Κίνα – Το παγκόσμιο εργοστάσιο
ΑΞΕ στην Κίνα, περιφερειακές ανισότητες και περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Γράφει ο Γεώργιος Α. Κωστόπουλος*
1.Χαρακτηριστικά του Κινεζικού κράτους και το άνοιγμα στις ΑΞΕ
Στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, τις τελευταίες δεκαετίες οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της κάθε χώρας. Η οικονομία της Κίνας από το 1979 άρχισε να μεταβάλλεται από αγροτική σε βιομηχανική σκαρφαλώνοντας στις πρώτες θέσεις εξαγωγών παγκοσμίως. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έχει πληθυσμό 1,364,270,000 κατοίκους και έκταση 9,562,911 τετρ.χλμ.και διαιρείται σε 6 περιφέρειες σύμφωνα με στοιχεία της παγκόσμιας τράπεζας (http://databank.worldbank.org). Η Νότια Ανατολική περιφέρεια συγκεντρώνει τις περισσότερες πόλεις 7 στον αριθμό (Document of World Bank, 2006).
Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1980 η κυβέρνηση της Κίνας θέσπισε Ειδικές Οικονομικές Ζώνες (ΕΟΖ), και μέχρι το 1992 πολλές παράκτιες πόλεις αποτέλεσαν πόλο έλξης ξένων επενδύσεων. Οι τέσσερις πρώτες ΕΟΖ χωροθετήθηκαν to 1979 στις πόλεις Shenzhen, Shantou, Zhuhai και Xiamen. Έως το 2010 το Shenzhen αναπτύσσεται ραγδαία και η ΕΟΖ εκτείνεται σε όλη την πόλη που καταλαμβάνει συνολική έκταση διπλάσια από την έκταση που καταλαμβάνει το Χονγκ Κονγκ (http://www.enkina.com/portal/economy/economic-zones). Στις πόλεις αυτές αλλά και στις πρωτεύουσες των επαρχιών ισχύουν προνομιακά καθεστώτα για την εισροή επενδύσεων. Η φορολόγηση των επιχειρήσεων των ΕΟΖ παγιώνεται στο 15% , αποτελώντας το μικρότερο ποσοστό από οποιοδήποτε σημείο στη χώρα. Επίσης, τα κέρδη των επιχειρήσεων που φεύγουν εκτός χώρας είναι αφορολόγητα και εφόσον η επιχείρηση πραγματοποιεί εξαγωγές ένα ποσοστό της αξίας τους επιστρέφονται από το κράτος (Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007).
Το 1979 αποτέλεσε χρονιά ορόσημο για την χώρα της Κίνας καθώς ψηφίστηκε νόμος που επέτρεπε την εισροή ξένων επενδύσεων στις ήδη υπάρχουσες κινεζικές επιχειρήσεις, καθιστώντας τη χώρα σήμερα στους πρωταγωνιστές των ξένων επενδύσεων (Unctad, 2010). Την ίδια χρονιά έως το 1984 πραγματοποιήθηκαν αλλαγές στον γεωργικό τομέα, όπου η γη άρχισε να τεμαχίζεται σε ιδιωτικά οικόπεδα με άμεσο αντίκτυπο την αύξηση της αγροτικής παραγωγής και κατ’ επέκταση του βιοτικού επιπέδου των γεωργών.
Σημαντικό πλεονέκτημα προσέλκυσης ξένων επενδύσεων αποτελεί και το άφθονο, φθηνό αλλά και πειθαρχημένο εργατικό δυναμικό, φθηνή γη αλλά και τεράστια εσωτερική αγορά με προοπτική μεγαλύτερης ανάπτυξης αλλά και γεωγραφική εγγύτητα στα αναδυόμενα Βιομηχανικά Κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας (Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007). Ως τις μέρες μας αριθμούνται πάνω από εκατό ΕΟΖ οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, ελεύθερου εμπορίου και βιομηχανικής ανάπτυξης (ww.fdi.gov.cn).
