8 Νοεμβρίου 2015 at 19:29

Οι καρχηδονιακοί πόλεμοι (ΙΙ)

Οι καρχηδονιακοί πόλεμοι

Ο 1^ος καρχηδονιακός πόλεμος

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης

Τον 6^ο και τον 5^οπ.Χ αι. η μάχη ανάμεσα στους Φοίνικες της Καρχηδόνας και στους Έλληνες της Δύσης τελείωνε με οριακά νικητές τους δεύτερους. Από τα στενά της Μεσσήνης στη Σικελία ως τη Μ. Ασία και την Αίγυπτο, οι Έλληνες εξαπλώνονται. Ειδικά στη Ν. Ιταλία και τη Σικελία, ιδρύουν μια πραγματική αυτοκρατορία: Κατάνη, Συρακούσες, Ηράκλεια, Κρότωνας, Μεσσήνη, Σύβαρη, Ρήγιο και άλλες πολλές πόλεις. Όμως, έχουν ένα μειονέκτημα: υπάρχει μόνιμη διχόνοια μεταξύ τους, κάτι που θα το εκμεταλλευτούν, όταν έρθει η ώρα, οι Ρωμαίοι.

Ωστόσο, η δυτική Μεσόγειος εξακολουθεί να κυριαρχείται από την αποικία των Φοινίκων, την Καρχηδόνα, που ιδρύει αμέτρητες αποικίες στη βορειοαφρικανική ακτή αλλά και στις πορτογαλικές, ισπανικές, γαλλικές, στην Κορσική και στη Σαρδηνία, ώστε να κάνουμε λόγο για καρχηδονιακή λίμνη! Η Σικελία ήταν το όριο των δυο ναυτικών δυνάμεων. Στη δυτική Σικελία κυριαρχούσαν οι καρχηδονιακές αποικίες, στην ανατολική οι ελληνικές. Ο ένας επόπτευε τις κινήσεις του άλλου και ήταν σίγουρο πως θα ξεκαθάριζαν μια μέρα οριστικά τους λογαριασμούς τους. Αυτό, όμως, που δεν φαντάζονταν, ήταν πως αυτό θα συνέβαινε προς όφελος κάποιου τρίτου!

Χάρτης της δυτικής Μεσογείου το 264 π.Χ.: οι Ρωμαίοι σημειώνονται με κόκκινο, οι Καρχηδόνιοι με γκρι, οι Συρακούσιοι με πράσινο.

Το έναυσμα δόθηκε με την υπόθεση των Μαμερτίνων. Αυτοί ήταν έμποροι απ’ όλη την Ιταλία που ο Αγαθοκλής των Συρακουσών είχε προσλάβει ως μισθοφόρους για να πολεμήσει τους Καρχηδόνιους. Όταν έληξε η συμφωνία, το 289π.Χ, ίδρυσαν μια συμμορία, κατέλαβαν τη Μεσσήνη και λεηλατούσαν τις ελληνικές αποικίες. Το 270π.Χ. βρέθηκαν πολιορκημένοι από τον Ιέρωνα των Συρακουσών που ήθελε να τελειώνει μια για πάντα μαζί τους. Αυτοί για να γλιτώσουν, ζήτησαν τη βοήθεια των Καρχηδονίων, που, έλα όμως, κατέλαβαν τη πόλη για λογαριασμό τους! Έτσι, οι Μαμερτίνοι κάλεσαν τους Ρωμαίους για να τους απελευθερώσουν απ’ τους “ελευθερωτές” τους Καρχηδόνιους!

Εκεί κάπου το πράγμα άρχισε να μπλέκει. Διότι αυτό αντέβαινε τη συνθήκη του 508π.Χ. που η Καρχηδόνα είχε επιβάλλει στη Ρώμη: να μη πατήσουν ποτέ πόδι στη Σικελία! Αλλά η Σικελία ήταν το Ελντοράντο της εποχής! Όποιος την είχε επισκεφτεί δεν έπαυε να υμνεί τα πλούτη και της ομορφιές της. Οι Ρωμαίοι σ’ αυτή την πρόσκληση δεν αντιστάθηκαν, γνωρίζοντας ποιες θα ήταν οι συνέπειες.

