Οι αυτοκράτορες Ανδρόνικος Β’ (1282-1328) και Ανδρόνικος Γ’ (1328-1342).
Κείμενο: Παύλος Καρολίδης
Τον Μιχαήλ Η’ διεδέξατο ο υιός αυτού Ανδρόνικος Β’, ανήρ λόγιος, φιλόσοφος και θεολόγος, αλλ’ ήκιστα ικανός προς την κυβέρνησιν του κράτους εν μέσω των περιστοιχιζόντων αυτό μεγάλων κινδύνων. Οι αυτοί κίνδυνοι, οίτινες περιεστοίχιζον το κράτος επί του Μιχαήλ Η’, υφίσταντο έτι, πλην του αποτραπέντος ήδη από Ιταλίας κινδύνου. Οι Βούλγαροι ήρχον απάσης της βορείου Θράκης, και της Φιλιππουπόλεως αυτής, ο δε γνωστός ημίν Σέρβος βασιλεύς Στέφανος Β’ ο Νεμανίδης (1282-1321) καταλαβών την Μακεδονίαν κατέστησε τα Σκόπια έδραν του κράτους αυτού, και το παραδοξότερον, γενόμενος γαμβρός επί θυγατρί του Ανδρονίκου Β’ κατώρθωσεν ίνα η γενομένη αρπαγή χωρών ανηκουσών εις το Ελληνικόν κράτος αναγνωρισθή ως νόμιμος προικοδότησις της Παλαιολογίνης γυναικός αυτού. Αλλ’ εκτός τούτων και των άλλων γνωστών Φράγκων πολεμίων του Ελληνικού κράτους, νυν επί του Ανδρονίκου Β’ προσετέθησαν και άλλοι πολέμιοι εις αυτό. Οι Μογγόλοι οι κατασταθέντες παρά τον Προύθον εξέτεινον εκείθεν τας επιδρομάς αυτών μέχρι της Θράκης. Εν Μικρά Ασία, καθά είδομεν, διά της ιδρύσεως του Οθωμανικού κράτους εδημιουργείτο νέα πηγή φοβερών εις το κράτος κινδύνων.
Ωσεί δε μη ήρκουν οι τοσούτοι πολέμιοι, και νέος προσετέθη από νότου ένεκα της ατασθαλίας του Ανδρονίκου Β’. Οι γνωστοί ημίν ιππόται του Ιεροσολυμιτικού τάγματος του Αγίου Ιωάννου, αφού κατά τους χρόνους ακριβώς της βασιλείας του Ανδρονίκου Β’ συνετελέσθη η υπό των Μαμελούκων κατάλυσις του χριστιανικού κράτους της Παλαιστίνης, φυγόντες από της Παλαιστίνης είχον εγκαταστή εν Κύπρω, τη μόνη υπολειφθείση εκ του χριστιανικού κράτους της Ιερουσαλήμ χριστιανική κτήσει, εζήτησαν δε να καταλάβωσι και την Ρόδον ίνα καταστήσωσιν αυτήν προπύργιον του Χριστιανισμού κατά των εν Μικρά Ασία Τούρκων.
Η Ρόδος κατείχετο τότε εν μέρει μεν υπό των Ελλήνων, εν μέρει δε υπό των εκ Μικράς Ασίας επιδραμόντων εις την νήσον Τούρκων (ουχί, εννοείται, των Οθωμανών). Οι δε ιππόται εζήτησαν διά της μεσιτείας του Πάπα να συνεννοηθώσι προς τον Ανδρόνικον Β’ ίνα καταλάβωσιν ούτοι αντί χρημάτων πάσαν την νήσον ως φέουδον αυτοκρατορικόν, γινόμενοι υποτελείς του Ελληνικού κράτους. Η λύσις αύτη ήτο, ως είχον τα πράγματα, η μόνη κατά το ενόν σύμφορος εις το κράτος. Αλλ’ ο Ανδρόνικος αντί πάσης απαντήσεως έπεμψε στόλον και στρατόν εις την νήσον. Οι Ιωαννίται υπό τον μέγαν μάγιστρον αυτών (ούτως εκαλείτο ο αρχηγός του τάγματος) Φάλκωνα Βιλλαρέτον ενίκησαν και τον στόλον και τον στρατόν τον Ελληνικόν και εκδιώξαντες εκ της νήσου και Έλληνας και Τούρκους κατέστησαν αυτήν έκτοτε (1310) κράτος εαυτών (διό εκλήθησαν και ιππόται της Ρόδου ή Ρόδιοι ιππόται), διατελέσαν τοιούτον μέχρι του 1522.
