22 Ιουνίου 2015 at 01:12

Η Γεωγραφία στους Μουσουλμάνους, Σκανδιναβούς και στους Κινέζους

από

Η Γεωγραφία στους Μουσουλμάνους, Σκανδιναβούς και στους Κινέζους

(περιληπτική απόδοση στα ελληνικά Βαΐα Τοκμάκη) 

Κεφάλαιο 1: Η Γεωγραφία στο Μουσουλμανικό Κόσμο

Κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων πραγματοποιήθηκε η εξάπλωση του μουσουλμανισμού. Ο Μωάμεθ ιδρυτής της νέας θρησκείας η οποία ξεκινά από την Αραβική χερσόνησο, καταφέρνει να προσδώσει στους νομαδικούς πληθυσμούς για πρώτη φορά το αίσθημα της ενότητας και του κοινού προορισμού. Τα διδάγματα του προφήτη όπως και το ιερό βιβλίο τους το Κοράνι –το πρώτο βιβλίο γραμμένο στην αραβική γλώσσα-  περιλαμβάνουν όχι μόνο τις θρησκευτικές υποχρεώσεις αλλά και λεπτομερείς οδηγίες που αφορούν πτυχές της καθημερινής ζωής, ερμηνείες των φυσικών φαινομένων, τα οποία για τους πιστούς θεωρούνταν «αδιαπραγμάτευτα». Η νέα θρησκεία δεν άργησε να εξαπλωθεί ξεκινώντας με την κατάκτηση της Περσίας το 641 και προχώρησαν δυτικά στην Αίγυπτο, περιοχές της Σαχάρας, στην ιβηρική χερσόνησο μέχρι και τη Γαλλία όπου ηττήθηκαν το 732 στην μάχη της Τουρ. Ανατολικά εξαπλώθηκαν μέχρι την Ινδία και της νοτιοανατολικής Ασίας.

Ο Ibn- Batuta ένας από τους μεγαλύτερους ταξιδευτές όλων των εποχών
Ο Ibn- Batuta ένας από τους μεγαλύτερους ταξιδευτές όλων των εποχών
  • Βαγδάτη

Το 762 οι μουσουλμάνοι ιδρύουν τη Βαγδάτη κοντά στα ερείπια της αρχαίας Βαβυλώνας και για ένα περίπου αιώνα αυτή αποτελεί σημαντικό πνευματικό κέντρο. Κάτω από την πεφωτισμένη ηγεσία του χαλίφη Χαρούν αλ- Ρασίντ ξεκινά ένα πρόγραμμα που αφορά την τη μετάφραση των έργων ελλήνων φιλοσόφων και λογίων στην αραβική, προσπάθεια που συνεχίστηκε και από τον Χαλίφ Αλ Μαμούν, ο οποίος μάλιστα συγκέντρωσε μορφωμένους άντρες όλων των θρησκειών για να κάνουν τις μεταφράσεις. Τότε συγκεντρώθηκαν βιβλία από κάθε πιθανή πηγή και οι μεταφραστές πληρώνονταν το βάρος των βιβλίων σε χρυσάφι. Έτσι ένας χείμαρρος νέων ιδεών από ποικίλες πηγές άρχισε να διαδίδεται σε όλο το μουσουλμανικό κόσμο. Προοδευτικά οι καινοτομίες έφτασαν και στον χριστιανικό κόσμο της Ευρώπης μέσω των λατινικών μεταφράσεων από την αραβική. Πέρα από τις μεταφράσεις όμως ο Αλ Μαμούν ζήτησε από του λογίους να μετρήσουν την περίμετρο της γης χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του Ερατοσθένη έχοντας όμως ως σημεία αναφοράς της όχθες του Ευφράτη και την πόλη της Παλμύρας και αυτοί οδηγήθηκαν σε παραπλήσια αποτελέσματα.

Ibn Hawqal's world map
Ibn Hawqal’s world map
  • Η συμβολή του μουσουλμανισμού στην κλιματολογία και την γεωμορφολογία

Τα γεωγραφικά κείμενα των αράβων την περίοδο μεταξύ 800-1400 ήταν πολύ πιο ακριβή από τα αντίστοιχα των χριστιανών λογίων καθώς οι Άραβες δε στηρίζονταν μόνο στις μεταφράσεις των ελληνικών έργων αλλά και σε ποικίλες πηγές δικών τους ταξιδιωτών. Έτσι έχουμε τα έργα σημαντικών αράβων ταξιδιωτών που συνεισέφεραν σημαντικά στην επιστήμη της γεωγραφίας.

