Είναι πραγματικά ριζοσπάστης ο Πάπας Φραγκίσκος;

Είναι πραγματικά ριζοσπάστης ο Πάπας Φραγκίσκος;

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

Ο καινούργιος Πάπας έχει κατακτήσει το διαδίκτυο και είναι στο κέντρο των συζητήσεων εδώ και σχεδόν ένα χρόνο (από τον Μάρτιο του 2013 που εξελέχθη), με δηλώσεις του υπέρ των ομοφυλόφιλων και των άθεων, αλλά και με την υπόσχεση ότι η εκκλησία του θα αλλάξει ριζικά. Εγκατέλειψε κάποια πολυτελή στολίδια του επίσημου ρουχισμού του και προτίμησε να κατοικίσει σε ξενώνα του Βατικανού αντί για το παπικό διαμέρισμα στο Αποστολικό Παλάτι, όπου έμεναν οι προκάτοχοί του, θέλοντας να δείξει τη μετριοφροσύνη του.

Όλα αυτά σίγουρα αποτελούν βελτίωση σε σχέση με τους προηγούμενους Πάπες. Πόσες αλλαγές όμως είμαστε δικαιολογημένοι να περιμένουμε από αυτόν; Υπάρχει ουσία στις δηλώσεις του, ή είναι παραπετάσματα καπνού χωρίς αντίκρισμα;

Ας δούμε τις θέσεις του σε κάποια θέματα που απασχολούν τον σύγχρονο καθολικό και μη.

1.   Ομοφυλοφιλία. Όταν επισκέφτηκε το Ρίο Ντε Τζανέιρο, ο Φραγκίσκος έλαβε γράμματα από ομοφυλόφιλους που αισθάνονταν «κοινωνικά πληγωμένοι» επειδή η εκκλησία πάντα τους καταδίκαζε. Κατά τη διάρκεια της πτήσης επιστροφής του, δήλωσε: «αν ένας ομοφυλόφιλος έχει καλή βούληση και αναζητά τον Θεό, ποιος είμαι εγώ για να τον κρίνω; Με αυτή την δήλωση, είπα ό,τι λέει η Κατήχηση… Η θρησκεία έχει το δικαίωμα να εκφέρει την άποψή της, αλλά δεν είναι δυνατό να παρεμβαίνουμε πνευματικά στη ζωή του ατόμου».

Τι ακριβώς λέει όμως η Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας; Με μια σύντομη ανάγνωση, βλέπουμε την ομοφυλοφιλία να περιγράφεται ως «αχρειότητα», και τις ομοφυλοφιλικές τάσεις ως «αντικειμενικά διαταραγμένες», «ενάντια στον φυσικό νόμο», «σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εγκριθούν». Σε μια συνέντευξη, στην ερώτηση αν αποδέχεται την ομοφυλοφιλία, ο Πάπας απαντάει: «όταν ο Θεός κοιτάζει έναν γκέι, αναγνωρίζει την ύπαρξη αυτού με αγάπη, ή το απορρίπτει και τον καταδικάζει; Πρέπει πάντα να σκεπτόμαστε το άτομο». Φαντάζομαι οι γκέι όλου του κόσμου ενθουσιάστηκαν με την είδηση ότι ο Πάπας αποδέχεται την ύπαρξή τους.

Το 2010, πριν γίνει Πάπας, όταν στην Αργεντινή συζητιόνταν η νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ομοφυλόφιλων, δήλωσε ότι ο γάμος ομοφυλόφιλων είναι απειλή για την οικογένεια, και ότι τα υιοθετημένα από ομοφυλόφιλους παιδιά κινδυνεύουν να γίνουν θύματα μεροληπτικής διάκρισης, αφού τους στερείται η φυσιολογική ανάπτυξη που θα είχαν αν μεγάλωναν με πατέρα και μητέρα, όπως θέλει ο Θεός. Ονόμασε το νόμο «έργο του Σατανά» και «μηχανορραφία για την καταστροφή του σχεδίου του Θεού».

Στις 9 Ιουνίου 2013, κατά τη διάρκεια συνάντησής του με Νοτιοαμερικάνους ιερείς, ο Πάπας είπε ότι στο Βατικανό υπάρχουν πολλοί άγιοι άνθρωποι, αλλά υπάρχει επίσης και «ένα ποτάμι διαφθοράς, που περιλαμβάνει ένα λόμπυ των γκέι…Πρέπει να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό». Όσο μυστηριώδες κι αν ακούγεται αυτό το σχόλιο, διευκρινήσεις δεν έχουν δοθεί από το Βατικανό.

 2.   Έκτρωση. Ούτε σε αυτό το θέμα έχουμε κάποια ουσιαστική αλλαγή από τον τωρινό Πάπα. Στην Αποστολική Νουθεσία του επικαλείται την ανάγκη να υπερασπιστεί κάθε άνθρωπο, σε όποια περίσταση κι αν βρίσκεται, σε οποιοδήποτε στάδιο εξέλιξης κι αν χρειάζεται υπεράσπιση. «Αυτό το θέμα δεν υπόκειται σε λεγόμενες μεταρρυθμίσεις ή ‘μοντερνισμούς’. Δεν είναι ‘προοδευτικό’ να προσπαθείς να λύσεις ένα πρόβλημα εξοντώνοντας μια ανθρώπινη ζωή. Από την άλλη, είναι αλήθεια ότι έχουμε κάνει λίγα για να συμπορευτούμε αποτελεσματικά με γυναίκες σε δύσκολες περιστάσεις, όπου η έκτρωση φαίνεται να είναι η γρήγορη λύση στην έντονη οδύνη τους, ειδικά όταν η ζωή που αναπτύσσεται μέσα τους είναι αποτέλεσμα βιασμού ή στην περίπτωση ακραίας φτώχειας. Ποιος μένει ασυγκίνητος σε τέτοιες οδυνηρές καταστάσεις;».

Ο Πάπας εδώ μένει πιστός στις απόψεις της εκκλησίας περί έκτρωσης και δεν είναι του παρόντος μια επιχειρηματολογία γι’ αυτό το ζήτημα. Θα μείνω όμως σε δύο θέματα. Το ένα είναι τα εισαγωγικά που χρησιμοποιεί στις λέξεις ‘μοντερνισμός’ και ‘προοδευτικό’. Δεν θα περίμενα κάποιος που παρουσιάζει τον εαυτό του σαν μεταρρυθμιστή, αυτός που υπόσχεται μεγάλες αλλαγές στη δομή της εκκλησίας, να αντιμετωπίζει αυτούς τους όρους με την ειρωνεία που υποδηλώνουν τα εισαγωγικά. Το δεύτερο είναι, στην τελευταία του πρόταση, όπου αναγνωρίζει το πρόβλημα π.χ. της εγκυμοσύνης από βιασμό, αλλά αδυνατεί να δώσει μια τελεσίδικη απάντηση, ή έστω να δώσει κάποια οδηγία (το κείμενο απευθύνεται και στους κληρικούς και στους πιστούς). Αν θέλεις να λέγεσαι ποιμένας, μου φαίνεται ότι πρέπει να έχεις κάτι να πεις, μια συμβουλή να δώσεις. Στην επόμενη παράγραφο του κειμένου, όμως, αλλάζει τελείως θέμα. Θέλει να μας αφήσει τη λανθασμένη εντύπωση ότι και η θέση της εκκλησίας στο θέμα της έκτρωσης παρατέθηκε, αλλά και ότι απευθύνθηκε στην πιο φλέγουσα ιδιαιτερότητα του ζητήματος. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα απλά αγνοήθηκε.

Αλλού, ο Πάπας Φραγκίσκος παροτρύνει τους καθολικούς γιατρούς να αρνούνται να εκτελούν εκτρώσεις, καθώς, χωρίς να το θέλουν «έχουν βρεθεί σε θέση να μην σέβονται τη ζωή».

