ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων που επέκριναν την ευρωζώνη και σε σύντομο χρονικό διάστημα εξελίχθηκε σε αντι-μεταναστευτικό κόμμα. Σύμφωνα με τον Μίλερ σε όλη την μεταπολεμική ιστορία η Γερμανία κατάφερε να αντισταθεί στον ακροδεξιό λαϊκισμό. Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών, αναλύοντας την άνοδο του AFD αναφέρει ότι πρόκειται για ένα κόμμα το οποίο ισχυρίστηκε πως ίσως θα πρέπει Γερμανοί αστυνομικοί να ανοίξουν πυρ εναντίον των μεταναστών, οι οποίοι επιχειρούν να μπουν παράνομα στη χώρα και έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο απαγόρευσης των τζαμιών, ενώ πέτυχε διψήφια ποσοστά σε τρία γερμανικά κρατίδια, συμπεριλαμβανομένης της Σαξονίας-Ανχαλτ, όπου απέσπασε το 1/4 των ψήφων[30].
Το AFD τροφοδοτήθηκε από το Pegida (Κίνημα Πατριωτών Ευρωπαίων εναντίον του Εξισλαμισμού της Δύσης) προτάσσοντας την αργή πολιτισμική εξαφάνιση της Γερμανίας από την είσοδο ενός και πλέον εκατομμυρίου προσφύγων. Απόψεις που ενστερνίζονται από μεγάλο αριθμό γνωστών διανοουμένων στη χώρα. Η ίδρυση του AFD το 2013 μέσω της ονομασίας του ήθελε να υπογραμμίσει, ότι υφίσταται εναλλακτική πρόταση σε αντιδιαστολή με όσα ισχυριζόταν η Μέρκελ σχετικά με την πολιτική της στην ευρωκρίση. Οι ακαδημαϊκοί από την μια απέρριπταν το ευρώ εξαιτίας του μεγάλου βάρους που εναπόθετε στις πλάτες των γερμανών φορολογουμένων από την άλλη δεν απαιτούσαν την διάλυση της Ε.Ε., όπως οι ακροδεξιοί λαϊκιστές. Το AFD στο ξεκίνημά του προσέλκυσε αρκετούς πολιτικούς τυχοδιώκτες, όμως στη συνέχεια κατάφερε να στεγάσει ακόμα και δυσαρεστημένους Χριστιανοδημοκράτες που θεωρούσαν ότι το κόμμα τους μετακινήθηκε υπερβολικά προς την αριστερή κατεύθυνση. Μερικές από τις πολιτικές των συντηρητικών που αποδεικνύουν το παραπάνω είναι οι εξής: τερματισμός της πυρηνικής ενέργειας και της υποχρεωτικής θητείας, η υιοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης για ομοφυλοφίλους και η αύξηση του κατώτατου μισθού.
Το 2013 δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή για μερικές μόνο ψήφους, ένα χρόνο αργότερα όμως εξέλεξε επτά ευρωβουλευτές, οι οποίοι εντάχθηκαν σε μια ομάδα ευρωσκεπτικιστών με επικεφαλής τους Βρετανούς του Ukip.
Το άλμα στο Ευρωκοινοβούλιο για το AFD πραγματοποιήθηκε με αρχηγό τον Μπέρντ Λούκε, ο οποίος όταν ίδρυσε το ευρωσκεπτικιστικό κόμμα το 2013 είχε στόχο την προσέλκυση όσο το δυνατόν ευρύτερο κομματικό ακροατήριο. Ένα κεντροδεξιό συντηρητικό κόμμα που τάσσεται υπέρ της ένταξης της Γερμανίας στην Ε.Ε., διατηρώντας παράλληλα την κριτική της περαιτέρω διεύρυνσης και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης καθώς και για την ύπαρξη του ευρώ σε χώρες του ευρωπαϊκού νότου[31]. Στις θέσεις του κόμματος συμπεριλαμβάνονται η υποστήριξη του ελβετικού μοντέλου άμεσης δημοκρατίας, η διάλυση της Ευρωζώνης, της ενίσχυσης του αντι-μεταναστευτικού λόγου καθώς και της διαφωνίας στη νομιμοποίηση των γκέι γάμων[32]. Ο Λούκε συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες παρά την κριτική που δεχόταν για τις μεθόδους του και τους εσωκομματικούς τακτικισμούς του. Το καλοκαίρι του 2014 και μετά την είσοδο στην Ευρωβουλή το AFD σημειώνει σημαντικές εκλογικές νίκες σε περισσότερα από ένα γερμανικά κρατίδια. Έπειτα από τις επιτυχίες αυτές ο Λούκε άλλαξε στάση απέναντι σε θέματα όσο και σε πρόσωπα, χαρακτηρίζοντάς τα επιβλαβή για το κόμμα. Κύρια αιτία για αυτήν την αλλαγή στάσης εκτιμάται ότι είναι η Φράουκε Πέτρυ, επικεφαλής του AFD στη Σαξονία, η οποία έγινε υπερβολικά ισχυρή για τον πρόεδρο του κόμματος, καλλιεργώντας από το φθινόπωρο του 2014 και μετά ολοένα πιο ανταγωνιστικό κλίμα απέναντι στον Λούκε, ο οποίος δεν ήθελε να μοιράζεται με κανέναν την ηγεσία του κόμματος. Μάλιστα ο ευρωβουλευτής του AFD Μάρκους Πρέτσελ δήλωσε στη Γερμανική Ραδιοφωνία Deutschlandfunk «κάποιος (σ.σ. ο Λούκε) που, συμπεριφέρεται με τέτοιον τρόπο σίγουρα δεν μπορεί να ηγείται ενός κόμματος, διότι τα μέλη δεν έχουν πλέον εμπιστοσύνη ότι ηγείται εκπροσωπώντας τα συμφέροντα του κόμματος και όχι κάποιου πιθανού νέου κόμματος ή συλλόγου[33]».
Η Φράουκε Πέτρυ σε αντίθεση με τον Λούκε, άρχισε να προσεγγίζει με επιδεικτικό τρόπο μέλη του αντι-ισλαμικού, ξενοφοβικού κινήματος Pegida. Τότε άρχισαν να διακρίνονται δύο ρεύματα εντός του AFD: ένα πιο μετριοπαθές στρατόπεδο υπό τον Μπερντ Λούκε και ένα πιο αντιδραστικό με εξέχουσα φυσιογνωμία την Πέτρυ. Ο καθηγητής Οικονομικών Λούκε και πολλά εύπορα στελέχη του AFD στη δυτική Γερμανία δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τις διαμαρτυρίες των δεξιών προλετάριων στους δρόμους κυρίως των ανατολικών γερμανικών κρατιδίων, σε πολλές περιπτώσεις με τις «ευλογίες» της Φράουκε Πέτρυ[34].
Οι παραπάνω εξελίξεις οδήγησαν σε ακυρώσεις συγκεντρώσεων του κόμματος. Το καλοκαίρι του 2015 σε συνέδριο του κόμματος που πραγματοποιήθηκε στο Έσσεν η Φράουκε Πέτρυ εξελέγη αρχηγός του AFD. Η Πέτρυ ηγείτο της οργάνωσης του AFD στη Σαξονία, όπου αναδύθηκε τον χειμώνα του 2014 το αντι-ισλαμικό κίνημα Pegida[35]. .Η νέα ηγεσία μετά την επικράτησή της με ποσοστό 60%, θεωρείται ως απαρχή της μετατόπισης του κόμματος προς τα δεξιά, για να εστιάσει περισσότερο σε ζητήματα όπως η μετανάστευση, το Ισλάμ και στην ενίσχυση των δεσμών με τη Ρωσία[36]. Στο συνέδριο αυτό εξελέγη επικεφαλής του κόμματος ο Γιεργκ Μόιτεν, ο οποίος υπήρξε μέλος του κόμματος στη Βάδη-Βυρτεμβέργη.