  • Ο ibn- Haukal επισκέφτηκε απομακρυσμένες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας και κατέγραψε ότι οι περιοχές που βρίσκονται 20 μοίρες νοτιότερα του ισημερινού κατοικούνται από πληθυσμούς παρόλο που οι Έλληνες τις θεωρούσαν ακατοίκητες.
  • Ο Al- Balkhi συγκέντρωσε παρατηρήσεις για το κλίμα και κατήρτησε τον πρώτο κλιματικό άτλα το Kitab al- Ashkal.
  • Ο Al- Masudi ταξίδεψε νότια κοντά στη σημερινή Μοζαμβίκη και περιέγραψε με λεπτομέρεια τους μουσώνες.
  • Ο Al-Maqdisi διαίρεσε τον κόσμο σε 14 κλιματικές ζώνες, παρατήρησε ότι το κλίμα επηρεάζεται τόσο από το γεωγραφικό πλάτος όσο και από τη θέση του στην ανατολή ή τη δύση και τέλος εισήγαγε την ιδέα ότι το βόρειο ημισφαίριο περιλαμβάνει κυρίως ηπειρωτικές περιοχές, ενώ το νότιο κυρίως ανοιχτό ωκεανό.
  • Ο Al Biruni στο έργο του Kitab al –Hind μια γεωγραφία της Ινδίας, αναγνώρισε τη σημασία των στρογγυλεμένων  πετρών που βρέθηκαν στις προσχώσεις νότια των Ιμαλαΐων, επίσης επανέλαβε την πεποίθηση των Ινδών ότι οι παλίρροιες συνδέονται με τη Σελήνη τέλος περιλαμβάνει την παρατήρηση ότι προς το Νότιο πόλο η νύχτα παπυει να υφίσταται.
  • Ο ibn-Sina τέλος, γνωστός και ως Αβικέννας, παρατήρησε πως οι ορεινοί χείμαρροι στην κεντρική Ασία γκρεμίζουν τα βουνά για να σχηματίσουν κοιλάδες. Ακόμη παρατήρησε πως την παρουσία  απολιθωμάτων σε ψηλά βουνά τα οποία ερμήνευσε ως την αποτυχημένη προσπάθεια  της φύσης να δημιουργήσει χλωρίδα ή πανίδα.
    Οι ανακαλύψεις του Σκανδιναβικού κόσμου
    Οι ανακαλύψεις του Σκανδιναβικού κόσμου
  • Ο Erdisi και το Παλέρμο

Ένας από τους σημαντικότερους μουσουλμάνους γεωγράφους υπήρξε ο Erdisi  ή Al- Idrisi, ο οποίος σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Κόρδοβα στην Ισπανία και έζησε στο Παλέρμο στο πλευρό του βασιλιά της Σικελίας Ρογήρου του ΙΙ. Εκεί το 1154  συνέταξε μια «Nέα Γεωγραφία» με τίτλο «Ψυχαγωγία για εκείνον που επιθυμεί να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο» (Amusement for him who desires to travel around the world). Για τη σύνθεσή του χρησιμοποίησε πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από παρατηρητές μισθωμένους από τον Ροβέρτο οι οποίοι στάλθηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου για να διασταυρώσουν την ακριβή θέση βουνών, ποταμών και ακτογραμμών. Έτσι διόρθωσε την πορεία πολλών ποταμών τη θέση σημαντικών οροσειρών, διέψευσε την αντίληψη ότι ο ινδικός ωκεανός είναι κλειστός, η Κασπία θάλασσα είναι ένας κόλπος του ωκεανού. Ταυτόχρονα εισήγαγε σημαντικές καινοτομίες στη ναυσιπλοΐα όπως η ευρεία χρήση του διαγράμματος των ακτών το οποίο στάθηκε πρόδρομος των πορτολάνων του 14ου αι.

i-Ching η ανακάλυψη της Σουμάτρ
i-Ching η ανακάλυψη της Σουμάτρ
  • Ο Ibn- Batuta