Εν μέσω της ούτως οικτράς εξωτερικής καταστάσεως των πραγμάτων και εσωτερικώς το κράτος κατετρύχετο υπό εμφυλίων ερίδων και πολέμων. Ο Ανδρόνικος Β’, αφού κατέστησε συμβασιλέα αυτού τον έγγονον αυτού Ανδρόνικον Γ’ (υιόν του προώρως τελευτήσαντος υιού αυτού Μιχαήλ) περιήλθεν εις έριδας προς τούτον. Εκ των ερίδων τούτων το κράτος διηρέθη εις δύο. Και εν μεν τη Κωνσταντινουπόλει ήρχεν ο Ανδρόνικος Β’, εν δε τη Αδριανουπόλει ο Ανδρόνικος Γ’. Αι δύο κυβερνήσεις επολέμουν προς αλλήλας, έχουσα εκατέρα ως σύμμαχον εαυτής τους Σέρβους ή τους Βουλγάρους, οίτινες αμφότεροι ειργάζοντο ούτω προς ίδιον όφελος. Οι Βούλγαροι μάλιστα ως σύμμαχοι του Ανδρονίκου Γ’ ηπείλησαν και αυτήν την Κωνσταντινούπολιν. Τέλος υπερισχύσαντος οριστικώς του Ανδρονίκου Γ’ (1328), ο Ανδρόνικος Β’ μετά τινων ετών ιδιωτικόν βίον απεχώρησεν εις μοναστήριον, ένθα ετελεύτησε τω 1332. Διαρκούντων των εμφυλίων τούτων πολέμων οι Οθωμανοί εν Ασία κατέλαβον, καθά είρηται, την Προύσαν και κατέστησαν αυτήν πρωτεύουσαν του κράτους αυτών, οπόθεν ορμώμενοι επί του υιού και διαδόχου του Οσμάν Ουρχάν ειργάζοντο επιτυχώς επί της μοναρχίας του Ανδρονίκου Γ’ να καταλάβωσιν άπασαν την Βιθυνίαν, εκτείνοντες ήδη τας επιδρομάς αυτών μέχρι των όχθων του Βοσπόρου. Άπαξ τω 1330 εστράτευσεν ο Ανδρόνικος εις την Ασίαν, ίνα αναχαιτίση τας προόδους του νέου εν τοις προθύροις του κράτους ιδρυθέντος και ακαθέκτως προς την καρδίαν τούτου προχωρούντος μωαμεθανικού κράτους. Αλλ’ η μάχη της Φιλοκρήνης έληξεν εις νίκην λαμπράν των Οθωμανών. Αι περίφημοι ιστορικαί πόλεις Νίκαια και Νικομήδεια κατ’ ακολουθίαν της νίκης ταύτης και μετ’ αυτών πάσα η Βιθυνία μέχρι του Βοσπόρου κατελήφθησαν υπό των Οθωμανών. Ο Ανδρόνικος ουδέν πλέον έπραξε προς σωτηρίαν του εν Ασία Ελληνισμού. Ετελεύτησε δε τω 1341.
Ο Παύλος Καρολίδης (1849 – 1930) ήταν Έλληνας ιστορικός, πολιτικός και καθηγητής πανεπιστημίου. Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι από το βιβλίο του «Εγχειρίδιον βυζαντινής ιστορίας. Μετά των κυριωτάτων κεφαλαίων της λοιπής μεσαιωνικής ιστορίας.», το οποίο κυκλοφόρησε το 1908 από τις εκδόσεις ΝΙΚ. ΤΖΑΚΑΣ· όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή, το εγχειρίδιο συντάχθηκε «προς χρήσιν των φοιτητών της Φιλοσοφικής Σχολής» του Πανεπιστημίου της Αθήνας και είναι «ανάγνωσμα ιστορικόν διδακτικόν εύληπτον τοις πάσι.»
Οι φωτογραφίες είναι από εδώ:
