Βυζάντιο. Ο Ελληνισμός κυρίαρχο στοιχείο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξελληνισμός της Ανατολής
Ο Νίκος Σβορώνος (1911 – 26 Απριλίου 1989) υπήρξε σημαντικός Έλληνας ιστορικός με ιδιαίτερη επιρροή στην σύγχρονη ιστοριογραφία της Ελλάδας.
Κείμενο: Νίκος Σβορώνος
Αν βέβαια είναι υπερβολικό να υποστηριχθεί, τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες της εμφάνισης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ίσως κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής της, ότι το Βυζάντιο είναι το εκχριστιανισμένο ρωμαϊκό κράτος του ελληνικού έθνους, η έντονη και διαρκής τάση του προς τον εξελληνισμό, έως τη μεταβολή του σε ένα ελληνικό εθνικό κράτος, είναι πλέον μια ιστορική διαπίστωση γενικά παραδεκτή. Ανάμεσα στους λαούς που απάρτισαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Ελληνισμός αποτελεί το δυναμικότερο, αν όχι το πολυπληθέστερο, στοιχείο της ήδη από την πρώτη της εμφάνιση. Εξακολουθεί έτσι εντονότερα από πριν να δυναμώνει τους δεσμούς του και να ρίχνει όλο και πιο βαθιά τις ρίζες του στις περιοχές που βρίσκονταν κάτω από την ακτινοβολία της Κωνσταντινούπολης, της νέας πρωτεύουσας του Κράτους, και των άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων.
Η Θράκη και η κεντρική Μικρά Ασία (τα δυτικά της παράλια είναι ελληνικά προ πολλού) γίνονται τώρα χώρες ελληνικές και τα κύρια στηρίγματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η συγκεντρωτική διοίκηση που αντιπρόσωποι της φθάνουν ως το πιο μικρό χωριό, το κοινό δίκαιο που επιβάλλεται όλο και περισσότερο σε όλη την έκταση της Αυτοκρατορίας και κάνει να υποχωρούν τα τοπικά δίκαια, που άλλωστε πολλά από τα στοιχεία τους συγχωνεύονται ολοένα στο επίσημο τούτο κοινό δίκαιο, η γενική επιβολή, τέλος, της Ορθοδοξίας ως επίσημης θρησκείας του Κράτους και η δημιουργία ισχυρής εκκλησιαστικής ιεραρχίας με διοικητική και δικαστική, εκτός της πνευματικής, δικαιοδοσία, που βρίσκεται πανταχού παρούσα, δίπλα στην κρατική μηχανή, συντελούν στην προϊούσα συγχώνευση και τον εξελληνισμό των διαφόρων ετερογενών στοιχείων της Αυτοκρατορίας. Μολονότι το Βυζάντιο συνεχίζει θεωρητικά το Ρωμαϊκό Κράτος και η λατινική εξακολουθεί να θεωρείται, ως τον 6ο αιώνα, η επίσημη του γλώσσα, στην πράξη η ελληνική έχει επιβληθεί παντού. Οι διοικητικοί όροι μεταφράζονται ελληνικά ή εξελληνίζονται ενωρίς, το κοινό επίσημο ρωμαϊκό δίκαιο έχει αρχίσει να πλουτίζεται με το ελληνιστικό δίκαιο και να γίνεται ελληνο-ρωμαϊκό, οι νόμοι και τα διατάγματα των αυτοκρατόρων γράφονται ελληνικά, ή ελληνικά και λατινικά, η μελέτη και ερμηνεία του δικαίου καλλιεργείται στις μεγάλες ελληνικές σχολές της Ανατολής. Ο Ιουστινιανός, παρά το ρομαντικό του όνειρο της ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αναγκάζεται να δημοσιεύσει τις Νεαρές του διατάξεις ελληνικά και να επιτρέψει τη μετάφραση της κωδικοποίησης του, που στο τέλος εξετόπισε το λατινικό πρωτότυπο και έγινε η βάση για τις κατοπινές κωδικοποιήσεις, οι οποίες γράφονται, καθώς και ολόκληρη η νομοθεσία, ελληνικά. Ας προστεθεί, ακόμη, ότι στη δημοσιονομική του οργάνωση, στους θεσμούς του αγροτικού του συστήματος και της αγροτικής οικονομίας, και γενικότερα στην όλη του οικονομική και κοινωνική δομή, το Βυζάντιο είναι στην ουσία περισσότερο συνέχεια των ελληνιστικών βασιλείων της Ανατολής παρά της Ρώμης.
Ο Ιουστινιανός, παρά το ρομαντικό του όνειρο της ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αναγκάζεται να δημοσιεύσει τις Νεαρές του διατάξεις ελληνικά και να επιτρέψει τη μετάφραση της κωδικοποίησης του, που στο τέλος εξετόπισε το λατινικό πρωτότυπο και έγινε η βάση για τις κατοπινές κωδικοποιήσεις, οι οποίες γράφονται, καθώς και ολόκληρη η νομοθεσία, ελληνικά.
Σε όλη λοιπόν αυτή την περίοδο, που αρχίζει με τη Μακεδόνικη ηγεμονία και συνεχίζεται -περνώντας από τη ρωμαϊκή κατάκτηση- με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το βασικό ιστορικό γεγονός για τον Ελληνισμό είναι η ενσωμάτωση των διαφόρων φύλων, που βρίσκονται εγκατεσπαρμένα ήδη από τα βάθη των αιώνων στη νοτιότερη Βαλκανική, με τον Ελληνισμό της κλασικής εποχής, η βαθμιαία συγχώνευση, αλλού βαθύτερη, αλλού λιγότερο βαθειά, ενός πλήθους ξένων παλαιών επίσης φυλετικών στοιχείων, κυρίως μικρασιατικών, που σφιχτοδένονται σε μια πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ενότητα και δημιουργούν έναν ενιαίο λαό ανθρωπολογικά, εθνολογικά ανάμικτο, όπως όλοι οι ιστορικοί λαοί, μα που βασικό του στοιχείο, που του δίνει το όνομα του και τη σφραγίδα του και γίνεται ο καταλύτης για τη μακροχρόνια τούτη αφομοιωτική ενέργεια, είναι ο Ελληνισμός, έτσι όπως είχε διαμορφωθεί στους κλασικούς χρόνους και πλουτισθεί με τα βορειότερα συγγενικά του φύλα.
*Πηγή: Το απόσπασμα από το βιβλίο Νίκος Σβορώνος, Το ελληνικό έθνος – Γένεση και διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού. Εκδ. Πόλις, Αθήνα 2004.