Ένας από τους μεγαλύτερους ταξιδευτές όλων των εποχών ήταν ο μουσουλμάνος ibn- Batuta ο οποίος καταγόταν από δικαστική οικογένεια και όταν στα 21 του ξεκίνησε για το παραδοσιακό προσκύνημα στη Μέκκα διαπίστωσε ότι του αρέσει πολύ περισσότερο το ταξίδι και η εξερεύνηση απ’ ότι ο νόμος και έτσι επιδόθηκε σε ταξίδια φροντίζοντας να μην ακολουθεί την ίδια πορεία δεύτερη φορά. Αρχικά ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Αραβίας, επισκέφθηκε την Ερυθρά θάλασσα την Αιθιοπία, και συνέχισε προς τα νότια στα παράλια της Ανατολικής Αφρικής μέχρι την Kilwa όπου επιβεβαίωσε τις θεωρίες του ibn- Haukal.  Ένα δεύτερο ταξίδι του, μετά την επιστροφή του στη Μέκκα έγινε ανατολικά. Επισκέφθηκε τη Βαγδάτη και την Περσία, τις περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, και μέσω των ρώσικων στεπών και των βουνών του Αφγανιστάν έφτασε στην Ινδία. Επίσης υπηρέτησε το Μογγόλο αυτοκράτορα στο Δελχί και ταξίδεψε σε όλη την Ινδία μέχρι που διορίστηκε πρέσβης στην Κίνα. Τελευταία διαδρομή του ήταν αυτή που ξεκίνησε με την επιστροφή του στην Fez την πρωτεύουσα του Μαρόκου. Από εκεί πέρασε στην Ισπανία, γύρισε και διέσχισε τη Σαχάρα έφτασε στο Τιμπουκτού, όπου συγκέντρωσε σημαντικές πληροφορίες για τους νέγρους μουσουλμάνους. Με την επιστροφή του στη Φέζ  μετά από σουλτανική διαταγή συνέγραψε ένα βιβλίο με  τίτλο «Ρίχλα», που σημαίνει ταξίδι, μέσα στο οποία περιγράφει τα ταξίδια που έκανε καλύπτοντας μια απόσταση 75 χιλιάδων μιλίων, αλλά και σημαντικών διαπιστώσεων όπως αυτή ότι το κλίμα στον ισημερινό ήταν λιγότερο ακραίο από το κλίμα στην εύκρατη ζώνη της Νότια Αφρικής. «Αυτή είναι μια καταγραφή ενός ταξιδιού το οποίο είναι αρκετά σπάνιο ακόμη και για την εποχή μας με τις  πολλές ανέσεις μας …. Εν πάση περιπτώσει, Ibn Battuta πρέπει να είναι μεταξύ των μεγάλων ταξιδιώτες όλων των εποχών» (Nehru 1989: 752).

Η ανακάλυψη της Ινδίας από τους Κινέζους
Η ανακάλυψη της Ινδίας από τους Κινέζους
  • Ο Ibn- Khaldun

Πρόκειται για τον τελευταίο μουσουλμάνο λόγιο με σημαντική συνεισφορά στη γεωγραφία, τον πρώτο λόγιο που, με το έργο του “Muqaddimah”,  έστρεψε το ενδιαφέρον του ειδικά στις σχέσεις ανθρώπου περιβάλλοντος. Στο έργο αυτό ξεκινά μια διερεύνηση της σχέσης που παίζει το φυσικό περιβάλλον του ατόμου στα χαρακτηριστικά που αφορούν την κουλτούρα ή τον τρόπο ζωής. Επίσης πραγματεύεται διάφορα στάδια κοινωνικής οργάνωσης, μορφές διακυβέρνησης, την κατάλληλη τοποθεσία πόλεων ή και τρόπους βιοπορισμού. Μέσα από τις παρατηρήσεις του προσπάθησε να διατυπώσεις ένα θεωρητικό μοντέλο εθνικής ανάπτυξης ή ύφεσης που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα μάλιστα με τον Kimble, «ίσως να είναι αυτός που ανακάλυψε την αληθινή έκταση και φύση της γεωγραφικής έρευνας».

