12 Ιουλίου 2019 at 21:54

Χρήσιμα στοιχεία για την ορθή χρήση της γλώσσας μας (Ι)

από

Χρήσιμα στοιχεία για την ορθή χρήση της γλώσσας μας (Ι)

Γράφει ο Μιχ. Γ. Καβουλάκης, φιλόλογος, πρ. λυκειάρχης

Η ελληνική γλώσσα είναι μια δύσκολη γλώσσα και φυσικό είναι να κάνομε λάθη, όταν μιλάμε ή γράφομε.

Τα λάθη αυτά αναφέρονται στην ορθογραφία, στη φωνητική απόδοση των λέξεων και στη σύνταξη.

Επισημαίνομε ορισμένα απ’ αυτά τα λάθη, με την ελπίδα ότι θα περιοριστούν:

Τις ξένες λέξεις τις χρησιμοποιούμε όπως έρχονται σ’ εμάς από τις άλλες γλώσσες σ’ όλες τις πτώσεις και σ’ όλους τους αριθμούς. (π.χ. το τανκς – τα τανκς, το φιλμ – τα φιλμ και όχι τα φιλμς, ο ρεπόρτερ – οι ρεπόρτερ κλπ.).

Οι ξένες λέξεις γράφονται με την απλούστερη ορθογραφία, δηλαδή με ι, ο, ε. (π.χ. το πάρτι, το πορτρέτο, το τρένο, η σεζόν, το χολ, το μαγιό, το τερέν, η μπίρα κλπ.).

Η ελληνική γλώσσα είναι μια δύσκολη γλώσσα και φυσικό είναι να κάνομε λάθη, όταν μιλάμε ή γράφομε.
Η ελληνική γλώσσα είναι μια δύσκολη γλώσσα και φυσικό είναι να κάνομε λάθη, όταν μιλάμε ή γράφομε.

Παραμένουν μόνο όσες λέξεις έχουν έρθει πριν από πολλά χρόνια και έχουν πια καθιερωθεί. (π.χ. ο Γκαίτε, ο Σαίξπηρ κλπ.).

Είναι ανεπίτρεπτο να μεταγλωττίζομε λέξεις και όρους που είναι καθιερωμένοι στη γλώσσα μας με άλλες λέξεις που έχουν λαϊκή προέλευση. (π.χ. ή συγκομιδή δεν θα γίνει μάζωξη, η εισαγωγή μπάσιμο, η διεύρυνση πλάτεμα, η δυνατότητα μπόρεση κλπ.)

Το πριν συνοδεύεται με την πρόθεση από (π.χ. έφυγες πριν από το μεσημέρι και όχι πριν το μεσημέρι).

Η πρόθεση μετά όταν ακολουθεί άρθρο συντάσσεται με αιτιατική (π.χ. το πλοίο έφυγε μετά το μεσημέρι – Μετά την ομιλία έγινε συζήτηση και όχι μετά από την ομιλία έγινε συζήτηση).

Η πρόθεση μετά συντάσσεται με την πρόθεση από, όταν δεν ακολουθεί άρθρο (π.χ. μετά από τρεις ημέρες, μετά από εσάς).

———

Το σαν (ποτέ σα) χρησιμοποιείται σε παρόμοιώσεις (π.χ. κιτρίνισε σαν λεμόνι – Ψηλός σαν το βουνό) ή όταν δηλώνεται αιτία. (π.χ. Εσύ σαν φίλος έπρεπε να μου συμπαρασταθείς. (= επειδή είσαι φίλος).

Το ως χρησιμοποιείται για να δηλώσει ιδιότητα ή χαρακτηριστικό και συνοδεύει κάποιο όνομα που είναι κατηγορούμενό του. (π.χ. προσελήφθη ως τεχνικός σύμβουλος και όχι σαν τεχνικός σύμβουλος. Συμμετέχει στο συνέδριο ως εκπρόσωπος των φοιτητών και όχι σαν εκπρόσωπος των φοιτητών).

Το κατηγορούμενο πρέπει να συμφωνήσει με την πτώση του ουσιαστικού, στο οποίο αναφέρεται (π.χ. οι προσπάθεις του κ. Κουράκη ως δημάρχου της πόλης έφεραν αποτέλεσμα (όχι ως δήμαρχος της πόλης).