Από το 1985 άρχισε σταδιακά να μειώνεται η κρατική παρέμβαση στον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα. Μεγάλο κομμάτι της αγοράς περνά στα χέρια δημοτικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Οι ιδιωτικοποιήσεις προχώρησαν με γρήγορους ρυθμούς κατά την δεκαετία του 1990 εξαιτίας μιας σειράς μέτρων της κυβέρνησης, όπως η μείωση δασμών και η αναμόρφωση του τραπεζικού συστήματος. Κινήσεις που οδήγησαν τις ιδιωτικές επενδύσεις να κατέχουν πάνω από το 50% του ΑΕΠ κατά το έτος του 2005.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, το ΑΕΠ της κινεζικής οικονομίας αυξάνεται σε ετήσια βάση κατά 10% περίπου (http://unstats.un.org/unsd/default.htm). Μέσα σε δύο δεκαετίες μεταρρυθμίσεων, προσανατολισμένων στην οικονομία της αγοράς, η Κίνα έγινε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες με τα κατά κεφαλή πραγματικά εισοδήματα να τετραπλασιάζονται από το 1978. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και η εισροή τεράστιων ποσών ξένων άμεσων επενδύσεων, που συνοδεύτηκε από την «πολιτική των ανοικτών θυρών» (open-doorpolicy), (Demurger, 2001).Η «Πολιτική των Ανοιχτών Θυρών» ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της αιώνιας κυριαρχίας αυτοκρατόρων. Οι αρμοδιότητες του κράτους στη λειτουργία των επιχειρήσεων περιορίστηκαν, ενώ έκαναν την εμφάνισή τους και μεικτές επιχειρήσεις, Κινέζοι και ξένοι επενδυτές (http://archive.in.gr).
Η «πολιτική των ανοιχτών θυρών» εφαρμόστηκε σε συγκεκριμένες περιοχές της επικράτειας, λόγω των γεωγραφικών συνθηκών και με κύριο κριτήριο την ευκολία πρόσβασης. Οι περιοχές αυτές αποτελούσαν το λεγόμενο «Χρυσό Τρίγωνο» της Κίνας. Η περιοχή γύρω από το Δέλτα του Ποταμού Γιανγτζέ, με πληθυσμό 400 εκατομμυρίων, δέχθηκε 3,3 δισ. δολάρια σε επενδύσεις τη δεκαετία του 1980, ενώ το ίδιο ποσό επενδύθηκε αργότερα μέσα σε μία μόνο χρονιά, το 1992. Η πόλη Shenzhen, από ένα μικρό χωριό μεταμορφώθηκε σε μια μητρόπολη 10 εκατομμυρίων κατοίκων. Βρίσκεται πάνω στη συνοριακή γραμμή με το HongKong από το οποίο την χωρίζει μόνο ένα ποτάμι (Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007). Η πόλη της Σαγκάης κυριολεκτικά μεταλλάχτηκε. Έργα υποδομών δισεκατομμυρίων δολαρίων, τεράστιοι ουρανοξύστες, αυτοκινητόδρομοι, αεροδρόμια, γέφυρες αλλά και χρηματιστήριο (http://archive.in.gr).
2.Κρατικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας και περιφερειακές ανισότητες
Οι συνέπειες της μετάλλαξης της οικονομίας της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες εντοπίζονται σε γεωγραφικό επίπεδο και την κατεύθυνση των ΑΞΕ σε συγκεκριμένες περιοχές. Μικρές περιφέρειες αποτελούν την χωροθετική προτίμηση των ξένων επενδυτών με αποτέλεσμα την ένταση των υφιστάμενων περιφερειακών ανισοτήτων(Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007).
