Αλέξανδρος ο Μακεδών: Οι κατακτήσεις

Αλέξανδρος ο Μακεδών: Οι κατακτήσεις

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Ο Αλέξανδρος έχοντας εξασφαλίσει την κυριαρχία στην Ελλάδα έβαλε σε εφαρμογή το κυρίως σχέδιο της εκστρατείας του, την κατάκτηση της Περσικής αυτοκρατορίας. Το 334 π.Χ. διαπεραιώνεται στην ακτή της Μυσίας και κατευθύνεται πρώτα προς τα ερείπια της Τροίας για να τιμήσει τους ομηρικούς ήρωες που τον συνόδευαν από τα παιδικά του χρόνια. Μάλιστα αναφέρεται πως στο ναό της Αθηνάς στο λόφο του Ιλίου αφιέρωσε στη θεά τη δική του πανοπλία. Οι Πέρσες έχοντας πληροφορηθεί από καιρό τις κινήσεις του Αλεξάνδρου αποφασίζουν να αντιμετωπίσουν δραστικά τον εισβολέα. Οι σατράπες της Μικράς Ασίας κατάφεραν να συγκροτήσουν ένα στρατό περίπου 40.000 ανδρών αποτελούμενο σε μεγάλο μέρος και από ελληνικά μισθοφορικά στρατεύματα. Μεταξύ τους αναφέρεται και ο στρατηγός Μέμνονας από τη Ρόδο. Ο ποταμός Γρανικός στην Ελλησποντική Φρυγία φάνταζε το κατάλληλο μέρος για να αντιτάξουν την άμυνα τους οι Πέρσες. Ο Αλέξανδρος παρέταξε το στρατό του με τη συνήθη τακτική. Δηλαδή στο κέντρο οι ισχυρές φάλαγγες και στα πλευρά το ιππικό με τον Παρμενίωνα αριστερά και τον ίδιο στα δεξιά. Οι Πέρσες είχαν τοποθετήσει το στρατό τους ακριβώς αντίθετα. Με το ιππικό στο κέντρο και του Έλληνες οπλίτες πίσω. Αυτό αποδείχτηκε και το μοιραίο λάθος των στρατηγών του Μεγάλου Βασιλέα. Ο μικρός ποταμός Γρανικός αποδείχτηκε εύκολο εμπόδιο για τις φάλαγγες που ρίχτηκαν με τις σάρισες ενάντια στο ιππικό των Περσών. Εν συνεχεία κατευθύνθηκαν προς τις γραμμές των Ελλήνων οπλιτών, ενώ ο Αλέξανδρος με το ιππικό πλαγιοκοπούσε τον αποχωρούντα περσικό στρατό. Οι Πέρσες πήραν νωρίς μια γεύση για το τι καλούνταν να αντιμετωπίσουν. Το κύριο στρατηγικό λάθος τους εν προκειμένω σχετιζόταν με τη διοίκηση του στρατού, αφού αντί να ανατεθεί η αρχιστρατηγία σε ένα στρατηγό προτιμήθηκε η λύση της συλλογικής διοίκησης, ενώ αντιλήφθηκαν μάλλον αργά ότι απέναντι στις σάρισες δεν αμύνεσαι με το ιππικό, ένα κατεξοχήν επιθετικό όπλο. Μετά την πρώτη του επιτυχία ο Αλέξανδρος έστειλε ως δείγμα του θριάμβου του στην Αθήνα 300 πανοπλίες προς τιμήν της θεάς Αθηνάς με την επιγραφή «Αλέξανδρος ο Φιλίππου και Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των εν Ασία κατοικούντων».

