31 Ιανουαρίου 2023 at 19:55

Ελευθέριος Βενιζέλος. Βιογράφημα.

Ο Γεώργιος Βεντήρης (1890-1954) ήταν Έλληνας δημοσιογράφος, πολιτικός και ιστοριογράφος. Το επόμενο κείμενο, ένα «βιογράφημα» του Ελευθέριου Βενιζέλου, είναι από το βιβλίο του, «Η Ελλάς του 1910-1920», Τύποις Πυρσού. Α.Ε. Αθήναι, 1931. Το αρχικό κείμενο είναι γραμμένο στην «καθαρεύουσα» της εποχής· η απόδοση εδώ έγινε στη νέα ελληνική γλώσσα.

Δ.Τ.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ενεγράφη στη Νομική Σχολή Αθηνών, αλλά εργαζόταν το καλοκαίρι στο πατρικό κατάστημα, μελετώντας και τότε. Στα 1886, αναγορεύτηκε διδάκτωρ του δικαίου και από το επόμενο έτος άρχισε να δικηγορεί στα Χανιά· τον πρόσεξαν εξαρχής, λόγω της ευφράδειας και των νομικών του γνώσεων.

Κείμενο: Γεώργιος Βεντήρης

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατάγεται από την οικογένεια Κρεββατά της Σπάρτης. Περί το 1770, οι Κρεββατάδες πρωτοστάτησαν στην επανάσταση του Ορλώφ. Δύο από αυτούς σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους. Ο Μπενιζέλος Κρεββατάς διέφυγε προς την Επίδαυρον Λιμηράν και από εκεί με πλοιάριο διασώθηκε στα Χανιά της Κρήτης, όπου εγκαταστάθηκε. Οι εγχώριοι τον αποκαλούσαν συντόμως «Μπενιζέλο» και τους γιους του «Μπενιζελάκια». Όπως συμβαίνει συχνά, το βαπτιστικό όνομα του πατρός έμεινε ως οικογενειακό στα τέκνα του. Ο εξ αυτών Πέτρος Μπενιζέλος απέκτησε πέντε γιους, μεταξύ των οποίων και τον Κυριάκο, γεννηθέντα το 1810 στα Χανιά. Οι Βενιζέλοι πολέμησαν εναντίον των Τούρκων και κατά την Επανάσταση του 1821, στην οποία συμμετείχε η Κρήτη. Τρεις εξ αυτών έπεσαν. Τέταρτος, ο Χατζηνικολός Βενιζέλος, εστάλη στην Ελλάδα για να συνεννοηθεί με τους αρχηγούς του αγώνα. Ο Κυριάκος Βενιζέλος, έφηβος μόλις, μετέβη επίσης στην Ελλάδα κι έλαβε μέρος στην επανάσταση. Πολέμησε στην Μονεμβασιά με το κρητικό σώμα του Κουμή. Έπειτα υπηρέτησε στα γραφεία του κυβερνήτη Καποδίστρια. Ως αγωνιστής έγινε δημότης του Άργους κι έλαβε παραχωρητήριο εθνικών γαιών στη Μονεμβασιά· επανερχόμενος στην Κρήτη άνοιξε κατάστημα εμπορικό. Συμμετείχε όμως σε μια τοπική Επανάσταση κι εξορίστηκε από τους Τούρκους. Έφυγε με τη νεαρή οικογένεια του, αφού εν τω μεταξύ είχε αγαπήσει και νυμφευθεί μία ωραιότατη Κρητικοπούλα. Έμεινε 19 έτη στην Ελλάδα, εργαζόμενος κυρίως ως δημόσιος υπάλληλος. Χρημάτισε υγειονομικός Μεσολογγίου και διορίστηκε στα Μέγαρα Έπαρχος. Ήταν πολύ μορφωμένος, γνώριζε ιταλικά και συνέχισε το εμπόριο του. Εκ του Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής, το γένος Χαλή από τον Θέρισο, εγεννήθη ο Ελευθέριος Βενιζέλος, την 11η Αυγούστου 1864 στις Μουρνιές Χανίων. Ήταν ο πέμπτος από τα έξι παιδιά της οικογένειας. Επειδή τ’ αρσενικά παιδιά του Κυριάκου Βενιζέλου απέθνησκαν προώρως, έφεραν το νεογέννητο σ’ ένα γειτονικό ελαιόφυτο κτήμα και το απέθεσαν καταγής, σύμφωνα μ’ ένα τοπικό έθιμο· τυχαία τάχα, ένας συγχωριανός το βρήκε και φώναξε «Βρήκα ένα παιδί, ποιος το θέλει;» Φυσικά το ήθελε ο πατέρας του. Έτσι μπήκε ως «τυχερό» στο σπίτι του ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με την πεποίθηση των γονέων ότι θα μεγάλωνε υγιής. Όπως κι έγινε.