Αντι-ισλαμικός προσανατολισμός και αντιδράσεις
Το AFD ιδρύθηκε μόλις το 2013 και εκπροσωπείται στα μισά τοπικά κοινοβούλια. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις το κόμμα στην ανατολική Γερμανία παίρνει μέχρι και 20%. Ο λόγος της διαρκούς ανόδου του AFD, το οποίο αυτό το διάστημα συγκεντρώνει ποσοστά έως και 13%, είναι η στάση που κράτησε το κόμμα στο προσφυγικό Τον Απρίλιο του 2016 κατά την πρώτη ημέρα των εργασιών του ομοσπονδιακού συνεδρίου στη Στουτγάρδη ο συμπρόεδρος του AFD Γιεργκ Μόιτεν απέρριψε το Ισλάμ ως μη συμβατό με το γερμανικό σύνταγμα, τονίζοντας ότι κυρίαρχο πολιτισμικό στοιχείο είναι ο δυτικός χριστιανικός πολιτισμός. Στο συνέδριο έχουν δηλωθεί 2.000 μέλη του για να υποβάλουν προτάσεις για αλλαγές. Το κόμμα θέλει να συζητήσει το πρώτο βασικό του πρόγραμμα, το οποίο «ξεδιπλώνεται» σε 74 σελίδες. Και περιλαμβάνει: Ευρώπη (Να τελειώνει το πείραμα του ευρώ!), εσωτερική πολιτική (απέλαση αλλοδαπών παραβατών, επανεισαγωγή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας), εξωτερική πολιτική (μεγάλης σημασίας η σχέση με την Ρωσία), εργασιακή πολιτική (κατάργηση του Ομοσπονδιακού Γραφείου Εργασίας), πολιτισμός (γερμανική κουλτούρα). Ο Μόιτεν επανέλαβε την περιοριστική αντίληψη της προσφυγικής πολιτικής, χτίζοντας επάνω στον φόβο «ότι σε μερικά χρόνια δεν θα γνωρίζουμε τη χώρα μας[37]». Η Πέτρυ διατύπωσε την αξίωση για ανάληψη εξουσίας. «Δεν θέλουμε διαχρονικά να είμαστε οι πιο νέοι εταίροι στα κοινοβούλια, θέλουμε να επιτύχουμε πλειοψηφίες ώστε να επιβληθούμε με το πρόγραμμά μας ως αντίποδας του πολιτικού κατεστημένου», τόνισε ενώπιον 2000 συνέδρων. Βολές εξαπέλυσε και εναντίον των ΜΜΕ, που τα κατηγόρησε για μονομερή και ψευδή κάλυψη της επικαιρότητας σε ότι αφορά το κόμμα της. «Πολλοί σταθμοί δεν μπορούν να επιζήσουν χωρίς να μας δαιμονοποιούν και να μας δυσφημούν[38]».
Οι σύνεδροι ψήφισαν τις πρώτες προγραμματικές θέσεις του κόμματος. Μεταξύ αυτών, η δυνατότητα εξόδου από το ευρώ με δημοψήφισμα, και σχετικά με την Τουρκία και τυχόν ένταξή της στην ΕΕ να μη γίνεται αντικείμενο διεργασιών στις διαπραγματεύσεις κυβερνητικών συνασπισμών. Άλλα βασικά σημεία του προγράμματος είναι η επαναφορά της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, η υπεράσπιση της παραδοσιακής οικογένειας, η έκκληση για περισσότερη άμεση δημοκρατία και η παραμονή στην πυρηνική ενέργεια. Να σημειωθεί ότι το κομματικό συνέδριο του AFD ξεκίνησε μετ’ εμποδίων. Εκατοντάδες διαδηλωτές, προερχόμενοι από τον αριστερό και αυτόνομο χώρο, επιχείρησαν να εμποδίσουν την έναρξη των εργασιών βάζοντας φωτιά σε σαμπρέλες κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων που οδηγούσαν στο συνεδριακό κέντρο. Ακολούθησαν συγκρούσεις με τις μονάδες ασφαλείας. Η αστυνομία προχώρησε σε προσαγωγές 500 ανθρώπων[39].