Κεφάλαιο 2: Η Γεωγραφία στο Σκανδιναβικό Κόσμο

Οι Σκανδιναβοί δεν γνώριζαν την ύπαρξη των λαών της Μεσογείου όπως και οι τελευταίοι δεν γνώριζαν τίποτε για αυτούς. Οι Σουηδοί είχαν ερευνήσει τμήματα στα βάθη της Ανατολής στο εσωτερικό της σημερινής κεντρικής Ρωσίας, ενώ τον 9ο αιώνα ο Othar του Helgoland με πλοίο των Βικινγκ έκανε τον περίπλου του νότιου άκρου της Νορβηγίας και ανατολικότερα προς τη Λευκή Θάλασσα.

Η  μεγαλύτερη όμως, επίτευξη των Νορβηγών Βίκινγκ ήταν ο διάπλους του Βόρειου Ατλαντικού μέχρι τις Αμερικανικές ακτές. Το 874 οι Βίκινγκ αγκυροβόλησαν την Ισλανδία και ίδρυσαν κοινότητα. Από αυτή την κοινότητα της Ισλανδίας εξορίστηκε ένα εξαιρετικά θερμοκέφαλο μέλος της ο Ερρίκος ο Ερυθρός ο οποίος το 982 με την οικογένεια και τους υπηρέτες του διέσχισε τον Βόρειο Ατλαντικό και βρέθηκε στην νότια ακτή της Γροιλανδίας την οποία ονόμασε ο ίδιος έτσι –παρόλο που δεν υπήρχε τίποτε πράσινο πάνω της-  στα πλαίσια μιας πρώιμης μορφής προώθησης ακινήτων.

                Γύρω στο 1000 μ.χ. ο γιος του Ερρίκου επιστρέφοντας στη Γροιλανδία από τη Νορβηγία βγήκε εκτός πορείας λόγω καταιγίδας και βρέθηκε σε μια άγνωστη ακτή που εκτείνονταν πολύ μακριά και προς βορρά και προς νότο, γεμάτη  ψηλά δέντρα και αμπέλια, τα οποία επιστρέφοντας τα περιέγραψε στους δικούς του.

                Μετά από 3 χρόνια ο Karlsefni  οργάνωσε μια εξερεύνηση σε αυτή την άγνωστη περιοχή, και αγκυροβόλησε στις ακτές της Βόρειας Αμερικής πιθανά στις εκβολές του Saint Lawrence. Εκεί διαχειμάσαν, τότε ήταν που γεννήθηκε και ο πρώτος ευρωπαίος σε Αμερικανικό έδαφος, και το επόμενο καλοκαίρι κινήθηκαν νοτιότερα προς τη Νέα Σκωτία. Η περιοχή τους άρεσε πολύ ωστόσο οι Ινδιάνοι της περιοχής ήταν πολύ εχθρικοί τους επιτίθονταν διαρκώς και έτσι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν την Γροιλανδία. Όλες αυτές οι πληροφορίες μεταδόθηκαν από στόμα σε στόμα ως  «Το έπος του Έρικ του Ερυθρού». Σήμερα πλεόν «η ανακάλυψη της Αμερικής από τους Νορβηγούς για το έτος 1000 είναι τόσο καλά επιβεβαιωμένη ώστε να μην είναι πλέον θέμα της απλής παράδοση…» (Reeves A., Anderson R., Beamish N.L 2008: 3)

Οι Κινέζοι ανακάλυψαν τους Ευρωπαίους πριν τους ανακαλύψει ο Μάρκο Πόλο
Οι Κινέζοι ανακάλυψαν τους Ευρωπαίους πριν τους ανακαλύψει ο Μάρκο Πόλο

 