«Κορωνίδα» της κρητικής αντίστασης αποτελεί το Ολοκαύτωμα στο Αρκάδι Ρεθύμνου (8- 9 Νοεμβρίου 1866). Την άμυνα του μοναστηριού, το οποίο είχε ονομαστεί «Τσανλί Μοναστέρ», ανέλαβαν ο ηγούμενος Γαβριήλ και ο Ι. Δημακόπουλος, ένας εθελοντής υπαξιωματικός.

Αλλά στα 1866 εξερράγη η μεγάλη κρητική επανάσταση. Ο πατέρας του έλαβε μέρος κι εξορίστηκε πάλι. Ο Ελευθέριος έγινε και αυτός πολιτικός εξόριστος σε ηλικία 2 ετών. Ο Κυριάκος Βενιζέλος με την οικογένειά του κατέφυγαν στη Σύρο κι έμειναν εκεί 8 χρόνια. Το 1874 επέστρεψαν στην Κρήτη· ο πατέρας του άνοιξε ξανά το εμπορικό του κατάστημα κι επανέλαβε την εργασία, την οποία επί 40 χρόνια διέκοπταν οι επαναστάσεις, οι πόλεμοι και οι εξορίες. Κατόρθωσε να προκόψει κι αυτή τη φορά· πέθανε στα Χανιά, το 1883. Η κληρονομικότητα εξηγεί πολύ τον μετέπειτα χαρακτήρα του. Από πατρός ανήκε σε χαρακτηριστική αστική οικογένεια του υπόδουλου Ελληνισμού, στην οποία το εμπορικό πνεύμα μεταδίδεται συνδυασμένο μ’ έναν εθνικό ιδεαλισμό, υπηρετούμενου διαρκώς με θυσίες χρήματος και αίματος. Ο πατέρας του είναι ο τύπος του φιλικού του 1821. Ένας πρακτικός έμπορος, μυημένος σε κάθε επανάσταση και μαζί αγωνιστής. Ευκατάστατος, πολυμαθής και άνθρωπος του γραφείου θυσίασε τρεις-τέσσερις φορές την περιουσία του κι εξορίστηκε επανειλημμένως για χάρη του εθνικού αγώνα. Εκ μητρός ο Ελευθέριος Βενιζέλος καταγόταν από τους ορεινούς εκείνους πολεμιστές της Κρήτης, οι οποίοι διέσωζαν τις στρατιωτικές αρετές του έθνους κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Ο Βενιζέλος αναπτύχθηκε σε ατμόσφαιρα όπου οι λέξεις «πατρίς», «έθνος», «Ελλάς» επανέρχονταν διαρκώς στα χείλη, συνοδευόμενες με αυταπαρνήσεις, μάχες και διωγμούς. Ό,τι για τους ελεύθερους Νεοέλληνες είχε γίνει «ιστορία» στην Κρήτη εξακολουθούσε να είναι ζωντανή και καθημερινή πραγματικότητα. Με τα κληρονομικά προηγούμενα και με το περιβάλλον φωτίζεται καθαρά η φυσιογνωμία του Βενιζέλου· ο εθνικός ιδεαλιστής και ο πρακτικός πολιτικός κυκλοφορούσαν στο αίμα του. Ο Τούρκος δεν ήταν γι’ αυτόν μακρινή σκιά τρόμου αλλά η απειλή κάθε ημέρας και ώρας. Έτσι αισθανόταν εντονότερα την ανάγκη της θυσίας υπέρ της εθνικής αποκατάστασης κι έβρισκε τον φυσικό κίνδυνο, όταν οι άλλοι πολιτικοί θεωρούσαν τον κίνδυνο αυτόν ως παραφροσύνη.