Στις προγραμματικές του θέσεις το AFD αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι το Ισλάμ δεν ανήκει στη Γερμανία (ως αντίλογο σε σχετική φράση της καγκελαρίου Μέρκελ και του πρώην γερμανού Προέδρου Κρίστιαν Βουλφ) . Παράλληλα το κόμμα τάχθηκε κατά της χρήσης μπούρκας και νικάμπ σε δημόσιους χώρους και σε δημόσιες υπηρεσίες, εναντίον της ανέγερσης μιναρέδων αλλά και του ισλαμικού προτύπου χαλάλ στη σφαγή των ζώων. Απώτερος στόχος του AFD, σύμφωνα με τους επικεφαλής του Γιεργκ Μόιτεν και Φράουκε Πέτρι, είναι να ανέλθει το κόμμα στην εξουσία και να συμμετέχει σε κυβερνήσεις. Ο Μόιτεν χαρακτήρισε την Εναλλακτική Επιλογή για τη Γερμανία «πολυσυλλεκτικό κόμμα που προτίθεται να συνδιαμορφώσει σε βάθος χρόνου τις τύχες της χώρας[40]».
Δριμεία κριτική στην Εναλλακτική Επιλογή για τη Γερμανία (AFD) ασκούν τα παραδοσιακά γερμανικά κόμματα με αφορμή τις αντι-ισλαμικές κορώνες που ενέταξε το ξενοφοβικό κόμμα στις προγραμματικές του θέσεις. Οι πρώτες αντιδράσεις έπειτα από το αντι-ισλαμικό μανιφέστο του AFD ήρθαν από τα κόμματα της συγκυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών (SPD) και της Χριστιανικής Ένωσης (CDU/CSU) που απορρίπτουν εκ νέου το ενδεχόμενο οποιασδήποτε μορφής πολιτικής συνεργασίας με την Εναλλακτική Επιλογή για τη Γερμανία. «Διχασμένο κόμμα του δεξιού άκρου» χαρακτηρίζει το AFD ο αντιπρόεδρος του SPD Ράλφ Στέγνκερ, υπογραμμίζοντας ότι «βασική τους αρχή είναι να αναζητούν αποδιοπομπαίους τράγους χωρίς να προσφέρουν λύσεις». Από την πλευρά του ο αντιπρόεδρος του γερμανικού Κοινοβουλίου Πέτερ Χίτσε τόνισε ότι η φράση «Το Ισλάμ δεν ανήκει στη Γερμανία» είναι «άκρως επικίνδυνη» διότι υποθάλπει το φανατισμό[41].
Άμεση και πιο καυστική ήταν η αντίδραση εκ μέρους του Κεντρικού Συμβουλίου των Μουσουλμάνων στη Γερμανία. Ο πρόεδρός του Αϊμάν Μάζυεκ σχολίασε στο γερμανικό ραδιόφωνο NDR ότι «το AFD κολυμπά πάνω σε ένα κύμα εχθρότητας απέναντι στο Ισλάμ», μια εχθρότητα που, κατά τη γνώμη του, έλαβε διαστάσεις τα προηγούμενα χρόνια στη Γερμανία και έχει γίνει εν μέρει ανεκτή στη δημόσια συζήτηση. Μάλιστα ο Αϊμάν Μάζυεκ δεν δίστασε να κάνει έναν τολμηρό παραλληλισμό. Όπως είπε, «είναι η πρώτη φορά από την εποχή της Γερμανίας του Χίτλερ που υπάρχει ένα κόμμα που δυσφημεί και πάλι μια θρησκευτική κοινότητα στο σύνολό της και απειλεί την ύπαρξή της[42]».
Συμπεράσματα
Οι τοπικές εκλογές στη Γερμανία τον Μάρτιο του 2016 κατέδειξαν ότι η άνοδος της ακροδεξιάς και η αναβίωση των εθνικιστικών πολιτικών ρευμάτων δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης και του αυξανόμενου αριθμού των ανέργων. Είναι συνέπεια, επίσης, μιας γενικότερης κρίσης αντιπροσώπευσης μεταξύ του παραδοσιακού κομματικού συστήματος και της κοινωνίας, η οποία, αιφνιδιασμένη από τις εξελίξεις, αναζητεί με αγωνία λύσεις σε εντελώς νέα προβλήματα.