Ο Αλέξανδρος ουσιαστικά με μια μάχη είχε γίνει κύριος της δυτικής Μικράς Ασίας και συνέχισε προς νότο για την κατάληψη των παραθαλάσσιων Ιωνικών πόλεων.  Τοποθέτησε ως σατράπες στη Φρυγία τον Κάλλα και στη Λυδία τον αδελφό του Παρμενίωνα Άσανδρο φροντίζοντας παράλληλα να μην κάνει καμία αλλαγή στο διοικητικό σύστημα των Περσών. Έφεσος, Μίλητος και Αλικαρνασσός υποτάχθηκαν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες στον Αλέξανδρο ως το φθινόπωρο του 334 π.Χ. Οι περιοχές της Λυκίας και της Πισιδίας στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία δεν είχαν να επιδείξουν κάποια αξιόλογη πόλη να αντισταθεί. Από εκεί η πορεία του Αλέξανδρου γυρίζει προς βορρά για να κατευθυνθεί στο Γόρδιο όπου είχε «ραντεβού» με φρέσκα στρατεύματα που κατέφθασαν από τη Μακεδονία. Αφού περιηγήθηκε στα ερείπια των ανακτόρων του Γορδίου και του Μίδα αποφάσισε να λύσει και τον περιβόητο γόρδιο δεσμό με τρόπο που έμεινε στην ιστορία ως δείγμα αποφασιστικότητας και εξυπνάδας. Εν συνεχεία η πορεία του στρατού του στράφηκε προς νότο και συγκεκριμένα στην Κιλικία. Στην Ταρσό ο Αλέξανδρος δοκίμασε τις πρώτες σωματικές ταλαιπωρίες που συνοδεύουν τέτοιου είδους αποστολές ακόμη και στις μέρες μας. Κουρασμένος από μια μακρά πορεία με το άλογο του αποφάσισε να ρίξει μια δροσιστική βουτιά στα νερά του ποταμού Κύδνου. Το αποτέλεσμα ήταν να αρπάξει κρύωμα και να τεθεί εν αμφιβόλω το όλο εγχείρημα της κατάκτησης της Περσίας. Για καλή του τύχη όμως οι ιατρικές γνώσεις του Φιλίππου από την Ακαρνανία τον έσωσαν από τα χειρότερα.

            Το επόμενο σημείο όπου οι Πέρσες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τον Αλέξανδρο ήταν η Ισσός στην βορειοανατολική γωνία της μεσογειακής ακτής τον Οκτώβριο του 333 π.Χ. Ο Δαρείος ανέλαβε τώρα ο ίδιος την αρχιστρατηγία και παρέταξε το στρατό του στην πεδιάδα της Ισσού. Μαζί του είχε και 15.000 αξιόμαχους Έλληνες μισθοφόρους καθώς και ανατολίτες πολεμιστές, τους Καρδάκες. Πράγματι οι Έλληνες μισθοφόροι του Δαρείου αποδείχτηκαν δύσκολοι αντίπαλοι και νικήθηκαν με συνδυασμένες επιθέσεις των φαλαγγών και του ιππικού του Αλέξανδρου. Ο Δαρείος νικημένος υποχώρησε άτακτα αφήνοντας στο στρατόπεδο του ακόμη και την μητέρα του και τη γυναίκα του…! Ο Αλέξανδρος προσπάθησε να τον καταδιώξει αλλά το εγχείρημα ματαιώθηκε όταν βράδιασε. Στην οικογένεια του Δαρείου ο Αλέξανδρος συμπεριφέρθηκε ιπποτικότατα δείχνοντας τον προσήκοντα σεβασμό στην βασιλομήτωρ και στην πρώτη κυρία της Περσίας. Ενδεχομένως να είχε στο πίσω μέρος του μυαλού του κάποια μελλοντική αξιοποίηση των πολύτιμων αυτών αιχμαλώτων ως διαπραγματευτικό χαρτί. Μάλιστα είναι ενδεικτικό ότι οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν αμέσως μετά την ήττα στην Ισσό. Ο Δαρείος απηύθυνε επιστολή προς τον Αλέξανδρο κατηγορώντας τον ως απρόσκλητο εισβολέα, τον παρακαλούσε να στείλει πίσω τους βασιλικούς αιχμαλώτους και του δήλωνε τη διάθεση του για ειρήνη και συμμαχία. Ο Αλέξανδρος στην επιστολή του δηλώνει πως δε θα δεχτεί τίποτε λιγότερο από την υποταγή του αντιπάλου. «[…]Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να έρθεις σε μένα και να ζητήσεις να πάρεις τη μητέρα σου, τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου και οτιδήποτε άλλο θελήσεις. Και στο μέλλον, οποτεδήποτε μου στέλνεις μήνυμα, να απευθύνεσαι σε μένα αποκαλώντας με Μεγάλο βασιλιά της Ασίας, και όχι να συμπεριφέρεσαι σαν ίσος προς ίσον, αλλά να μου λες ό,τι χρειάζεσαι να γίνει όπως θα το έλεγες σε έναν που είναι κύριος όλων αυτών που σου ανήκουν. Διαφορετικά θα σε μεταχειριστώ όπως αρμόζει σε κάποιον που με προσέβαλε. Μα αν αμφισβητείς την κυριότητα μου πάνω στο βασίλειο, τότε περίμενε και πολέμησε ξανά γι’ αυτό και μην τρέπεσαι σε φυγή γιατί θα βαδίσω εναντίον σου όπου και αν βρίσκεσαι».