Το 264π.Χ. ο ύπατος Άππιος Κλαύδιος καταλαμβάνει τη Μεσσήνη και αιχμαλωτίζει τον Καρχηδόνιο στρατηγό Άννωνα, τον οποίον τιμητικά στέλνει στην Καρχηδόνα αλλά εκτελείται από τους συμπατριώτες του για την ήττα του. Οι Καρχηδόνιοι στέλνουν έναν άλλον Άννωνα που το πρώτο που κάνει είναι να έλθει σε συμφωνία με τους Έλληνες. Οι Έλληνες προτιμούν να συμμαχήσουν με τον παλιό εχθρό παρά με τον θρασύτατο καινούριο! Προσέξτε το διπλωματικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων της εποχής και θα καταλάβετε πως ελάχιστα άλλαξαν στη σκέψη και στη δίψα για κυριαρχία!

Οι Ρωμαίοι, που υπολόγιζαν στην αιώνια έχθρα Ελλήνων και Καρχηδονίων, βρίσκονται απροετοίμαστοι. Ο Άππιος προσφεύγει σε ένα τέχνασμα: έκανε τάχα πως αποχωρεί, οι Καρχηδόνιοι χαλάρωσαν αλλά ξαφνικά τους επιτίθεται αλλά αποκρούεται. Ο Ιέρων θεώρησε, λανθασμένα, πως οι Καρχηδόνιοι τον πρόδωσαν και αποχωρεί. Ο Άππιος τώρα επιτίθεται πάλι χωρίς επιτυχία στους Καρχηδόνιους και στη συνέχεια στους Συρακούσιους αλλά οι Ρωμαίοι γνωρίζουν σκληρή ήττα.

Ο διπλωματικός οργασμός φέρνει τελικά τους Ρωμαίους και τους Συρακούσιους στο ίδιο στρατόπεδο. Οι Ρωμαίοι μετά από επτάμηνη πολιορκία καταλαμβάνουν τη Μεσσήνη. Τότε, οι Καρχηδόνιοι ρίχνουν στη μάχη έναν από τους μεγάλους τους στρατηγούς, τον Αμίλκα. Αυτός επιτίθεται με το στόλο του όχι στη ξηρά αλλά στα ναυτικά οχυρά των Ρωμαίων, κερδίζοντας τη μια νίκη μετά την άλλη.

Ο μύθος των δίδυμων αδελφών, Ρωμύλου και Ρέμου, που διασώθηκαν από μία λύκαινα, όπως τον φαντάστηκε ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. Μουσεία Καπιτωλίου, Ρώμη (1616).

Και τότε φάνηκε τι ήταν η Ρώμη! Εκείνη τη στιγμή δεν είχε ούτε στόλο ούτε ναυτικούς. Σε μερικούς μήνες, με τη βοήθεια όλων των πολιτών της, κατασκευάζει 120 πλοία! Ο Αμίλκας κινείται με υπεροψία αλλά τα περίεργα έμβολα των ρωμαϊκών πλοίων καταστρέφουν το 1/3 των δυνάμεών του!

Στην Καρχηδόνα στην αρχή σοκαρίστηκαν! Ήταν σίγουροι πως μόνο αυτοί μπορούσαν να δώσουν μαθήματα ναυτικής τέχνης, ενώ στη Ρώμη φούσκωσαν από περηφάνια. Οι Ρωμαίοι φτιάχνουν και άλλα πλοία, πλέον έχουν 330, με 15χιλ.άνδρες υπό τον ύπατο Αττίλιο Ρήγουλο. Η Καρχηδόνα, πάλι υπό την ηγεσία του Αμίλκα, έχει ίσο στόλο. Στα ανοιχτά της Μασσαλίας, η νίκη, ναι μεν οριακή, ωστόσο είναι των Ρωμαίων.