Η μετάβαση της Κίνας στην οικονομία της αγοράς δημιούργησε νέα προβλήματα, μεταξύ των οποίων είναι η αυξανόμενη ανισότητα στο κατά κεφαλήν εισόδημα ανάμεσα στις παράκτιες επαρχίες και τις επαρχίες της ενδοχώρας. Λαμβάνοντας υπόψη την αχανή έκταση της Κίνας, σημαντικές περιφερειακές διαφορές προκύπτουν σχετικά με τη γεωγραφία και τους φυσικούς πόρους. Η χώρα της Κίνας έχει βιώσει την αυξανόμενη ανισότητα μεταξύ των περιφερειών στη διάρκεια διαδικασίας μετάβασης προς την οικονομία της αγοράς. Μεγάλες ανισότητες παρατηρήθηκαν στην ανάπτυξη των περιφερειών από το 1978 έως το 1998 (Demurger, 2001).
Κατά μέσο όρο, οι παράκτιες επαρχίες αναπτύχθηκαν ταχύτερα από τις επαρχίες της ενδοχώρας. Ο κεντρικός έλεγχος σήμαινε ότι οι επενδύσεις σε υποδομές έγιναν με βάση τις προτεραιότητες που έθετε η στρατηγική γενικής ανάπτυξης της κυβέρνησης, με έμφαση στην ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας και, από το τέλος της δεκαετίας του 1960, με έμφαση στην αυτάρκεια των επαρχιών. Και οι δύο τάσεις επηρέασαν τον εξοπλισμό των υποδομών, ειδικά τις μεταφορές. Ευνόησαν την ανάπτυξη του δικτύου μεταφορών στη βόρεια Κίνα, όπου βρίσκονταν οι βαριές βιομηχανίες. Συγκεκριμένα, ευνόησαν την ανάπτυξη σιδηροδρόμων, που μετέφεραν μεγάλες ποσότητες πρώτων υλών με χαμηλότερο κόστος από τις πλούσιες σε φυσικά αποθέματα επαρχίες, όπως κάρβουνο από τη Σανσί (Shanxi) στις εκβιομηχανιζόμενες βόρειες επαρχίες. Κατά συνέπεια, η κεντρική κυβέρνηση κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες να επεκτείνει το σιδηροδρομικό δίκτυο παρά να αναβαθμίσει τα υπάρχοντα δρομολόγια. Έτσι, το σιδηροδρομικό δίκτυο διπλασιάστηκε σε μήκος μεταξύ 1952-1978 από 22.900 σε 48.600 χιλιόμετρα. Σε ό,τι αφορά στις τηλεπικοινωνίες, οι επενδύσεις ήταν σχεδόν ανύπαρκτες στην περίοδο προ των μεταρρυθμίσεων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Κίνα ήταν μια σχετικά φτωχά προικισμένη χώρα στα δίκτυα των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών (Demurger, 2001).
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι επενδύσεις στις υποδομές έγιναν προοδευτικά η μεγάλη εθνική προτεραιότητα. Το 1998, ανακοινώθηκε ένα φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα για την κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων και σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας, με τις συνολικές δαπάνες σε μία τριετία να φτάνουν τα 750 δισ. δολάρια. Από την έναρξη της μεταρρυθμιστικής περιόδου, οι πηγές χρηματοδότησης ποικίλλουν και περιλαμβάνουν δαπάνες της τοπικής αυτοδιοίκησης, δάνεια από διεθνείς οργανισμούς και ξένο κεφάλαιο. Η διπλή ταυτότητα των τοπικών αρχών οδήγησε σε αντικρουόμενα συμφέροντα και αναποτελεσματικότητα. Από τη μία, καθώς οι τοπικές αρχές έχουν καλύτερη γνώση σχετικά με τις τοπικές συνθήκες και προτιμήσεις, επιχείρησαν να ικανοποιήσουν τη ζήτηση για δημόσια αγαθά π.χ. το οδικό δίκτυο στις ανατολικές επαρχίες επεκτάθηκε σύμφωνα με τις τοπικές ανάγκες. Από την άλλη, όση περισσότερη αυτονομία δόθηκε στις τοπικές αρχές σε κάθε επίπεδο της διοικητικής ιεραρχίας, επικεντρώθηκαν περισσότερο στο ρόλο τους ως επιχειρηματίες (Demurger, 2001).
