Ο Ντέιβιντ Γκαρνέτ και οι μεταμορφώσεις
Γράφει ο Θανάσης Μπαντές
Αν ο Ροθ στο «Βυζί» έδωσε τη χιουμοριστική πλευρά της μεταμόρφωσης, ως αμετάκλητη προοπτική από την πλευρά του θύματος, ο Γκαρνέτ, στο μυθιστόρημα «Από γυναίκα αλεπού» έκανε ακριβώς το ίδιο, μόνο που άλλαξε οπτική. Η εστίαση δεν αφορά το υποκείμενο της μεταμόρφωσης, αλλά τον περίγυρο – και συγκεκριμένα το σύζυγο – που σε ανύποπτη βόλτα στο δάσος βλέπει τη γυναίκα του να μεταμορφώνεται σε αλεπού. Το παράλογο συμβάν της μεταμόρφωσης, αρχικά τουλάχιστο, δεν έχει καμία σημασία παρά μόνο ως αναντίρρητο κι απολύτως οριστικό δεδομένο που σηματοδοτεί τον αναπόφευκτο επαναπροσδιορισμό των πάντων, αφού ο κύριος Τέμπρικ, εντελώς ξαφνικά, βρίσκεται νυμφευμένος με μια αλεπού. Το εξωφρενικό δράμα του συζύγου δεν έχει καμία κοινωνική προέκταση, αλλά κινείται σε αυστηρά προσωπικό επίπεδο. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στην οδύνη της αιώνιας απώλειας, μπροστά στο ανεπανόρθωτο πλήγμα του πιο τίμιου ψυχισμού. Ο κύριος Τέμπρικ παίρνει τις αποφάσεις του αυτοστιγμεί, χωρίς τον ελάχιστο δισταγμό. Θα προστατέψει το γάμο του πάση θυσία ξεπερνώντας όλα τα εμπόδια. Γυρίζει στο σπίτι, κρύβει τη γυναίκα του στην κρεβατοκάμαρα, απολύει όλους τους υπηρέτες και πυροβολεί τα δυο του σκυλιά, που αντιλαμβανόμενα την παρουσία της αλεπούς γαυγίζουν δαιμονισμένα.
Παρακολουθούμε την απόλυτη άρνηση κάθε δεδομένου. Το παράλογο που αντιμετωπίζεται εξίσου παράλογα. Την εμμονή που ενσαρκώνεται συνειδητά, αφού ο Τέμπρικ, με την αποχώρηση του υπηρετικού προσωπικού, έχει όλο το χρόνο να σκεφτεί ψύχραιμα, πράγμα που κάνει, χωρίς όμως να αλλάζει ούτε στο ελάχιστο την απόφασή του. Αντιθέτως την εκλογικεύει. Μέρα με τη μέρα συνηθίζει τη συμβίωση με την αλεπού, παίζει μαζί της χαρτιά, της προσφέρει τα γεύματα στο τραπέζι, της παίζει πιάνο κλπ, και καταφέρνει να δημιουργεί μικροχαρές που εξακολουθούν να λειτουργούν ευεργετικά παρά το ασυνήθιστο της τραγωδίας. Δημιουργεί μια άλλη, εντελώς τεχνητή, πραγματικότητα και προσαρμόζεται μέσα της διεκδικώντας, κατά διαστήματα, αληθινή ευτυχία. Εξάλλου, η αλεπού, ως ένα βαθμό, διατηρεί την ανθρώπινη υπόστασή της. Θα λέγαμε ότι νοητικά είναι ακόμη άνθρωπος παρά τη βιολογική της υπόσταση. Η ευτυχία του Τέμπρικ δεν είναι παρά η αποδοχή της κατάστασης. Σταδιακά αρχίζει να βρίσκει τόσο όμορφη την αλεπού ώστε να αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά της γυναίκας του σ’ αυτήν. Και κάπως έτσι