Η οικονομική κρίση αφενός, αλλά παράλληλα η γεωπολιτική μετατόπιση και η αλλαγή του συσχετισμού των διεθνών συμφερόντων, που γεννούν τους πολέμους και τη μαζική μετανάστευση, έχουν αλλάξει ριζικά τα δεδομένα πάνω στα οποία στηρίχτηκε το σύστημα της Δύσης κατά τα τελευταία 50 χρόνια, οικονομικά και πολιτικά. Τις επιπτώσεις αυτής της ανατροπής βιώνει τώρα η Ευρώπη.
Το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε εμφανή αδυναμία επειδή δεν μπορεί να προσφέρει δημόσια αγαθά με την ίδια σχετική ευκολία που τα πρόσφερε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Η οικονομική κρίση είναι το ένα μεγάλο πρόβλημα, αλλά αναπτύσσονται παράλληλα και άλλα, τα οποία διαρκώς διογκώνονται, γίνονται απειλητικά, φοβίζουν και αποσταθεροποιούν τη μεσαία τάξη που αποτελούσε δομικά τον κεντρικό άξονα του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος. Είναι η μαζική μετανάστευση, η τυφλή τρομοκρατία, το δέος το οποίο προκαλούν οι αγορές σε έναν κόσμο χωρίς σύνορα, κ.λπ., που έχουν οδηγήσει μεγάλα τμήματα των ψηφοφόρων στην απόλυτη αβεβαιότητα. Αυτός ο φόβος και η ανασφάλεια οδηγούν στα πολιτικά άκρα, στην άνοδο των εθνικιστικών κινημάτων, στην έξαρση του λαϊκισμού και του φασισμού, στην εξάπλωση του ευρωσκεπτικισμού.
Συνέπεια ήταν το εκλογικό σώμα της Γερμανίας να προσανατολιστεί στα δεξιά και να ευνοήσει την εμφάνιση ενός νέου αντι-συστημικού κόμματος. Το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD)» επωφελήθηκε τόσο σαφώς από την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση, όσο και τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι. Από την ίδρυσή του το 2013 μέχρι το συνέδριο στις 4 Ιουλίου 2015 στην Έσση, το κόμμα μετατοπίζεται ακόμη δεξιότερα με την ανατρεπτική εκλογή της Προέδρου Φράουκε Πέτρυ, που εκπροσωπεί την εθνικιστική συντηρητική πτέρυγα. Οι φήμες για στενή συνεργασία του AFD με το ακραίο αντι-ισλαμικό κίνημα «Πεγκίντα (Pegida)», σταδιακά μεταλλάσσουν ιδεολογικά το κόμμα. Ο απρόβλεπτος εθνικός και συντηρητικός πυρήνας της ηγεσίας επικεντρώνεται σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου, με έντονα χαρακτηριστικά δημοκρατικού και πατριωτικού ευρωσκεπτικισμού. Όσο η μετανάστευση εξακολουθεί να είναι ένα εξαιρετικά διχαστικό και εκρηκτικό ζήτημα στη δημόσια σφαίρα, οι πιο ακραίες φωνές από τα δεξιά θα έχουν απήχηση στα πιο συντηρητικά τμήματα της γερμανικής κοινωνίας.