Στον τομέα των μεταφορών, το χάσμα ακτών/ενδοχώρας γίνεται αντιληπτό από την πυκνότητα του οδικού δικτύου, που είναι ολοένα και πιο μικρή σε επαρχίες πιο κοντά στη Δύση. Στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, το χάσμα είναι ακόμη πιο διευρυμένο. Τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρήθηκε αύξηση ανισοτήτων μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών. Ενώ οι αγροτικές περιοχές σε παράκτιες επαρχίες ωφελήθηκαν από τη συνολική οικονομική ανάπτυξη, πολλές αγροτικές περιοχές στην ενδοχώρα παραμένουν πολύ φτωχές (Demurger, 2001). Οι επαρχίες στην ανατολική πλευρά της Κίνας διαθέτουν το σημαντικότερο δίκτυο αστικών κέντρων της χώρας. Ενώ αποτελούν το 14% της συνολικής έκτασης, συγκεντρώνουν το 42% του πληθυσμού. Επίσης διαθέτουν άφθονο εργατικό δυναμικό, τράπεζες, εταιρίες συμβούλων αλλά και κόμβους μεταφορικών υποδομών (Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007).
Στις νοτιο-ανατολικές επαρχίες Guangdong και Fujian, οι άμεσες ξένες επενδύσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ενώ στις γειτονικές με τη Shanghai επαρχίες Jiangsu και Zhejiang, μη κρατικές δραστηριότητες και συγκεκριμένα συλλογικές επιχειρηματικές δραστηριότητες υπήρξαν σημαντικές μηχανές ανάπτυξης. Οι βόρειες επαρχίες, αν και αστικοποιημένες με καλές υποδομές μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, αναπτύχθηκαν αδύναμα. Οι κρατικοδίαιτες και αναποτελεσματικές βαριές βιομηχανίες έβαλαν φρένο στην οικονομική ανάπτυξη. Οι κεντρικές επαρχίες, μολονότι ευνοημένες λόγω γεωγραφικής θέσης κατά μήκος του ποταμού Γιανγκτσέ, δεν ξεπέρασαν το μειονέκτημα της εξειδίκευσης στις αγροτικές δραστηριότητες (Demurger, 2001).
3.Επενδύσεις και περιβάλλον
Η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας δημιούργησε τεράστια ζήτηση ενεργειακών πόρων αλλά και υψηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Άξίζει να αναφέρουμε το έργο στον ποταμό Γιανγκτσέ, το Φράγμα των Τριών Φαραγγιών.
Τα φράγματα του ποταμού Γιανγκτσέ παράγουν το 2% της συνολικής ενέργειας που χρειάζεται η χώρα, εις βάρος όμως του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και της κοινωνίας της περιοχής. Από την άλλη πλευρά, τα οικονομικά οφέλη από την παραγωγή ενέργειας, την μείωση των πλημμυρών και την δημιουργία νέων εμπορικών δρόμων στον Γιανγκτσέ μοιάζουν αυτή τη στιγμή αρκετά σημαντικότερα, στην προσπάθεια της Κίνας για εδραίωση της ως υπερδύναμης στον παγκόσμιο χάρτη. Εκτιμάται ότι από το 1994 που ξεκίνησε η κατασκευή του κολοσσιαίου έργου, περίπου 1,4 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν μόνο για την κατασκευή του Φράγματος των Τριών Φαραγγιών. Τεράστιες εκτάσεις γης καταστράφηκαν, καθώς πόλεις και χωριά εξαφανίστηκαν, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, δάση και αρχαιολογικοί χώροι βρίσκονται πλέον κάτω από τα νερά ή έχουν καταστραφεί από άλλες επιπτώσεις της λειτουργίας των φραγμάτων. Ακόμα περισσότεροι κάτοικοι των περιοχών, ίσως και 3 εκατομμύρια άνθρωποι, αναμένεται να εγκαταλείψουν περιοχές γύρω από τον ποταμό τα αμέσως επόμενα χρόνια.