βρισκόμαστε μπροστά στη μεγαλειώδη αλήθεια της πλαστής εγκεφαλικής ευτυχίας και στην αναγκαιότητα των ψευδαισθήσεων ως δεκανίκι της ύπαρξης, που κατατροπώνει κάθε αντικειμενικότητα. Ο Τέμπρικ είναι ευτυχισμένος με τη γυναίκα του, ακόμη και μ’ αυτές τις συνθήκες, κι αυτό είναι μια προσωπική επιτυχία, που γίνεται το πανανθρώπινο δίδαγμα του ανίκητου, δηλαδή η ύψιστη αθανασία. Και κάπως έτσι ξετυλίγεται η απόλυτη αντιστροφή. Ο Τέμπρικ αρνείται κάθε δεδομένο, όμως δεν κάνει το λάθος να αρνηθεί τη νέα φύση της γυναίκας του κι ούτε καταριέται τη μοίρα. Είναι στωικός και αυτό είναι η δύναμή του. Η αποδοχή μετατρέπεται σε ύψιστη δικαίωση, χωρίς όμως να ευλογείται η παθητικότητα. Γιατί ο Τέμπρικ δίνει τεράστιο αγώνα – ξεπερνώντας τον εαυτό του – κι εδώ ακριβώς βρίσκεται η δεύτερη μεγάλη αντιστροφή. Ο συμβιβασμός προϋποθέτει τη μέγιστη προσπάθεια ή αλλιώς ο αγώνας μπορεί να γίνει μόνο με την αποδοχή των δεδομένων ή αλλιώς η αναζήτηση του αδύνατου είναι εφικτή μόνο μέσα από το συμβιβασμό ή αλλιώς η συνείδηση του αδύνατου μπορεί να επιφέρει το ανίκητο, που μόνο ψυχικά μπορεί να επιτευχθεί, κι αυτό είναι ο μέγιστος ηρωισμός, δηλαδή η αποθέωση της ανθρώπινης επαναστατικότητας. Οποιοσδήποτε λογικός θα παρατούσε κάθε αγώνα, όχι όμως ο Τέμπρικ.
Όμως ο Γκαρνέτ προχωρά ακόμη πιο βαθειά. Περιπλέκει τα πράγματα περισσότερο φέρνοντας στο προσκήνιο τα αυτονόητα, με δυο λόγια η αλεπού αρχίζει και διεκδικεί τη φύση της. Θέλει να κυνηγήσει μέχρι θανάτου τις πάπιες, να τρώει κάτω από το τραπέζι, να κοιμάται στο πάτωμα, να απαλλαγεί εντελώς από κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Φέρεται ζωωδώς εκπροσωπώντας μια βαρβαρότητα που δε θυμίζει σε τίποτε την εκλεπτυσμένη κυρία Τέμπρικ, οδηγώντας τον κύριο Τέμπρικ στην έσχατη απελπισία, γιατί η εξάλειψη του ανθρώπινου δεν είναι παρά η εξάλειψη των ψευδαισθήσεων, η επισφράγιση της νέας κατάστασης, η οριστικοποίηση της απώλειας κι ο κύριος Τέμπρικ δεν είναι ακόμη έτοιμος γι’ αυτό. Έτσι ξεκινά το μάταιο αγώνα της παραμονής στο ανθρώπινο, αρχίζει δηλαδή να αρνείται τα δεδομένα, να μην προσαρμόζεται. Την μαλώνει, τη δέρνει, προβαίνει σε συμφωνίες καταδικασμένες από την αρχή, γίνεται κωμικός. Όταν βλέπει ότι η αλεπού προσπαθεί να αποδράσει πληγώνεται ανεπανόρθωτα. Προσπαθεί να την εμποδίσει κι εκείνη του δαγκώνει τα χέρια. Όλα τα προσχήματα διαλύονται κι ο κύριος Τέμπρικ πρέπει να προβεί σε νέες προσαρμογές. Την ελευθερώνει γνωρίζοντας τη συντριβή.