Πίνακες
Πηγή:http://www.europarl.europa.eu
Υποσημειώσεις
[1]Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στο τμήμα Γεωγραφίας με κατεύθυνση στις Ευρωπαϊκές Πολιτικές, Σχεδιασμός και Ανάπτυξη του Χώρου
2Σάσεν, Σ. (2003) Χωρίς Έλεγχο; Η Εθνική Κυριαχία, η Μετανάστευση και η Ιδιότητα του Πολίτη στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, σελ. 28-29
3J. Rydgren (2005), ‘Is Extreme Right-Wing Populism Contagious? Explaining the Emergence of a New Party Family’, European Journal of Political Research 44, pp. 413–37
4M. Lubbers, M. Gijsberts and P. Scheepers (2002), ‘Extreme Right-Wing Voting in Western Europe’, European Journal of Political Research, 41(3), pp. 345–78
5M. Goodwin(2011), Right Response Understanding and Countering Populist Extremism in Europe,
A Chatham House Report
6Norris (2002), Radical Right, p. 257
7Norris (2002), Radical Right, p. 260
8R. Ford and M. Goodwin (2010), Angry White Men, Volume 58, Issue 1, pages 1–25
9P. Ignazi (2003), Extreme Right Parties in Western Europe (Oxford: Oxford University Press)
10Betz, H-G.(1998), Introduction. In: H-G. Betz and S. Immerfall, eds., The new politics of the right.,New York: St Martin’s Press
12One Nation. 2014e. Policies: Illegal immigrants and people smugglers
13One Nation. 2014f. More Australian Islamic terror
14Haltinner, K. (2013), Enhancing activist commitment through frame alignment and the amplification of collective identity: How the Tea Party unites its divergent membership. PhD thesis, University of Minnesota
15Luciano Cheles, Ronnie Ferguson & Michalina Vaughan, Νεο–ΦασισμόςστηνΕυρώπη, Longman, 1991, σ.71
16 http://www.reuters.com/article/us-g8-summit-protests-idUSL0720733520070607
17Nagle, John D. (1 Δεκεμβρίου 1970) Το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα:. Δικαίωμα ριζοσπαστισμός στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας
18“Ehemaliger Pfleger von Rudolf Hess wirbt bei NPD” ,Morgenpost.de
19“Μετά Διορισμών Rudolf Hess για το Νόμπελ Ειρήνης: Ηγέτης NPD Χρεωμένος με υποκίνηση φυλετικού μίσους» , Der Spiegel (Reuters), 24 Αυγούστου 2007
20 Chapin, Wesley D. (1997), Η Γερμανία για τους Γερμανούς;.Greenwood Publishing Group.,σελ. 70-73. ISBN0-313-30258-8
21Hooper John (19 Μαρτίου 2003), “Γερμανικό δικαστήριο απορρίπτει προσπάθεια για την απαγόρευση νεοναζιστικού κόμματος” , Ο Guardian (Λονδίνο)
22Von Frank Jansen (27 Ιανουαρίου 2011),“RechtsextremeParteien: Fusion von NPD und DVU istunwirksam – Politik – Tagesspiegel»
25http://tvxs.gr/news/eyropi-eop/epeisodia-me-neonazi-se-diadilosi-kata-metanaston-sti-germania-binteo
26 http://news.in.gr/world/article/?aid=1500061128
28Η Merkel και το “ξήλωμα” της Ευρώπης, 29/02/2016, capital.gr
29Γερμανία: Το AFD ζητά να εκδιωχθούν η Γαλλία και οι νότιες χώρες από το ευρώ, 25/04/2016, liberal.gr
30Πώς δημιουργήθηκε η AfD, 24/04/2016, kathimerini.gr
31Stijn van Kessel (2015), Λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη: Πράκτορες της δυσαρέσκειας;, Palgrave Macmillan , Ηνωμένο Βασίλειο, σελ. 61-62
32Wayne C. Thompson, ed. (2015) Nordic, Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη 2015-2016, Rowman & Littlefield εκδότες
33Σε κρίση οι γερμανοί ευρωσκεπτικιστές, 21/05/2015, dw.com
34Στο ίδιο
35Νέα πρόεδρος στο κόμμα AfD, 05/07/2015, skai.gr
36Alternative for Germany’s New Leader Promises Closer Ties With Russia, 05/07/2015, sputniknews.com
37Το Ισλάμ στο προεκλογικό πρόγραμμα του AfD, 30/04/2016, dw.com
38Σε ρότα κατά του Ισλάμ η «Εναλλακτική για τη Γερμανία», 30/04/2016, dw.com
39Στο ίδιο
40Μαζικά «πυρά» στo αντι-ισλαμικό μανιφέστο του AfD, 02/05/2016, dw.com