Και τώρα ήρθε η ώρα να δείξει η Καρχηδόνα τι ήταν! Αφού τρόμαξε από τις επιτυχίες των Ρωμαίων και έχοντας εξεγερμένους τους Νουμίδιους, οι οποίοι έφτασαν, μαζί με τους Ρωμαίους, μόλις 30 χιλιόμετρα από την πόλη, ζήτησε ειρήνη. Ο Ρήγουλος έθεσε απαράδεκτους όρους. Οι Καρχηδόνιοι, χάνοντας την εμπιστοσύνη στους στρατηγούς τους, ορίζουν διοικητή έναν τυχοδιώκτη Σπαρτιάτη, τον Ξάνθιππο, ο οποίος αναδιοργανώνει τάχιστα τον στρατό τους.

Η μάχη έγινε κοντά στην Τύνιδα το 255π.Χ. Οι Καρχηδόνιοι διαλύουν τους Ρωμαίους, που σώζονται μόνο 2χιλ. άνδρες! Ο Ρήγουλος πιάνεται αιχμάλωτος. Οι Ρωμαίοι έχουν σχεδόν καταστραφεί ολοκληρωτικά αλλά και οι Καρχηδόνιοι δεν είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση, από τις προηγούμενες ήττες τους. Μάλιστα, ο στρατηγός τους Ασδρούβας χάνει 20χιλ. άνδρες στην προσπάθεια ανακατάληψης του Παλέρμο.

Η Καρχηδόνα, λοιπόν, πιστεύοντας πως και οι δυο αντίπαλοι είναι κουρασμένοι, βγάζει από τη φυλακή τον Ρήγουλο και τον στέλνει μαζί με πρέσβεις της στη Ρώμη για ειρήνη. Ο Ρήγουλος δίνει τον λόγο του πως αν οι προτάσεις απορριφθούν θα επιστρέψει στην αιχμαλωσία του. Η σύγκλητος που είναι αμφιταλαντευόμενη ζητά τη γνώμη του Ρήγουλου μπροστά στους πρέσβεις της Καρχηδόνας. Και αυτός προτείνει το ανήκουστο: ο πόλεμος πρέπει να συνεχιστεί! Μέσα απ’ αυτό, βλέπουμε το πείσμα της Ρώμης αλλά και την ακόρεστη όρεξη των ηγετών της για παγκόσμια κυριαρχία. Ο Ρήγουλος ξαναπαίρνει τον δρόμο της αιχμαλωσίας, όπου οι Καρχηδόνιοι τον βασάνισαν μέχρι θανάτου. Ο πόλεμος ξαναρχίζει!

Αλλά τώρα εμφανίζεται ένας καινούριος πρωταγωνιστής για την Καρχηδόνα: είναι ο Αμίλκας Βάρκας, ο πατέρας του Αννίβα και ο ιδρυτής της Βαρκελώνης, ανώτατος διοικητής του στόλου και του στρατού. Θα φέρει μια επαναστατική στρατιωτική καινοτομία, που εφαρμόζεται μέχρι τις μέρες μας: είναι ο εφευρέτης των μικρών επίλεκτων ομάδων καταστροφής, όπως θα λέγαμε σήμερα, των κομάντο! Και αρχίζει και ρημάζει όλη την ιταλική χερσόνησο!

Στη Ρώμη οι εφεδρείες του στρατού έχουν εξαντληθεί, τα κρατικά χρηματοκιβώτια είναι άδεια. Αλλά οι εύποροι Ρωμαίοι συνεισφέρουν και φτιάχνουν 200 σκάφη υπό τις διαταγές του Λουτατίου Κατούλου. Παρά τις διαταγές, ο Κάτουλος επιτίθεται στα 400 πλοία των Καρχηδονίων και βουλιάζει τα 100, ενώ τα υπόλοιπα επιστρέφουν στην Καρχηδόνα. Ο Αμίλκας Βάρκας μετά τις επιτυχίες του βρέθηκε αποκομμένος και ζήτησε διαπραγματεύσεις.