Χαρίλαος Τρικούπης. Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας έκανε στον νέο Κρητικό βαθύτατη εντύπωση. Όταν όμως έγινε λόγος για τα προνόμια της νήσου και τη συμφωνία της Ελλάδας με την πύλη, ο Τρικούπης είπε: «Πράγματι, η Τουρκία μ’ εξαπάτησε.»

Τα σημαντικότερα από τα περιστατικά της ζωής του Ελευθερίου Βενιζέλου -από το 1864 μέχρι το 1909- συνοψίζονται ως εξής:

Τα μαθήματά του δημοτικού σχολείου τ’ άκουσε στη Σύρο, όπου ο πατέρας και η οικογένειά του έμειναν ως πρόσφυγες. Στα Χανιά τελείωσε το ελληνικό Σχολείο. Έπειτα εστάλη στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο Αντωνιάδου των Αθηνών και πέρασε τρεις γυμνασιακές τάξεις· τις θερινές διακοπές του ερχόταν στην Κρήτη. Σύχναζε στο εμπορικό του πατέρα του· εκεί μιλούσαν περισσότερο για την πολιτική και λιγότερο για εμπορικές ή άλλες υποθέσεις. Το 1878, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν άκουγε τίποτ’ άλλο παρά περί ρωσοτουρκικού πολέμου και της ευκαιρίας να μεγαλώσει η Ελλάς. Τότε συνέβη ένα από τα χαρακτηριστικότερα επεισόδια του Βενιζέλου· κάποιο βράδυ, κι ενώ ο πατέρας του εργαζόταν στα εμπορικά βιβλία, ο δεκαετραετής Βενιζέλος χάραξε με μολύβι στο χάρτη τα όρια της Μεγάλης Ελλάδας, από την Αυλώνα της Ροδόπης μέχρι την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη· ο χάρτης του γυμνασιόπαιδος δεν διέφερε πολύ από εκείνον τον οποίο πέτυχε δια της συνθήκης των Σεβρών, 42 έτη αργότερα, ως πρωθυπουργός.

Ο Βενιζέλος έλαβε το απολυτήριο του γυμνασίου από το Δημοτικό Γυμνάσιο Σύρου· ο πατέρας του τον ήθελε έμπορο· ο γιος ποθούσε να μορφωθεί· έγινε συμβιβασμός. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ενεγράφη στη Νομική Σχολή Αθηνών, αλλά εργαζόταν το καλοκαίρι στο πατρικό κατάστημα, μελετώντας και τότε. Στα 1886, αναγορεύτηκε διδάκτωρ του δικαίου και από το επόμενο έτος άρχισε να δικηγορεί στα Χανιά· τον πρόσεξαν εξαρχής, λόγω της ευφράδειας και των νομικών του γνώσεων. Την ίδια χρονιά, μαζί με τον Κ. Φούμη, ίδρυσε την εφημερίδα «Λευκά Όρη». Στα πρώτα του άρθρα υποστήριξε την ανάγκη της συμμαχίας των βαλκανικών κρατών κατά της Τουρκίας. Το 1891 νυμφεύθηκε, λόγω αισθήματος, την Μαρία Ελευθερίου, από μία οικογένεια των Χανίων και συγχρόνως έγινε από τους αρχηγούς ενός νέου φιλελεύθερου εθνικόφρονος κόμματος· ονομάστηκαν «Ξυπόλητοι», σε αντίθεση προς τους «Καραβανάδες», οι οποίοι διατηρούσαν την εξουσία με παραχωρήσεις. Στα 1867 -μόλις 25 ετών- εξελέγη βουλευτής στην τοπική συνέλευση του νησιού. Μαζί με τους Πολογεώργη, Φούμη και Μοάτσο αποτελούσαν τη δεξιά μετριοπαθή πτέρυγα των «Ξυπόλητων». Ο πρώτος του λόγος ήταν να συνηγορήσει για την επικύρωση της εκλογής ενός αντιπάλου· η παρθενική του αγόρευση υπήρξε μία πράξη δικαιοσύνης.