Κεφάλαιο 3: Η Γεωγραφία στον Κινέζικο Κόσμο

Ο ευρωπαϊκός κόσμος και ο κινεζικός παρέμεναν για αιώνες απομονωμένοι. Η προσέγγισή τους έγινε βήμα βήμα. Ωστόσο είναι εντυπωσιακή η παράλληλη πορεία που ακολούθησαν στην αντίληψη και τις μεθόδους μελέτης η οποία υποδηλώνει την ύπαρξη κάποιας επικοινωνίας έστω και έμμεσης.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μεταξύ του 2 αι. π.χ και του 15 αι. μ.χ. οι Κινέζοι απολάμβαναν το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από όλους τους λαούς της υφηλίου. Η πρόοδος της κοινωνίας επομένως ήταν δεδομένη. Ιδιαίτερα στους τομείς των μαθηματικών και της φιλοσοφίας.  Αναλυτικότερα, στα μαθηματικά ανακάλυψαν τη χρήση του μηδέν και ανέπτυξαν το δεκαδικό σύστημα, ενώ στη φιλοσοφία, στην οποία εντοπίζουμε σημαντική διαφοροποίηση από τους έλληνες φιλοσόφους αναφορικά με την αντίληψη του φυσικού κόσμου, θεώρησαν το άτομο τμήμα του φυσικού κόσμου και το θάνατο ως μια διαδικασία κατά την οποία  δεν μεταβαίνουμε σε κάποιον παράδεισο ή κόλαση αλλά μετουσιωνόμαστε σε μέρος του σύμπαντος. Ο Κομφουκιανισμός προώθησε έναν τρόπο ζωής που ελαχιστοποιούσε τις συγκρούσεις μεταξύ των ατόμων, ωστόσο παρέμενε αδιάφορος στην ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης.

  • Γεωγραφική έρευνα

Πρωταρχικός σκοπός των γεωγραφικών ερευνών των Κινέζων υπήρξε, αφενός η ανάπτυξη μεθόδων ακριβούς παρατήρησης που θα εξυπηρετούσε στην κατασκευή ωφέλιμων καινοτομιών και αφετέρου η καταγραφή της διαδικασίας εξέλιξης με γνώμονα την κατανόηση των διαδικασιών. Με αυτή την προοπτική λοιπόν, έχουμε το αρχαιότερο γεωγραφικό έργο που περιλαμβάνει μια έρευνα πηγών και προϊόντων εννέα επαρχιών, ή την κατανόηση του κύκλου του νερού. Επίσης, διάσημοι φιλόσοφοι όπως ο Mencius και ο Shen Kua μελέτησαν τις επιδράσεις του νερού στην αποψίλωση των δασών αλλά και στη διαμόρφωση των βουνών και των  προσχωσιγενών πεδιάδων. Γενικότερα τα κείμενα που αφορούν γεωγραφικές έρευνες σύμφωνα με τους Needham και Ling μπορούν να διακριθούν σε οκτώ κατηγορίες οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύτατο πεδίο της επιστήμης της γεωγραφίας.

  • Κινέζικη εξερεύνηση

Αναφορικά με την ανακάλυψη του υπόλοιπου κόσμου, πέρα από τα κινέζικα σύνορα, γεγονός που αγνοήθηκε από τη δυτική διανόηση,  πραγματοποιήθηκε είτε μετά από αυτοκρατορικές διαταγές, είτε από ταξιδευτές και ιεραποστόλους.

Η πρώτη καταγραφή γίνεται μέσα από ένα ταξιδιωτικό βιβλίο που γράφτηκε κάποια στιγμή μεταξύ 5ου και 3ου π.χ. αιώνα με τίτλο «Τα ταξίδια του Αυτοκράτορα Μου». Πρόκειται για ένα έργο εφάμιλλο της Οδύσσειας του Ομήρου, γεμάτο περιπέτειες και  δράση από το ταξίδι του αυτοκράτορα που μεγάλη του φιλοδοξία ήταν να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και αν αφήσει τα ίχνη της άμαξας του –που την έσερναν 8 άλογα- πάνω σε κάθε ήπειρο.

Αργότερα όταν το 128 π.χ. ο Chang Ch’ ien ανακάλυψε τους πολιτισμούς της Μεσογείου έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο περιγράφει τη διαδρομή από το εσωτερικό της Ασίας ως τη Μπουχάρα, την Περσία και από εκεί τη Μεσόγειο.