Ο Κάτουλος δεν επανέλαβε το λάθος του Ρήγουλου. Δέχτηκε τις προτάσεις, επιτρέποντας στον Αμίλκα Βάρκα να αποχωρήσει. Η σύγκλητος ζήτησε απ’ τους Καρχηδονίους να αποχωρήσουν από τη Σικελία, να επιστρέψουν τους αιχμαλώτους και να πληρώσουν 3200 τάλαντα σε δέκα χρόνια.

Έτσι, λήγει ο πρώτος καρχηδονιακός πόλεμος που κράτησε από το 264π.Χ. έως το 241π.Χ. Αλλά όλοι ήξεραν πως επρόκειτο απλώς για μια ανακωχή!

Η Καρχηδόνα, που πλήρωσε βαριά αποζημίωση και αποδέχτηκε τον ρωμαϊκό εμπορικό ανταγωνισμό στη Μεσόγειο, βρέθηκε και σε εσωτερική αναρχία, όπως συμβαίνει πάντα στην πλευρά των ηττημένων. Οι μισθοφόροι της εξεγέρθηκαν με αρχηγό τον Μάτο και σχημάτισαν στρατό με τον Σπένδιο, πολιορκώντας την πόλη, επειδή δεν είχαν πληρωθεί οι μισθοί τους.

Η καρχηδονιακή εξουσία από τον τρόμο της ζήτησε απ’ τον Αμίλκα Βάρκα να τους γλιτώσει. Αυτός δίσταζε: δεν του άρεσε η ιδέα να πολεμήσει αρκετούς παλιούς συμπολεμιστές του. Αλλά όταν οι εξεγερμένοι έθαψαν ζωντανούς 700 Καρχηδόνιους, αποφάσισε να δράσει. Εκπαίδευσε όσους νέους βρήκε στην πόλη, επιτέθηκε με λίγες χιλιάδες εναντίον σαράντα χιλιάδων, έσπασε τον κλοιό και τους έκλεισε σε μια στενή κοιλάδα. Εκεί περίμενε τους στασιαστές να πεθάνουν από την πείνα.

Αυτοί, αφού έφαγαν τα άλογα, ύστερα τους αιχμαλώτους και στη συνέχεια τους σκλάβους, απελπισμένοι έστειλαν τον Σπένδιο να ζητήσει ειρήνη. Ο Αμίλκας Βάρκας τον σταύρωσε! Οι μισθοφόροι έκαναν απεγνωσμένη έξοδο και σφαγιάστηκαν. Ο Μάτος αιχμαλωτίστηκε και πέθανε απ’ το μαστίγωμα. Ο Πολύβιος γράφει πως ο πόλεμος αυτός, που κράτησε τρία χρόνια, «ήταν ο πιο σκληρός και ο πιο απάνθρωπος της ιστορίας».

Στο μεταξύ, οι Ρωμαίοι κατέλαβαν και τη Σαρδηνία. Η Καρχηδόνα διαμαρτυρήθηκε και οι Ρωμαίοι έκαναν αυτό που γνώριζαν καλά: απάντησαν με κήρυξη πολέμου! Η Καρχηδόνα, για να αποφύγει τον πόλεμο, αποδέχτηκε την απώλεια, όπως και της Κορσικής και πλήρωσε άλλα 1200 τάλαντα.

Ωστόσο, και η Ρώμη είχε πολλές πληγές. Υποτιμήθηκε το νόμισμά της και τα σύνορά της δεν ήταν ασφαλή. Οι Λιγουροί λυμαίνονταν τα παράλια, οι Ιλλυριοί την Αδριατική και οι Γαλάτες περνούσαν τις Άλπεις και πίεζαν τους Ρωμαίους.

Πάντως, ξεκαθάρισαν τη Σικελία απ’ τους Καρχηδόνιους, με εξαίρεση τις ελληνικές Συρακούσες, και μαζί με Σαρδηνία και Κορσική δημιούργησαν δυο νέες επαρχίες. Μέχρι το 233π.Χ. διέλυσαν τους Λιγουρούς. Έπειτα, με δυναμικές εκκαθαρίσεις συνέτριψαν τους Γαλάτες, που είχαν σαράντα χιλιάδες νεκρούς και είκοσι χιλιάδες αιχμαλώτους. Όλη η Ιταλία μέχρι τις Άλπεις ήταν στο έλεος της Ρώμης. Η νέα επαρχία ονομάστηκε Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία και πρωτεύουσά της το Μεδιόλανο (Μιλάνο). Ίδρυσαν δυο αποικίες, την Κρεμόνα και την Πιατσέντζα. Ύστερα στράφηκαν κατά των Ιλλυριών, τους νίκησαν και πάτησαν πόδι στην άλλη πλευρά της Αδριατικής.