3. Θέση της γυναίκας. Στην ίδια συνέντευξη όπως παραπάνω λέει: «Η γυναικεία ευφυΐα είναι απαραίτητη όποτε θέλουμε να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις…Η εκκλησία δεν μπορεί να είναι ο εαυτός της χωρίς τη γυναίκα και τον ρόλο της…Πρέπει να δουλέψουμε σκληρά για να αναπτύξουμε μια εμβριθή θεολογία της γυναίκας.» Αποφεύγει να πει οτιδήποτε συγκεκριμένο για το τι μπορεί να περιλαμβάνει ο ρόλος της γυναίκας. Όχι πάντως την ανάληψη ιερατικών καθηκόντων: «Ο περιορισμός της ιεροσύνης στους άνδρες δεν είναι ζήτημα ανοιχτό προς συζήτηση».

4. Άθεοι/Αλλόθρησκοι. «Ο Κύριος μας έχει λυτρώσει όλους. Όλους μας. Όχι μόνο τους Καθολικούς. Όλους. ‘Πάτερ, τους άθεους;’ Ακόμα και τους άθεους. Όλους!». «Πρέπει να συναντήσουμε ο ένας τον άλλον με το να κάνουμε το καλό. ‘Μα δε πιστεύω Πάτερ, είμαι άθεος’ Να είσαι όμως καλός: θα συναντηθούμε σ’ αυτό.»* Εδώ ο Πάπας λέει κάτι που κανένας άλλος προκάτοχός του δε φέρεται να τόλμησε να πει, προσπαθώντας να προσεγγίσει και τους μη-καθολικούς. Σίγουρα δεν είναι μόνο σύγχρονο φαινόμενο το ότι οι άθεοι δε θεωρούνται άξιοι εμπιστοσύνης από τους πιστούς (αυτό δείχνουν πολλές μελέτες), και μια δήλωση σαν αυτή ενδεχομένως να βοηθήσει κάποιον θρησκόληπτο να ξανασκεφτεί την οπισθοδρομική του νοοτροπία. Δύσκολα όμως αποφεύγει κανείς τη συγκατάβαση που κρύβεται στις φράσεις του Πάπα, όπου υπονοείται ότι ακόμα και ένας άθεος μπορεί να κάνει το καλό. Μέχρι και ο φανταστικός άθεος που επικαλείται, δυσκολεύεται να πιστέψει την ικανότητά του να ισοφαρίσει έναν χριστιανό σε καλές πράξεις («Μα είμαι άθεος Πάτερ!»).

Αν και δεν είναι του παρόντος, αδυνατώ να μην αναφέρω αυτό που αποκαλώ «τεστ του Χίτσενς» (παραφράζω από το σημείο 3:21 του βίντεο): «Ας προτείνει κάποιος μια καλή πράξη που μπορεί να γίνει ή μια ηθική δήλωση που μπορεί να ειπωθεί μόνο από έναν θρησκευόμενο και όχι από έναν άθεο. Δεν έχει καταφέρει κανένας να απαντήσει ικανοποιητικά. Ονομάστε όμως, αυτό είναι πιο εύκολο, μια κακή πράξη που μπορεί να γίνει, μια ανήθικη δήλωση που μπορεί να ειπωθεί, μόνο από έναν θρησκευόμενο και όχι από έναν άθεο. Σίγουρα το μυαλό σας ήδη πλημμυρίζει με παραδείγματα.»

5.   Ταπεινοσύνη. Όπως αναφέρθηκα στην αρχή του κειμένου, ο τρέχων Πάπας προτιμάει να αποφεύγει τις υπερβολές. Ο σταυρός που φοράει είναι ασημένιος κι όχι χρυσός όπως συνήθως, τα παπούτσια του είναι φτωχικά κ.α. Παράτησε ακόμα και το αποκαλούμενο Popemobile για ένα ταλαιπωρημένο ΙΧ 30 ετών. Θα αποφύγω να κάνω τον γελοίο υπολογισμό χρημάτων που κερδίζει το ποίμνιό του από αυτές τις διακριτικότητες, και θα επιστήσω την προσοχή στο ότι, προς το παρών, ο Πάπας δεν έχει κάνει απολύτως καμία αλλαγή στον τρόπο διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας.