41Στο ίδιο
42Αντιδράσεις για τις αντιισλαμικές κορώνες του AfD, 19/04/2016, dw.com
Βιβλιογραφικές αναφορές
Betz, H-G.(1998), Introduction. In: H-G. Betz and S. Immerfall, eds., The new politics of the right, New York: St Martin’s Press
Chapin, Wesley D. (1997), Η Γερμανία για τους Γερμανούς;.Greenwood Publishing Group., σελ. 70-73, ISBN0-313-30258-8
Luciano Cheles, Ronnie Ferguson & Michalina Vaughan, Νεο–ΦασισμόςστηνΕυρώπη, Longman, 1991, σελ. 71
- Ford and M. Goodwin (2010), Angry White Men, Volume 58, Issue 1, pages 1–25
- Goodwin (2011), Right Response Understanding and Countering Populist Extremism in Europe, A Chatham House Report
Karsten Grabow and Florian Hartleb, Mapping Present-day Right-wing Populists in Exposing the Demagogues, Right -Wing and National Populist Parties in Europe (2003), p. 23
Haltinner, K. (2013), Enhancing activist commitment through frame alignment and the amplification of collective identity: How the Tea Party unites its divergent membership. PhD thesis, University of Minnesota
- Ignazi (2003), Extreme Right Parties in Western Europe (Oxford: Oxford University Press)
Von Frank Jansen (27 Ιανουαρίου 2011),“RechtsextremeParteien: Fusion von NPD und DVU istunwirksam – Politik – Tagesspiegel»
- Lubbers, M. Gijsberts and P. Scheepers (2002), ‘Extreme Right-Wing Voting in Western Europe’, European Journal of Political Research, 41(3), pp. 345–78
Nagle, John D. (1 Δεκεμβρίου 1970), Το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα:. Δικαίωμα ριζοσπαστισμός στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας
Norris (2002), Radical Right, p. 257-260
- Rydgren (2005), ‘Is Extreme Right-Wing Populism Contagious? Explaining the Emergence of a New Party Family’, European Journal of Political Research 44, pp. 413–37
Stijn van Kessel (2015), Λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη: Πράκτορες της δυσαρέσκειας;, Palgrave Macmillan Ηνωμένο Βασίλειο, σελ. 61-62
Wayne C. Thompson, ed. (2015) Nordic, Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη 2015-2016, Rowman & Littlefield εκδότες
Σάσεν, Σ. (2003) Χωρίς Έλεγχο; Η Εθνική Κυριαχία, η Μετανάστευση και η Ιδιότητα του Πολίτη στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, σελ. 28-29
Ηλεκτρονική βιβλιογραφία
Alternative for Germany’s New Leader Promises Closer Ties With Russia, 05/07/2015, sputniknews.com
“Ehemaliger Pfleger von Rudolf Hess wirbt bei NPD” .Morgenpost.de
Hooper John (19 Μαρτίου 2003), “Γερμανικό δικαστήριο απορρίπτει προσπάθεια για την απαγόρευση νεοναζιστικού κόμματος” , Ο Guardian (Λονδίνο)
http://www.europarl.europa.eu/elections2014-results/el/election-results-2014.html
http://news.in.gr/world/article/?aid=1500061128
http://www.reuters.com/article/us-g8-summit-protests-idUSL0720733520070607
http://tvxs.gr/news/eyropi-eop/epeisodia-me-neonazi-se-diadilosi-kata-metanaston-sti-germania-binteo
Αντιδράσεις για τις αντιισλαμικές κορώνες του AfD, 19/04/2016, dw.com
Γερμανία: Το AFD ζητά να εκδιωχθούν η Γαλλία και οι νότιες χώρες από το ευρώ, 25/04/2016, liberal.gr
Η Merkel και το “ξήλωμα” της Ευρώπης, 29/02/2016, capital.gr
“Μετά Διορισμών Rudolf Hess για το Νόμπελ Ειρήνης: Ηγέτης NPD Χρεωμένος με υποκίνηση φυλετικού μίσους» , Der Spiegel (Reuters), 24 Αυγούστου 2007
Νέα πρόεδρος στο κόμμα AfD, 05/07/2015, skai.gr
Σε κρίση οι γερμανοί ευρωσκεπτικιστές, 21/05/2015, dw.com
Σε ρότα κατά του Ισλάμ η «Εναλλακτική για τη Γερμανία», 30/04/2016, dw.com
Το Ισλάμ στο προεκλογικό πρόγραμμα του AfD, 30/04/2016, dw.com
Pingback: Η άνοδος του AFD στην Γερμανία… « απέραντο γαλάζιο