            Η στρατηγική του Αλέξανδρου σε αυτόν τον πόλεμο είχε μια κλιμακωτή πορεία. Πρώτος στόχος του Αλεξάνδρου ήταν να εξοντώσει ολοκληρωτικά το στρατό του αντιπάλου κινούμενος σταδιακά προς τον στόχο του τη Μεσοποταμία και την Περσία, το σημερινό Ιράν. Δεν βαδίζει κατευθείαν στην καρδιά της αντίπαλης αυτοκρατορίας αλλά με στρατηγικές νίκες της στερεί την πρόσβαση στις επαρχίες της. Πρώτα αποκόπτει τη Μικρά Ασία επικρατώντας στον Γρανικό ενώ με την μάχη της Ισσού και την τολμηρή κατάκτηση της σκληροτράχηλης Τύρου το 332 π.Χ. καταλαμβάνει την Συρία και την Αίγυπτο. Την Τύρο μάλιστα την καταστρέφει ολοσχερώς θέτοντας τέλος στην ένδοξη ιστορία της Φοινίκης, αφήνοντας μόνο την Καρχηδόνα ως απομεινάρι του παλαιού φοινικικού μεγαλείου. Στην Αίγυπτο ιδρύει και την ενδοξότερη από τις Αλεξάνδρειες του στο δέλτα του Νείλου ενώ επισκέφτηκε και το ιερό του Άμμωνα Δία στους πρώτους μήνες του 331 π.Χ. Η παράδοση αναφέρει πως ο Αλέξανδρος έκανε κάποια ερώτηση στο θεό παίρνοντας μια ευχάριστη απάντηση…Εν συνεχεία αναδιοργάνωσε την Αίγυπτο αναθέτοντας την οικονομική διαχείριση στα χέρια του Ναυκρατίτη Κλεομένη και ο ίδιος στράφηκε προς την καρδιά του «κτήνους». Στα Γαυγάμηλα, ανατολικά του Τίγρη δόθηκε η καθοριστικότερη μάχη της εκστρατείας. Οι αριθμοί των αντιπάλων, αν πιστέψουμε τις πηγές, αγγίζουν δυσθεώρητα ύψη ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα. Ο Αρριανός αναφέρει 1.000.000 πεζούς Πέρσες και 40.000 ιππικό! Η αλήθεια είναι ότι ούτε κατά προσέγγιση δεν μπορούμε να υπολογίσουμε τα νούμερα… Το μόνο σίγουρο είναι πως ο Δαρείος παρέταξε ότι μπορούσε να παρατάξει. Ένα κολοσσιαίο πολυεθνικό στράτευμα αποτελούμενο από Έλληνες μισθοφόρους, Ινδούς, Κάρες, Ούξιους… Κάθε καρυδιάς καρύδι κλήθηκε για τον «υπέρ πάντων αγώνα»…Ο Αλέξανδρος ακολούθησε την πάγια τακτική του η οποία για μια ακόμη φορά αποδείχτηκε αλάνθαστη. Τον Οκτώβριο του 331 π.Χ. για δεύτερη φορά κατανικά τον Δαρείο, ο οποίος και πάλι τρέπεται σε φυγή. Ο Αλέξανδρος πιστός στην τακτική του καταδιώκει κατά πόδας τον πάλαι ποτέ Μεγάλο Βασιλέα, τον οποίο οι απελπισμένοι ακόλουθοι του δολοφονούν και εγκαταλείπουν στον διώκτη του. Η Βαβυλώνα πρώτη υποδέχεται το νέο Μέγα Βασιλέα μέσα σε ένα ντελίριο ενθουσιασμού. Όπως και στις προηγούμενες κατακτηθείσες επαρχίες και πόλεις ο Αλέξανδρος δεν ταρακούνησε, πολύ σοφά όπως αποδείχτηκε, το προηγούμενο statusquo. Ο Πέρσης Μαζαίος παρέμεινε στη θέση του ως σατράπης της Βαβυλώνας ενώ ο Αλέξανδρος παρουσιάστηκε ως προστάτης των εγχώριων θρησκειών. Η Περσέπολη ανυπεράσπιστη πλέον πέφτει με τη σειρά της στα χέρια του Αλέξανδρου. Αναφέρεται ότι εκεί βρέθηκε ο θησαυρός του Πέρση βασιλιά αξίας 120.000 ταλάντων!