Στα 1891, οι «Καραβανάδες» ζητούσαν να κηρύξουν επανάσταση· επρόκειτο περί τεχνάσματος για την κατάληψη της εξουσίας. Οι «Ξυπόλυτοι» διαφώνησαν και μια επιτροπή από αυτούς της δεξιάς πτέρυγας, η οποία ονομάστηκε «Λευκορείτες», ήρθε στην Αθήνα και παρουσιάστηκε στον πρωθυπουργό Τρικούπη· η συνομιλία διεξήχθη κυρίως μεταξύ του Τρικούπη και του Βενιζέλου. Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας έκανε στον νέο Κρητικό βαθύτατη εντύπωση. Όταν όμως έγινε λόγος για τα προνόμια της νήσου και τη συμφωνία της Ελλάδας με την πύλη, ο Τρικούπης είπε: «Πράγματι, η Τουρκία μ’ εξαπάτησε.»

Όταν όμως ο πρίγκιπας, αφού προκήρυξε εκλογές, εξήλθε σε περιοδεία ως αρχηγός του αντιβενιζελικού κόμματος, ο Βενιζέλος και οι φίλοι του απάντησαν με το ένοπλο κίνημα του Θέρισου, την 26η Φεβρουαρίου 1905. Ο αγώνας κράτησε 8 μήνες· ο βασιλικός αρμοστής έστειλε εναντίον των Κρητών αγήματα ρωσικά. Λαϊκή εικόνα της εποχής. Αθήνα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Ο Βενιζέλος δεν λησμόνησε ποτέ τη φράση αυτή. Μεταξύ 1892 και 1895, η Κρήτη βρισκόταν σε διαρκή εξέγερση. Οι Τούρκοι καταπάτησαν αναφανδόν το αυτόνομο πολίτευμα και μετέφεραν στο νησί Αλβανούς ατάκτους· οι Κρήτες όλοι ενώθηκαν. Ο Βενιζέλος συμμετείχε στον αγώνα ως πολιτικός και πολεμιστής. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις επενέβησαν· οι Τούρκοι εξεμάνησαν κι έκαψαν μια συνοικία των Χανίων. Με πρωτοβουλία των «Λευκορειτών», χιλιάδες οπλοφόροι πήραν τα βουνά.

Στα 1894, η σύζυγος του πέθανε· του άφησε δύο γιους σε νηπιακή ηλικία· η οικογενειακή του ζωή έγινε πένθιμη· έπρεπε να εργάζεται για την ανατροφή των τέκνων του, ήταν μόνος κι αισθανόταν τη συμφορά της Κρήτης περισσότερο από τις δικές του συμφορές. Τον θυμούνται να κάνει -με όλους τους καιρούς- μακρινούς περιπάτους.

Μετά τις σφαγές του 1896, η Κρήτη κατελήφθη από ελληνικό στρατό. Στο νησί γίνονταν σκληρότατοι αγώνες, ενώ εξερράγη συγχρόνως ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Ο Βενιζέλος απέβη εκ των κυριότερων πολιτικών και πολιτικών αρχηγών της Κρήτης· ουσιαστικώς ο πρώτος. Τόλμη, οξύτατη αντίληψη, σύνεση, ατομική γενναιότητα, εφευρετικότητα και πρωτοβουλία τον χαρακτήριζαν. Με πρόταση του ιδρύθηκε το επαναστατικό στρατόπεδο στο Ακρωτήρι, λόγω της επίκαιρης θέσης του επί των Χανίων και της Σούδας· εκεί, στη Μονή της Αγίας Τριάδας, συνέταξε ο Βενιζέλος το ιστορικό ψήφισμα της Ένωσης· αλλά η χερσόνησος του Ακρωτηρίου ανήκε στη ζώνη της προστασίας των μεγάλων δυνάμεων. Οι επαναστάτες διατάχθηκαν ν’ αποσυρθούν· επέμεναν. Οι διεθνείς στόλοι τούς βομβάρδισαν φοβερά. Οι Τούρκοι στρατοπέδευσαν από την άλλη πλευρά. Ο Βενιζέλος με τους συμπολεμιστές του δεν κλονίστηκαν. Την άλλη μέρα -11 Φεβρουαρίου 1897- πάνω σ’ ένα κιβώτιο φυσιγγίων έγραψε τη διακοίνωση της επαναστατικής επιτροπής προς τους ναυάρχους. Ο παρευρισκόμενος βουλευτής Επιδαύρου και πρώην υπουργός, Κωνσταντίνος Μιχαλόπουλος, ο οποίος διάβασε το έγγραφο, αγκάλιασε δακρυσμένος τον Βενιζέλο. Ήταν η πρώτη διπλωματική του διακοίνωση.