——

Συχνά γίνεται σύγχυση ανάμεσα στα επιρρήματα απλά – απλώς. Το απλά σημαίνει: με απλό τρόπο (π.χ. Μιλάει απλά και τον καταλαβαίνουν όλοι).

Το επίρρημα απλώς σημαίνει: μόνο, αποκλειστικά. (π.χ. Δεν έχω τίποτε· είμαι απλώς κουρασμένος).

Επίσης δεν πρέπει να συγχέομε το τροπικό επίρρημα άμεσα με το χρονικό επίρρημα αμέσως.

Το επίρρημα άμεσα σημαίνει απευθείας, χωρίς να μεσολαβήσει κάτι ή κάποιος. (π.χ. ο καθένας επικοινωνεί άμεσα με τον κόσμο). Το επίρρημα αμέσως σημαίνει: χωρίς χρονοτριβή (π.χ. το πλοίο έφυγε αμέσως).

Το πολύ χρησιμοποιείται σωστά, όταν συνοδεύει κάποιο ουδέτερο όνομα (π.χ. πολύ νερό, πολύ χρήμα) ή επίθετο (π.χ. πολύ καλός, πολύ έξυπνος) ή επίρρημα (π.χ. πολύ γρήγορα).

Το ρ. βάλλω και τα σύνθετά του γράφονται με δυο -λ- στους εξακολουθητικούς χρόνους, δηλαδή στον ενεστώτα, παρατατικό και διαρκή μέλλοντα. (π.χ. πολλοί υποβάλλουν κάθε χρόνο αίτηση για τον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ). (π.χ. Τον περασμένο χρόνο κατέβαλλα ανελλιπώς τις δόσεις του δανείου (παρτ. χρόνος, συνεχώς στο παρελθόν). (π.χ. θα καταβάλλω κάθε μήνα τη δόση του δανείου (Μέλλοντας διαρκείας – διαρκώς στο μέλλον).

Το ρ. βάλλω και τα σύνθετά του γράφονται με ένα -λ- στον αόριστο, στον στιγμιαίο μέλλοντα και στους συντελεμένους χρόνους (παρακείμενο, υπερσυντέλικο και συντελεσμένο μέλλοντα) (π.χ. Μόλις γύρισα από τις διακοπές υπέβαλα αίτηση για τη χορήγηση δανείου (αόριστος – μια φορά). (π.χ. Απείλησε ότι θα του υποβάλει μήνυση) (στιγμαιαίος μέλλοντας – μια φορά). (π.χ. Έχω υποβάλει αίτηση – είχα υποβάλει αίτηση).

Διονύσιος Σολωμός. Ελληνικό γραμματόσημο. Dionysios Solomos. Greek stamp.
Διονύσιος Σολωμός. Ελληνικό γραμματόσημο. Dionysios Solomos. Greek stamp.

——-

Σε -ιος γράφονται τα βαφτιστικά ονόματα (π.χ. Γεώργιος, Δημήτριος, Ευγένιος, εκτός από τα Βασίλειος και Δαρείος) και τα τοπωνυμικά, δηλαδή όσα σχηματίζονται από ονόματα τόπων (π.χ. Κορίνθιος, Ρόδιος, Μετσόβιο Πολυτεχνείο).

Σε -ειος γράφονται τα ανθρωπωνυμικά, δηλαδή όσα σχηματίζονται από ονόματα προσώπων (π.χ. αχίλλειος πτέρνα, πυθαγόρειο θεώρημα, Ζάππειο μέγαρο κλπ.) – Εξαιρούνται: Ποσειδώνιος και Απολλώνιος.