Αναπαράσταση μιας συνεδρίας στη ρωμαϊκή Σύγκλητο: ο Κικέρων καταφέρεται κατά του Κατιλίνα, από τοιχογραφία του 19ου αιώνα.

Εν τω μεταξύ, στην Καρχηδόνα ο Αμίλκας Βάρκας προετοίμαζε πυρετωδώς την εκδίκηση. Ζήτησε στρατό για να ανορθώσει το καρχηδονιακό κύρος στην Ισπανία και να οργανώσει εκεί βάση επιχειρήσεων για την Ιταλία. Είχε με το μέρος του τις μεσαίες τάξεις που ήθελαν να πάρουν ξανά το εμπορικό μονοπώλιο της Μεσογείου. Εναντίον ήταν η αριστοκρατία των γαιοκτημόνων. Έφτασαν σε έναν συμβιβασμό: αντί να του δώσουν στρατό, του έδωσαν μόνο μια διμοιρία. Του ήταν αρκετή!

Ο Αμίλκας Βάρκας ήταν πραγματικά μεγάλος στρατηγός και δεν του είχαν δώσει τυχαία την επωνυμία Βάρκας, που στα φοινικικά σήμαινε Κεραυνός. Πριν φύγει επικεφαλής του μικρού στρατού του, οδήγησε, τον γαμπρό του Ασδρούβα και τους γιους του, Ασδρούβα (άλλος είναι αυτός), Μάγωνα και Αννίβα, μπροστά στο θυσιαστήριο του Βάαλ – Χαμούν και τους έβαλε έναν – έναν να ορκιστούν πως θα έπαιρναν εκδίκηση από τους Ρωμαίους! Ύστερα αποχώρησαν.

Μέσα σε λίγους μήνες υπέταξε τις εξεγερμένες ισπανικές πόλεις και στρατολόγησε ντόπιους, φτιάχνοντας πια έναν πραγματικό στρατό. Η πατρίδα του δεν κούνησε ούτε το δάχτυλό της για επιπλέον βοήθεια. Έκανε τα πάντα μόνος του. Έσκαψε ορυχεία, έβγαζε σίδηρο που τον επεξεργαζόταν και έφτιαχνε όπλα. Δυστυχώς, ο θάνατος τον βρήκε, ενώ ήταν ακόμα νέος, στη διάρκεια μιας μάχης με μια ντόπια φυλή. Ξεψυχώντας, όρισε διάδοχό του τον Ασδρούβα, που κράτησε τη διοίκηση για οχτώ χρόνια και έχτισε μια πόλη στην περιοχή των μεταλλείων, η οποία μέχρι και σήμερα ονομάζεται Καρθαγένη, δηλαδή, Καρχηδόνα! Αλλά και αυτός έπεσε απ’ το μαχαίρι ενός δολοφόνου.

Οι στρατιώτες τότε ανακήρυξαν στρατηγό τον Αννίβα (λατ. Hannibal), τον μεγαλύτερο απ’ τους γιους του Αμίλκα Βάρκα. Εκείνη τη στιγμή ήταν 26 ετών και είχε περάσει τα τελευταία 17 χρόνια στο στρατόπεδο με τον πατέρα του και τους στρατιώτες. Αυτός που αποδείχτηκε ο πιο εύστροφος και ιδιοφυής στρατιωτικός ηγέτης της αρχαιότητας, θυμόταν περίφημα τον όρκο που τον είχε βάλει να κάνει ο πατέρας του. Έπρεπε να εκδικηθεί για τη δόξα της Καρχηδόνας. Ο εφιάλτης των Ρωμαίων μόλις ξεκινούσε!