28 Ιανουαρίου 2020 at 15:27

Μέλισσα: η ζωή της, η προσφορά της στον κόσμο και την οικονομία. Πώς παράγεται το μέλι

Γράφει ο Μιλτιάδης Δάλαρης

Msc Δασοπόνος Περιβαλλοντολόγος

Η δυτική μέλισσα ή η ευρωπαϊκή μέλισσα ή κοινή (Apis mellifera) είναι η πιο συνηθισμένη από τα 7-12 είδη μελισσών παγκοσμίως. Ετυμολογικά το γένος Apis είναι η λατινική λέξη “μέλισσα”, και mellifera σημαίνει “μέλι που φέρει”, αναφερόμενη στην παραγωγή του είδους του μελιού.

Συστηματική κατάταξη της μέλισσας

Όπως όλα τα είδη μελισσών, η ευρωπαϊκή μέλισσα δημιουργεί αποικίες με ένα μόνο γόνιμο θηλυκό (“βασίλισσα”), πολλά κανονικά μη αναπαραγωγικά θηλυκά ή “εργάτριες”, και ένα μικρό ποσοστό γόνιμων αρσενικών “κηφήνες”. Οι μεμονωμένες αποικίες μπορούν να φιλοξενήσουν δεκάδες χιλιάδες μελισσών που αποτελούν όλες μαζί έναν οργανισμό. Για αιώνες οι μέλισσες μάγευαν τον άνθρωπο είτε για την εργατικότητά τους είτε για τη θαυμαστή τους επικοινωνία κάτι που εδώ και αιώνες αποτελούσε μυστήριο. Μέχρι που κατασκευάστηκε κυψέλη παρατήρησης (γυάλινη). Οι δραστηριότητες αποικίας οργανώνονται με πολύπλοκη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, τόσο μέσω των φερορμονών όσο και της χορευτικής γλώσσας.

Η δυτική μέλισσα ή η ευρωπαϊκή μέλισσα ή κοινή (Apis mellifera) είναι η πιο συνηθισμένη από τα 7-12 είδη μελισσών παγκοσμίως. Ετυμολογικά το γένος Apis είναι η λατινική λέξη "μέλισσα", και mellifera σημαίνει "μέλι που φέρει", αναφερόμενη στην παραγωγή του είδους του μελιού. — Η δυτική μέλισσα ή η ευρωπαϊκή μέλισσα ή κοινή (Apis mellifera) είναι η πιο συνηθισμένη από τα 7-12 είδη μελισσών παγκοσμίως. Ετυμολογικά το γένος Apis είναι η λατινική λέξη “μέλισσα”, και mellifera σημαίνει “μέλι που φέρει”, αναφερόμενη στην παραγωγή του είδους του μελιού.

Τάξεις μελισσών

Η δυτική μέλισσα ήταν ένα από τα πρώτα εξημερωμένα έντομα, και είναι το πρωταρχικό είδος που διατηρούν οι μελισσοκόμοι μέχρι σήμερα τόσο για την παραγωγή μελιού όσο και για δραστηριότητες επικονίασης. Με ανθρώπινη βοήθεια, η δυτική μέλισσα τώρα καταλαμβάνει κάθε ήπειρο, εκτός από την Ανταρκτική. Λόγω της ευρείας καλλιέργειας του, αυτό το είδος είναι ο μοναδικός σημαντικότερος επικονιαστής για τη γεωργία παγκοσμίως. Επικονίαση είναι η μεταφορά της γύρης από τον ανθήρα του άνθους στο στίγμα του ίδιου (τέλειο άνθος) ή άλλου άνθους.

Επικονίαση των φυτών

Οι δυτικές μέλισσες απειλούνται από τα παράσιτα και τις ασθένειες, ιδιαίτερα όμως απειλούνται από ακάρεα και την ασθένεια Varroa. Από το 2019, η δυτική μέλισσα αναγράφεται ως ανεπαρκής για τον κόκκινο κατάλογο της IUCN, καθώς πολλές μελέτες δείχνουν ότι το είδος έχει υποστεί σημαντική πτώση στην Ευρώπη. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν αναφέρονται σε μείωση πληθυσμού άγριων ή διαχειριζόμενων αποικιών. Απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για να καταστεί δυνατή η διαφοροποίηση μεταξύ άγριων και μη άγριων αποικιών προκειμένου να προσδιοριστεί η κατάσταση διατήρησης του είδους στο φυσικό περιβάλλον.