Σημαντικό ρόλο στον τομέα των εξερευνήσεων έπαιξαν και οι μοναχοί όπως ο ένας από τους πιο διακεκριμένους, βουδιστής μοναχός Hsuan- Tsang, που τον 7ο πλέον μ.χ. αι. κατάφερε να διασχίσει το οροπέδιο του Θιβέτ και να γίνει ο πρώτος κινέζος που ανακάλυψε την Ινδία. Εντυπωσιακότερο όμως υπήρξε το ταξίδι- προσκύνημα  του Νεστοριανού Χριστιανού μοναχού Rabban Bar Sauma στη Ρώμη, όπου οδηγήθηκε με σκοπό να συναντήσει τον Πάπα. Όταν αυτό δε στάθηκε δυνατό λόγω θανάτου του Πάπα προχώρησε από τη Γένοβα στο Παρίσι και το Μπορντώ όπου γνώρισε το βασιλιά της Γαλλίας. Στην επιστροφή συναντήθηκε και με το νέο Πάπα και επέστρεψε στην Κίνα πολύ πριν πραγματοποιήσουν τα ταξίδια τους οι αδελφοί Πόλο.

Τέλος ενδιαφέρουσες ήταν και οι θαλάσσιες εξερευνήσεις των Κινέζων οι οποίοι αν και δεν ανοίχτηκαν προς τον Ειρηνικό έφτασαν ως την Ιαπωνία και την Ταιβάν  την Ιάβα, την Μαλαισία και την Ινδία. Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στον Κινέζο ναύαρχο Cheng Ho που πέτα από τα ταξίδια του στις θάλασσες της νοτιοανατολικής Ασίας εξερεύνησε τον Περσικό κόλπο, την Ερυθρά θάλασσα, τις ανατολικές ακτές της Αφρικής και πιθανόν σύμφωνα με κάποιες πηγές να έστειλε ένα πλοίο του στη βόρεια ακτή της Αυστραλίας.

  • Χαρτογραφία

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός πως οι Κινέζοι υπήρξαν ειδικοί στην κατάρτιση  χαρτών. Αρχικά ο Chang Heng  το 2ο αι. μ.χ. εισήγαγε τη  χρήση του διασυνδεδεμένου συστήματος, οι χάρτες του όμως δε διασώθηκαν.   Πατέρας ωστόσο της χαρτογραφίας ήταν ο Phei Hsiu με τον χάρτη του που αφορά την πολιτική οργάνωση μέρους της Κίνας και καταρτίστηκε μετά από εξαντλητικές έρευνες.

Τέλος δυο υπέροχα δείγματα κινεζικών χαρτών χαραγμένων στην πέτρα είναι ο «Χάρτης της Κίνας και των Βαρβαρικών χωρών», που εκτείνεται από το μεγάλο τείχος της Κίνας βόρεια του Πεκίνου ως νοτιότερα στο νησί Χαινάν, επίσης ο «Χάρτης των διαδρομών του Μεγάλου Yu» που καλύπτει ουσιαστικά την ίδια περίπου περιοχή αλλά είναι πιο ακριβής στην καταγραφή της ροής των ποταμών και των ακτογραμμών. Και οι δύο χάρτες σε αντίθεση με αυτό που συνηθιζόταν από τους άραβες είναι αποτυπωμένοι με το βορρά στην κορυφή, οι γεωγράφοι που τους κατήρτισαν όμως  παραμένουν άγνωστοι.

Βιβλιογραφία

  • Boyce Ronald, Reed, ”Book review”, The Professional Geographer, Volume 58, Issue 1, 2006, pages 119-120
  • Geoffrey J. Martin, Preston E. James, All possible worlds: A History of Geographical Ideas, 3rd edition, John Wiley and Sons Inc., 1993 s. 49-61
  • Kimble, G.H.T., Geography in the Middle Ages, London: Methuen, 1938
  • Needham J., Ling W., Science and Civilization in China, Vol 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, University press, Cambridge, 1959.
  • Nehru Jawaharlal, Glimpses of World History, Oxford University Press., 1989, σελ. 752.
  • Reeves A., Anderson R., Beamish N.L., The Norse Discovery of America, Bibliobazaar 2008, p.3

·         Rosenberg Matt, Islamic Geography in the Middle Ages, στο About Education,http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/islamicgeo.htm

  • “Eric the Red.” Encyclopedia of World Biography. 2004. Retrieved November 08, 2012  στοcom: http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3404702026.html
  • Oxford University press, All possible worlds, στο https://global.oup.com/ushe/product/all-possible-worlds-9780195168709?cc=gr&lang=en&
(Εμφανιστηκε 1,547 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.