 Παρ’ όλες τις διεγερτικές δηλώσεις του και τις υποσχέσεις για ριζικές μεταρρυθμίσεις στην Καθολική εκκλησία, δεν έχει αναφερθεί σε καμία συγκεκριμένη θεσμική αλλαγή. Οι φαινομενικές αλλαγές στον λόγο του φαίνεται να είναι αλλαγές στο στυλ και όχι στην ουσία, και θυμίζουν μεθόδους καμπάνιας δημοσίων σχέσεων. Το χάσμα μεταξύ πιστών και κληρικών έχει μεγαλώσει σημαντικά. Οι Αμερικάνοι καθολικοί υποστηρίζουν τον γάμο ομοφυλόφιλων σε μεγαλύτερο ποσοστό ακόμα και από τον γενικό πληθυσμό της Αμερικής, και το 98% από αυτούς χρησιμοποιεί αντισυλληπτικά που η εκκλησία απαγορεύει. Ο Πάπας φαίνεται να αναγνωρίζει την ανάγκη να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα.

«Αν η εκκλησία αποτύχει να βρει μια ‘νέα ισορροπία’ μεταξύ της πνευματικής και της πολιτικής της αποστολής, τα ηθικά της θεμέλια θα πέσουν σαν τραπουλόχαρτα». «Δεν μπορούμε», λέει, « να επιμένουμε σε ζητήματα σχετικά με την έκτρωση, τον γάμο ομοφυλόφιλων και τη χρήση αντισυλληπτικών…Γι’ αυτά τα θέματα η διδασκαλία της εκκλησίας είναι ξεκάθαρη, κι εγώ είμαι τέκνο της εκκλησίας, αλλά δεν είναι αναγκαίο να μιλάμε γι’ αυτά τα θέματα συνέχεια.» Όμως, αυτά τα θέματα (που θέλει να αποφύγει), είναι τα προβλήματα που απασχολούν το κοινό, και όταν το ποίμνιό του έρχεται αντιμέτωπο με αυτά, είναι η εκκλησία στην οποία απευθύνεται για καθοδήγηση. Αν η εκκλησία δεν ανταποκριθεί σε αυτές τις περιστάσεις, τότε ποια είναι η χρησιμότητά της;

Υ.Γ. Στις 16 Δεκεμβρίου ο Πάπας απέσυρε τον Καρδινάλιο Raymond Burke από τη Σύγκλητο Επισκόπων (το όργανο του Βατικανού που τοποθετεί Επισκόπους σε όλο τον κόσμο). Ο Burke, ένας δημοφιλής συντηρητικός κληρικός, είναι κατά του γάμου ομοφυλόφιλων, κατά της έρευνας με βλαστοκύτταρα, κατά της έκτρωσης, και τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας όταν υποστήριξε την άρνηση της Κοινωνίας σε πολιτικούς που είναι υπέρ του δικαιώματος της γυναίκας να κάνει έκτρωση. Έχει επίσης κάνει κριτική ενάντια στις προσπάθειες του Πάπα να εκσυγχρονίσει την εκκλησία, Αν και δεν δόθηκαν αυτές του οι απόψεις ως οι επίσημοι λόγοι της απομάκρυνσης του Burke από τη Σύγκλητο, μπορούμε να το υποθέσουμε με κάποιο βαθμό βεβαιότητας. Αν όντως είναι έτσι, τότε σίγουρα είναι ένα τολμηρό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, και δεν έχουμε παρά να περιμένουμε τη συνέχεια. Φυσικά, η είδηση διαδίδεται από κάποια ΜΜΕ με το ύφος «ο Πάπας απέλυσε Καρδινάλιο επειδή είναι κατά του γάμου ομοφυλόφιλων και της έκτρωσης», κάτι που προφανώς είναι τουλάχιστον υπερβολικό, δεδομένων των δηλώσεων που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Παρεμπιπτόντως ο Burke δεν ‘απολύθηκε’, καθώς διατηρεί την σημαντική θέση του επιμελητή της «Apostolic Signatura», ανώτατης ανακριτικής επιτροπής του Βατικανού. Μπορεί κάλλιστα, στην πραγματικότητα, να πρόκειται για μια διοικητική ανακατανομή θέσεων.