Η επίδραση των επικονιαστών στην οικονομία

Μόνο στην ΕΕ, το 84% περίπου των ειδών καλλιεργούμενων φυτών και το 78% των ειδών άγριων λουλουδιών εξαρτώνται, τουλάχιστον εν μέρει, από την επικονίαση από ζώα. Η επικονίαση από έντομα ή άλλα ζώα ευνοεί την αύξηση των ποικιλιών και της ποιότητας φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και σπόρων.

Καλλιέργειες που εξαρτώνται σε μεσαίο ή μεγάλο βαθμό από την επικονίαση των εντόμων: μήλα, πορτοκάλια, φράουλες, βερίκοκα, κεράσια, φασόλια, αγγούρια, κολοκύθες, βότανα όπως ο βασιλικός, το θυμάρι ή το χαμομήλι. Καλλιέργειες όπως η ντομάτα, το πιπέρι και τα εσπεριδοειδή αποκομίζουν επίσης οφέλη από την επικονίαση των ζώων.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, περίπου 5 έως 8% της παγκόσμιας καλλιέργειας φυτών αποδίδεται άμεσα στην επικονίαση από ζώα.

Οι επικονιαστές συμβάλλουν επίσης άμεσα στα φάρμακα, στα βιοκαύσιμα, στις ίνες και στα δομικά υλικά.

Οι δυτικές μέλισσες είναι ένας σημαντικός οργανισμός που προσφέρεται σε επιστημονικές μελέτες όπως και στους τομείς της κοινωνικής εξέλιξης, της μάθησης και της μνήμης. Χρησιμοποιούνται επίσης σε μελέτες τοξικότητας σε φυτοφάρμακα, για την εκτίμηση των μη στοχευμένων επιπτώσεων των εμπορικών παρασιτοκτόνων.

Πώς οι μέλισσες φτιάχνουν μέλι (από ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ WIKIFARMER)

Οι εργάτριες μέλισσες (που αποτελούν το 98% τουλάχιστον του πληθυσμού των κυψελών) είναι εκείνες που παράγουν μέλι μέσα από μια περίπλοκη διαδικασία. Απαιτείται ένας μεγάλος αριθμός εργατριών μελισσών. Καμία μέλισσα δεν μπορεί μόνη της να παράγει μέλι χωρίς τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας – οργανισμού.

Κάποιες μέλισσες πετάνε έξω από την κυψέλη, αναζητώντας νέκταρ. Έπειτα ρουφάνε το νέκταρ από τα λουλούδια και το αποθηκεύουν στο δεύτερο ειδικό στομάχι που έχουν που ονομάζεται μελιστόμαχο (σχεδιασμένο ειδικά για την αποθήκευση του μελιού) ενώ πετούν πίσω στην κυψέλη. Όταν φτάσουν στην κυψέλη, παραδίδουν το νέκταρ σε μια άλλη ομάδα μελισσών για να το «μασήσουν». Οι μέλισσες που «μασάνε» συλλέγουν το νέκταρ και το μασούν για περίπου 30 λεπτά. Κατά τη διάρκεια της μάσησης, ένζυμα μετατρέπουν το νέκταρ σε μια ουσία που περιέχει μέλι μαζί με αρκετό νερό. Μετά από το μάσημα, οι εργάτριες διαχέουν την ουσία σε κηρήθρες, έτσι ώστε το νερό να μπορεί να εξατμιστεί, και να καταλήξει το μέλι να είναι πιο πυκνό και παχύρευστο. Η εξάτμιση του νερού υποβοηθάτε από άλλη ομάδα μελισσών που κάνουν αέρα με τα φτερά τους (ανεμίστριες). Μόλις η παραγωγή του μελιού τελειώσει, άλλη ομάδα μελισσών είναι υπεύθυνη για να σφραγίσει τις κυψελίδες με κερί, έτσι ώστε το προϊόν να προστατεύεται. Οι μέλισσες παράγουν και αποθηκεύουν τα προϊόντα τους (μέλι, βασιλικό πολτό, πρόπολη κλπ.) για δική τους χρήση. Επιβιώνουν τρώγοντας μέλι κατά τη διάρκεια του χειμώνα και άλλες περιόδους όταν η γύρη δεν είναι διαθέσιμη. Οι μελισσοκόμοι στην πράξη «κλέβουν» ένα μέρος αυτού του αποθέματος έκτακτης ανάγκης, όταν συγκομίζουν το μέλι. Αλλά εάν η συγκομιδή είναι αναγκαίο να γίνεται σε λογικά πλαίσια, ώστε οι μέλισσες να αντισταθμίσουν την «κλοπή» και θα υποκαταστήσουν την ποσότητα μελιού που χάνουν από τον άνθρωπο, συνεχίζοντας τον κύκλο ζωής τους χωρίς επιπρόσθετα προβλήματα.