Όμως η απελευθέρωση της αλεπούς δεν είναι παρά η απελευθέρωση του εαυτού του και η συνείδηση της ήττας η οριστική του νίκη. Γιατί ο Τέμπρικ ξεπερνώντας κάθε οδύνη μαθαίνει το δρόμο της ολοκληρωτικής ευτυχίας. Της ευτυχίας που αποκτά αυτόνομη υπόσταση χωρίς να χρειάζεται ούτε το ελάχιστο δεκανίκι. Όλες οι ψευδαισθήσεις έχουν διαλυθεί κι αυτό είναι η αποθέωση του ανόθευτου, που μόνο μέσα από την παραίτηση κάθε ελπίδας μπορεί να επιτευχθεί. Και κάπως έτσι φτάνουμε στην κατά Γκαρνέτ μεταμόρφωση που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αφορμή του ανθρώπινου αγώνα απέναντι σε οτιδήποτε τελεσίδικο, που τελικά οφείλει να νικηθεί μόνο με τη δύναμη της συνείδησης, δηλαδή την αποδοχή που λειτουργεί ως έσχατη σοφία. Η μεταμόρφωση της κυρίας Τέμπρικ σε αλεπού επέφερε την αλυσιδωτή μεταμόρφωση του κυρίου Τέμπρικ, αφού μόνο μεταμορφωμένος μπορούσε να επιβιώσει. Αφήνοντας πίσω την ωφελιμιστικά ανταποδοτική εκδοχή της ευτυχίας προχώρησε στην προσωπική επανάσταση του μεταμορφωμένου εαυτού που μαθαίνει να ευτυχεί στην απόλυτη ανιδιοτέλεια. Κι εδώ δεν μιλάμε για τις καθημερινές παθητικές μεταμορφώσεις στα πλαίσια μιας στρεβλής λογικής που τελικά γίνεται μοναδική λογική, όπως η αποκτήνωση του κέρδους ή η πιθηκοποίηση της τηλεοπτικής μίμησης, αλλά για τη συνειδητή μεταμόρφωση που απαλλάσσει κάθε εξάρτηση από τον ίδιο τον εαυτό διαμορφώνοντας μια άλλη οπτική, την οπτική της ολόγυμνης ευτυχίας, που αναδεικνύεται μόνο με την άρνηση του εγωισμού, δηλαδή την αδιαφορία της ανταμοιβής. Ούτε βέβαια μιλάμε για ανιδιοτέλεια – αγιοποίηση θρησκευτικού τύπου, γιατί η μεταμόρφωση του Τέμπρικ αφορά αποκλειστικά το προσωπικό οδοιπορικό της ελεύθερης βούλησης κι όχι την αποδοχή ενός δόγματος. Γιατί ο Τέμπρικ αναζητά την προσωπική του αλήθεια μέχρις εσχάτων αναγνωρίζοντας ότι μόνο ο ίδιος θα πετύχει τη μεταμόρφωσή του. Και φυσικά, δεν μιλάμε ούτε για την απονεκρωτική απάθεια. Γιατί η απάθεια δεν είναι παρά ο συναισθηματικός ακρωτηριασμός κι ο Τέμπρικ απέχει πολύ από κάτι τέτοιο. Γιατί πλήρωσε την ελευθερία του με οδύνες άνευ προηγουμένου. Έτσι κατάφερε να κυλιέται στο δάσος με τα αλεπουδάκια της γυναίκας του σε κατάσταση πραγματικής μέθης. Έτσι ξεπέρασε τη ζήλια για την αρσενική αλεπού – αντίζηλο, πατέρα των μικρών. Γιατί πλέον για τον Τέμπρικ τίποτε δεν έχει σημασία. Ούτε η κατακραυγή της κοινωνίας, ούτε ο εξευτελισμός της ευγενικής του καταγωγής, ούτε η ζωώδης συμπεριφορά του μέσα στο δάσος, αφού όλα γίνονται μάταια μπροστά στην παρόρμηση της ατομικής βούλησης. Και κάπως έτσι, το απλοϊκό παραμυθάκι του Γκαρνέτ παίρνει διαστάσεις ιδεολογίας. Και κάπως έτσι οι μεταμορφώσεις γίνονται νόημα της ζωής. Και κάπως έτσι ο κύριος Τέμπρικ γίνεται παγκόσμιο λογοτεχνικό σύμβολο της προσωπικής απελευθέρωσης.
