Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης και η «Κλίμαξ των αρετών της Θείας ανόδου»
Γράφει ο Κώστας Ι. Παλπάνης
Τέταρτη Κυριακή των νηστειών σήμερα και η Εκκλησία τιμά τον συγγραφέα ενός μόνου βιβλίου, έναν μέγα ψυχανατόμο, έναν μορφωμένο φιλόκαλλο μοναχό. Τιμά τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου ή Ιωάννου της Κλίμακος, συγγραφέα του βιβλίου, «Κλίμαξ». Η κοίμησή του τιμάται στις 30 Μαρτίου.
Γεννήθηκε και έδρασε στην Παλαιστίνη τον 5ο- 6ο αιώνα. Φιλομαθής από μικρός, αποφοίτησε από πολλά σχολεία της εποχής, γι’ αυτό και ονομάστηκε «Σχoλαστικός». Από νέο παιδί διακρινόταν για τον έρωτα προς τη γνώση, τη μόρφωση, την αδιάλειπτη προσευχή και την ερημική ζωή. Εκάρη μοναχός στην ηλικία των 16 ετών στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο όρος Σινά. Έφυγε όμως από το μοναστήρι, για να ασκητέψει δύο ώρες μακριά, συντροφιά με τον Θεό, τη μελέτη, την προσευχή, την ανάταση ψυχής. Η φήμη και η αρετή του και οι ικεσίες των μοναχών τον «ανάγκασαν» να επιστρέψει μετά από πολλά χρόνια στο μοναστήρι και ως ηγούμενος πλέον διδάσκει και νουθετεί.
«Κλίμαξ των αρετών της Θείας ανόδου»
Ως ηγούμενος, όταν ηγούμενος άλλης μονής του ζήτησε συμβουλές περί της μοναστικής ζωής, συνέγραψε το αριστούργημα της εκκλησιαστικής γραμματείας «Κλίμαξ των αρετών της Θείας ανόδου». Το σύγγραμμα αυτό διαιρείται σε τριάντα κεφάλαια. Κάθε κεφάλαιο είναι και μια αρετή. Είναι νοητή σκάλα πού έχει μόνο άνοδο· αρχίζει από τις πιο απλές, την αποταγή, δηλαδή την αποδέσμευση από τους γήινους λογισμούς (το μάζεμα του νου) και φτάνει στην τριακοστή βαθμίδα-σκαλοπάτι, την πίστη, την αγάπη και την ελπίδα, τον ίδιο τον Θεό! Όλα τα κεφάλαια σαν βαθμίδες (σκαλοπάτια) ανεβάζουν εκείνους που τ’ ακολουθούν από τα χαμηλότερα στα υψηλότερα. Από τα γήινα στα ουράνια. Είναι το αγαπημένο βιβλίο των μοναχών αλλά και όλων των κοσμικών ασκητών. Διαβάζεται καθόλη τη διάρκεια της Σαρακοστής στα μοναστήρια. Αλλά αφορά και όλους εκείνους που αναζητούν με προθυμία τη νοερή και ουρανόδρομη ανάβαση της οποίας αρχή είναι η εγκατάλειψη του κοσμικού φρονήματος και τέλος (σκοπός) η Θέωση, η ένωση με τον Θεό της αγάπης. Το ζητούμενο δεν είναι ο καλός καγαθός ενάρετος άνθρωπος των φιλοσόφων. Στον Χριστιανισμό, ο άνθρωπος με τη δική του προσπάθεια και τη χάρη του Θεού καλείται από επίγειος να γίνει ουράνιος. Να μορφωθεί μέσα του ο Χριστός· να γίνει «ζώον θεούμενον» και όχι μόνο «ζώον κοινωνικό και πολιτικό.»
Η «Κλίμαξ» του Σιναΐτη -οδηγός παθοκτονίας και «αρετοσυγκομιδής»-, διδάσκεται σε ξένες πανεπιστημιακές σχολές ως σταθμός της Ψυχολογίας. Αποδέχονται όλοι πως τα σύγχρονα πορίσματα της Ψυχολογίας του Βάθους ήταν γνωστά στους ερημίτες ασκητές. Για την Εκκλησία είναι παγκόσμιο κειμήλιο αναλύσεων όλων των παθών και των αρετών. Στην πνευματική περίοδο της Σαρακοστής προτείνει στον σύγχρονο παραπαίοντα «κοσμικό» άνθρωπο μια διαφορετική-χριστιανική θεώρηση του σκοπού της ζωής του ανθρώπου. Καλεί τον καθένα μας να γίνει ασκητής. Ν’ ασκηθεί για την κατάκτηση των αρετών.