 Με την πυρπόληση της πρωτεύουσας των Περσών, ως εκδίκηση για την πυρπόληση της Αθήνας από τους Πέρσες έναν αιώνα πριν, ουσιαστικά ο αντικειμενικός στόχος όλης της εκστρατείας είχε επιτευχθεί. Από τούδε και εξής ο Αλέξανδρος λειτουργεί μάλλον με κεκτημένη ταχύτητα. Πιέζει το στρατό του στα όρια του τότε γνωστού κόσμου και της φυσικής του αντοχής. Μέσα από δύσκολες διαδρομές περιπλανιέται και παράλληλα κατακτά ορεσίβιες φυλές μέχρί τα όρια των Ιμαλαίων. Περιοχές που μόνο ακουστά είχαν σε θρύλους και ιστορίες οι στρατιώτες του Αλεξάνδρου ξεδιπλώνονταν μπροστά τους. Γεδρωσία, Αραχωσία, Σογδιανή γονατίζουν σταδιακά στον νέο κυρίαρχο της Ασίας, ο οποίος ιδρύει σε στρατηγικά σημεία της διαδρομής του αρκετές δεκάδες Αλεξάνδρειες. Στόχος αυτών των πόλεων ήταν να αποτελέσουν τον καταλύτη της μίξης των πολιτισμών της πολυεθνικής αυτοκρατορίας που είχε κατακτήσει ο Αλέξανδρος. Διαδίδοντας την ελληνική κουλτούρα και κάνοντας την ελληνική επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας προσπάθησε να δημιουργήσει το συνεκτικό υλικό της νέας αυτοκρατορίας. Υλικό που δεν διέθετε η προηγούμενη περσική. Η «εσχάτη» Αλεξάνδρεια ιδρύθηκε στα βάθη της Σκυθίας κοντά στη σημερινή Τασκένδη. Απώτατο σημείο της προέλασης του μακεδονικού στρατού στα ανατολικά αποτέλεσε ο ποταμός Υδάσπης, παραπόταμος του σημερινού Ινδού. Και εκεί οι φάλαγγες του δεν τον απογοήτευσαν για πολλοστή φορά. Αντιμετώπισαν επάξια του πολεμικούς ελέφαντες του βασιλιά Πώρου αλλά η φυσική καταπόνηση τους δεν τους επέτρεψε να κινηθούν ανατολικότερα όσο και αν τους παρακινούσε ο Αλέξανδρος. Απογοητευμένος υπάκουσε στη στρατηγική λογική αφού πολλές μονάδες είχαν φτάσει στα όρια της ανταρσίας. Έπρεπε τώρα όλοι οι συμπολεμιστές του να απολαύσουν τα αγαθά των κόπων τους επιστρέφοντας στους οικείους του πίσω στη Μακεδονία.

Όνειρο του Αλέξανδρου ήταν η μίξη των πολιτισμών της γνωστής τότε Ευρασίας. Για να γίνει αυτό έπρεπε ο ίδιος να δώσει το παράδειγμα και να προσαρμοστεί. Χωρίς να αλλάξει πολλά στη διοίκηση της αυτοκρατορίας προσπάθησε να κυβερνήσει με βάση τις συνήθειες των υποτελών του υιοθετώντας στην αυλή του στοιχεία του ανατολίτικου τυπικού, γεγονός που ξένιζε τους συμπατριώτες του. Το ποτήρι για πολλούς από αυτούς ξεχείλισε όταν ο Αλέξανδρος νυμφεύτηκε την Σογδιανή Ρωξάνη το 327 π.Χ. και λίγο αργότερα εκτέλεσε τον ανιψιό του Αριστοτέλη, Καλλισθένη, που ακολουθούσε την εκστρατεία ως επίσημος ιστοριογράφος, και τον Παρμενίωνα, τον σημαντικότερο στρατηγό του ιδίου και του πατέρα του, οι οποίοι κατηγορήθηκαν για συνομωσία. Πολλοί από τους συμπολεμιστές του Αλέξανδρου αδυνατώντας να κατανοήσουν τις μεταμορφώσεις του βασιλιά τους, που συμπεριφερόταν διαφορετικά στους Μακεδόνες και στους Ασιάτες, του απέδιδαν κατηγορίες για «μηδισμό» και αλαζονεία. Ο Αλέξανδρος απτόητος όμως σχεδίαζε εκστρατείες από την Αραβία μέχρι την Καρχηδόνα πριν χτυπηθεί από άγνωστη ασθένεια και παραδώσει το πνεύμα στις 13 Ιουνίου του 323 π.Χ. Η καταπονημένη υγεία του από τις συνεχείς εκστρατείες και τα οργιώδη συμπόσια δεν άντεξε και τον πρόδωσε στην κορύφωση του μεγαλείου του σώζοντας τον ίσως από την αναπόφευκτη πτώση που ακολουθεί πολλούς «μεγάλους» της ιστορίας…

Διαβάστε:

                  «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», J.B.Bury  &  Russwell Meiggs, εκδόσεις Καρδαμίτσα.

« Αλεξάνδρου Ανάβασις», Αρριανού, εκδόσεις Ζήτρος.