Μέχρι την έλευση του Πρίγκηπος Γεωργίου, ο Βενιζέλος πρωτοστατούσε αδιάκοπα στους στρατιωτικούς και πολιτικούς αγώνες, εκλεγείς και πρόεδρος της κρητικής συνελεύσεως των Αρμένων. Μετά την άφιξη του βασιλόπαιδος αρμοστή (9 Δεκεμβρίου 1898), ο Βενιζέλος ορίστηκε μεταξύ των συντακτών του νέου πολιτεύματος και αργότερα σύμβουλος (υπουργός) της δικαιοσύνης. Οι απολυταρχικές διαθέσεις του πρίγκιπα σχετικά με την εσωτερική διοίκηση, η άτοπη ανάμειξη του γραμματέα του, Α. Παπαδιαμαντόπουλου, σε κυβερνητικές υποθέσεις και η αυθαίρετη διαχείριση του εθνικού ζητήματος από τον ηγεμόνα επέφεραν τη διαφωνία του με τον Βενιζέλο, η οποία κατέληξε στην απομάκρυνση του από την κυβέρνηση, στις 18 Μαρτίου 1901. Από την εποχή εκείνη έως το 1905, διεξήχθη δραματικός αγώνας μεταξύ του αρμοστή και του Βενιζέλου. Παρά τις συκοφαντίες, τις πιέσεις και την φανερή καταπάτηση του συντάγματος υπό του βασιλόπαιδος, ο Βενιζέλος κράτησε απτόητος τη νόμιμη αντίσταση εναντίον της αυθαιρεσίας. Φυλακίστηκε στο φρούριο Ιτζεδδίν, επειδή υπερασπίστηκε με περισσοτέραν του δέοντος ζωηρότητα τη μνήμη του πατέρα του. Όταν όμως ο πρίγκιπας, αφού προκήρυξε εκλογές, εξήλθε σε περιοδεία ως αρχηγός του αντιβενιζελικού κόμματος, ο Βενιζέλος και οι φίλοι του απάντησαν με το ένοπλο κίνημα του Θέρισου, την 26η Φεβρουαρίου 1905. Ο αγώνας κράτησε 8 μήνες· ο βασιλικός αρμοστής έστειλε εναντίον των Κρητών αγήματα ρωσικά. Στο τέλος ήρθε στην Κρήτη εξεταστική επιτροπή των Δυνάμεων. Ο πρίγκιπας θεώρησε την ενέργεια προσβλητική και παραιτήθηκε. Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο οποίος αποβιβάστηκε στο νησί (18 Σεπτεμβρίου 1905). Ο Βενιζέλος εξακολούθησε να πολιτεύεται και να δημοσιογραφεί. Η μεγαλύτερη του υπηρεσία είναι η οργάνωση πολιτοφυλακής, από την οποία εξήλθαν οι κρητικές στρατιωτικές Μεραρχίες του 1912 και του 1917. Τον Απρίλιο του 1909, έγινε αρχηγός της πλειοψηφίας και στις 2 Μαΐου πρωθυπουργός της Κρήτης· κατέχοντας αυτό το υπούργημα κλήθηκε στον στίβο της μεγάλης ελληνικής πολιτικής.

(Εμφανιστηκε 279 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)