Οι ασκητές-αθλητές των αρετών
Ένα από τα γνωρίσματα της Ορθοδοξίας είναι η ασκητικότητα. Πολλοί νομίζουμε ότι οι ασκητές είναι άνθρωποι αποκομμένοι και απομονωμένοι, αδύναμοι ν’ αντιμετωπίσουν τη ζωή ή άνθρωποι που μισούν τη ζωή. Στο Χριστιανισμό «άσκηση» είναι η προσπάθεια του πιστού να τιθασεύσει τις ψυχικές και σωματικές ορμές και αδυναμίες που τον εγκλωβίζουν και τον εμποδίζουν να πραγματώσει τον στόχο του. Να γίνει «κατά χάρη» Θεός. Ο ασκητής δεν μισεί το σώμα. Πολεμάει τα πάθη που φωλιάζουν στο σώμα και την ψυχή του. Δεν απαρνείται τα εγκόσμια. Δίνει νέο νόημα στα εγκόσμια πράγματα. Δεν αρνείται τη ζωή και τους ανθρώπους. Ασκεί την αρετή της αγάπης προς τους ανθρώπους Σέβεται τον φυσικό κόσμο. Μεταχειρίζεται με σύνεση και σεβασμό το περιβάλλον. Επικοινωνεί με την έμψυχη και άψυχη φύση με έναν διαφορετικό τρόπο. Αντιστέκεται στην απολυτοποίηση της ύλης.
Η Κλίμαξ των αρετών του Σιναΐτη δεν καλεί τον άνθρωπο να εγκαταλείψει τον κόσμο «τοπικά» αλλά τον τρόπο σκέψης. Στη σημερινή υλιστική και χρησιμοθηρική εποχή ο ασκητής της πόλης, της σκήτης, του κελιού και της μοναστικής πολιτείας, γνωρίζει ότι η «άσκηση» δεν σημαίνει διανοητική ενασχόληση με το Θεό. Είναι σωματική και πνευματική «προπόνηση» συνδυάζοντας προσευχή (επικοινωνία) και χειρωνακτική εργασία. Το αντίθετο άλλωστε θα σήμαινε απολυτοποίηση του πνεύματος, κάτι που είναι εξίσου επικίνδυνο με την απολυτοποίηση της ύλης.
«Θα προχωράμε μαζί, αλλήλων τα βάρη βαστάζοντες.»
Οι ασκητές-αθλητές των αρετών γνωρίζουν πολύ καλά πως δεν αντιμάχονται αλλήλους. Αντιμάχονται τους πειρασμούς χωρίς να θεοποιούν το εαυτό τους. Δεν είναι εγωιστές, φίλαυτοι και ματαιόδοξοι. Στοχεύουν σε εσωτερική κάθαρση, κατάνυξη, ψυχικές αρετές, ομοίωση με το Χριστό. Σε διαφορετική περίπτωση έχουμε φαινόμενα ευσεβισμού και τυπολατρίας. Μίσος για την «αμαρτωλή» ύλη και τους συνανθρώπους που αποφεύγουν σκληρές «ασκήσεις». Η ορθόδοξη άσκηση απευθύνεται στον καθένα μας, σε κάθε στιγμή της ζωής μας. Είναι η απάντηση σε πολλά αδιέξοδα της εποχής μας.
Αφού «συνέλθουμε» από το χθεσινό επετειακό εθνικό «παροξυσμό» και τον μετεωρισμό της κοιλίας από την άκρατη κατανάλωση «υγράλατου βακαλάου», με πνεύμα συνέσεως και «νήφουσα καρδία», θα γιορτάσουμε τον πραγματικό συνεχή «Ευαγγελισμό». Την χαρμόσυνη είδηση της σωτηρίας μας. Οδηγός μας πνευματικός στον διαρκή αγώνα για τη σωτηρία όλων, μετά την Αγία Γραφή, είναι τό κόσμημα της Εκκλησιαστικής γραμματείας, η «Κλίμαξ των αρετών» του Ιωάννη Σιναΐτη. Μας υπενθυμίζει την θεία καταγωγή και την υψηλή μας υποχρέωση. Την πνευματική μας ανάβαση και μεθηλικίωση.
Καλή ανάβαση. Και να θυμόμαστε πως «θα προχωράμε μαζί, αλλήλων τα βάρη βαστάζοντες.»
Ο Κώστας Ι. Παλπάνης είναι θεολόγος.