Προσοχή χρειάζεται όταν λέμε ή γράφομε τις παρακάτω λέξεις: Ακατονόμαστος, παρονομαστής, αγοραπωλησία, αγορανομία, απαρχαιωμένος, περιθάλπω, κοινοτοπία, παρεμπιπτόντως, υποβολιμαίος, παλιρροϊκός, ανεξαρτητοποιούμαι, κομπλιμέντο, μεγέθυνση, χλοοτάπητας, αντικρίζω, δωσίλογος, πιλοτή, πλατειάζω, σιντριβάνι, συνωμοτώ, ανδριάντας, πώρωση, βράδυ, βραδιά, βραδινός, ανώδυνος, επώδυνος, διώροφος, πανωλεθρία, συνονθύλευμα, επίμονος, πείσμων, κοινότοπος, περιβαλλοντολογικός, αποτάθηκα, παρεισφρέω.

——-

Πρέπει να αποφεύγομε την έλξη του αναφορικού, γιατί είναι ασυνταξία. (π.χ. δεν θα πούμε: ευχαριστώ όλους όσους μας βοήθησαν, αλλά ευχαριστώ όλους όσοι μας βοήθησαν, γιατί η αναφορική αντωνυμία είναι υποκείμενο και πρέπει να τεθεί σε ονομαστική.

Επομένως, ορθές είναι οι συνεκφορές: όλων… όσοι, όλων… όσα και όλους… όσοι.

Είναι λάθος να μεταφέρομε την αύξηση της οριστικής αορίστου στην προστακτική, γιατί αυτή δεν παίρνει αύξηση. (π.χ. Δεν θα πούμε: υπέγραψέ το αυτό, αλλά υπόγραψέ το αυτό, διέταξέ τους αλλά διάταξέ τους, επέβαλε εσύ την τάξη, αλλά επίβαλε την τάξη κλπ.).

Τα σύνθετα ρήματα σε -ώ κλίνονται κατά τον αρχαϊστικό τρόπο (π.χ. προχωρώ – προχωρείς – προχωρεί, συνομιλώ – συνομιλείς – συνομιλεί, ανακινώ, ανακινείς, ανακινεί κλπ.).

——–

Πρέπει να κάνομε διάκριση μεταξύ του διαρκούς και του στιγμιαίου χρόνου. Έτσι πρέπει να λέμε: Αποφάσισα να εισάγω τρόφιμα (συνεχώς) και αποφάσισα να εισαγάγω τρόφιμα (μια φορά).

Τα ρήματα σε -ώ σχηματίζουν το β’ πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής αορίστου σε -ήστε. (π.χ. αγαπήστε, εξηγήστε, παρατηρήστε κλπ.).

Γράφομε όμως: γυρίστε από το ρήμα γυρίζω, ψηφίστε από το ρήμα ψηφίζω κλπ. Επίσης κλείστε από το ρήμα κλείνω.

Ορισμένα ρήματα δεν σχηματίζουν αόριστο και τα χαρακτηρίζομε ελλειπτικά.

Έτσι δεν θα πούμε: συλλήφθηκα, προάχθηκα, απάχθηκα, ανάχθηκα, αλλά στη θέση τους θα χρησιμοποιήσομε περίφραση. (π.χ. δεν θα πούμε: συλλήφθηκε ο καταζητούμενος, αλλά έγινε η σύλληψη του καταζητούμενου).

Διάφορες εορτές που εκφέρονται σε πληθυντικό αριθμό ουδετέρου γένους, όπως Επιφάνια, Θεοφάνια, Ίσθμια, Πύθια κ.ά., θα πρέπει να γράφονται με -ι- αντί -ει-, γιατί δεν προέρχονται από επίθετο σε -ης, αλλά απευθείας από το ρήμα (π.χ. επιφαίνομαι) ή από άλλο ουσιαστικό (π.χ. ισθμός).

Πρέπει να αποφεύγομε πολυσύλλαβες λέξεις σύνθετες με δεύτερο συνθετικό τη λέξη -ποίηση ή το ρήμα -ποιώ. Προτιμότερο είναι να αποφεύγομε τον νεολογισμό αυτόν και να προτιμούμε μια περίφραση. Τέτοιες σχοινοτενείς και άκομψες λέξεις είναι: καθηγητοποίηση, ριζοσπαστικοποίηση, αποστασιοποίηση κλπ.

Πηγή: https://archive.patris.gr/articles/125099

Άλλα σχετικά κείμενα του Μιχ. Γ. Καβουλάκη υπάρχουν ΕΔΩ.

(Εμφανιστηκε 811 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.