Ο ποταμός αποτελεί πηγή ζωής για το 1/3 του πληθυσμού της Κίνας, έχει ήδη μετατραπεί σε έναν από τους πλέον μολυσμένους του πλανήτη, καθώς τα φράγματα παρακρατούν τεράστιες ποσότητες τοξικών λυμάτων από τις χιλιάδες παρακείμενες στον ποταμό βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τις πολυπληθείς παρόχθιες αστικές περιοχές.
Οι υποστηρικτές του έργου, το οποίο λόγω των τεράστιων περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων διχάζει από την εποχή ακόμα του αρχικού σχεδιασμού του, έχουν ως ισχυρότερο επιχείρημα τη σημαντική μείωση των εκπεμπόμενων ρύπων και άλλων αερίων που θα συνεπαγόταν η παραγωγή ενέργειας από άλλες πηγές, αλλά και τον “έλεγχο” των πλημμυρών. Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η λειτουργία των φραγμάτων γλυτώνει την Κίνα από 100 εκ. τόνους εκπεμπόμενων ρύπων ετησίως, και από την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων σκόνης, θειϊκού και νιτρικού οξέως και μονοξειδίου του άνθρακα. Εξίσου σημαντική λειτουργία των φραγμάτων είναι επίσης και η μείωση των εποχικών πλημμυρών που επί χιλιάδες χρόνια βίωναν οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών. Η χώρα θα παράγει ενέργεια ίση με αυτή 15 πυρηνικών εργοστασίων και θα έχουν μειώσει τις εποχικές πλημμύρες κατά 90% (Planet Ark, Reuters, International Rivers).
Η επιλεκτική χωροθέτηση των ΑΞΕ μεγέθυνε τις προϋπάρχουσες περιφερειακές ανισότητες (Σκορδίλη-Παπαδόπουλος, 2007). Από το 2010, η κυβέρνηση της Κίνας προώθησε τις επενδύσεις περιβαλλοντικής τεχνολογίας και υπηρεσιών, την συνεργασία ξένων και κινεζικών επιχειρήσεων στο πεδίο της έρευνας για την ανάληψη έργων υψηλού επιπέδου. Επίσης, τη βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος, αναβάθμιση των αναπτυξιακών ζωνών και διοχέτευση των ΑΞΕ στις κεντρικές και δυτικές επαρχίες. Το υπουργείο εμπορίου το 2010 εξέδωσε ανακοίνωση κάνοντας μνεία στις κεντρικές επαρχίες Shanxi, Anhui, Hubei κ.α. ενθαρύνοντας τις επενδύσεις σε κλάδους όπως: «πράσινη» βιομηχανία, γεωργία, εκπαίδευση, πολιτισμό, τουρισμό, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες κ.α. (http://www.agora.mfa.gr).
Βιβλιογραφικές αναφορές
Demurger S. (2001), Infrastructure Development and Economic Growth: An Explanation for Regional Disparities in China, Journal of Comparative Economics 29, pp. 95-117
ΕθνικήΣτατιστική Υπηρεσία
Σκορδίλη Σ. – Παπαδόπουλος Π. (2007), Γεωγραφική κατανομή των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην Κίνα, 8ο Πανελλήνιο Γεωγραφικό Συνέδριο.
* Μεταπτυχιακός Φοιτητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Γεωγραφίας, Ευρωπαϊκές Πολιτικές – Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Χώρου
Pingback: Κίνα – Το παγκόσμιο εργοστάσιο… « απέραντο γαλάζιο