1 Δεκεμβρίου 2022 at 14:55

Παροιμίες για τον Δεκέμβριο

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Δεκέμβριος λέγεται ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους· επειδή στο ρωμαϊκό ημερολόγιο το έτος άρχιζε από τον Μάρτιο, ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος μήνας, εξ ου και η ονομασία Δεκέμβριος, από το λατινικό decem, που σημαίνει δέκα. Προ του Καίσαρος, ο Δεκέμβριος είχε 29 μέρες, όπως και ο Ιανουάριος και ο Αύγουστος· ο Καίσαρ πρόσθεσε άλλες 2 μέρες. Ο Δεκέμβριος αντιστοιχεί περίπου προς τον Ποσειδαιώνα του αττικού και εφεσίου ημερολογίου· στο λακωνικό ημερολόγιο αντιστοιχεί με τον μήνα Διοσύθυνον, στο βοιωτικό με τον Αλαλκομένιον, στο κυζικηνό με τον Απατουριώνα· η δε 24 ή 25^η Δεκεμβρίου ήταν ή πρώτη μέρα του μηνός Ποσιδαώνος στο ημερολόγιο της Περγάμου –κάτα τους ρωμαικούς χρόνους. Στο βιθυνικό ημερολόγιο αντίστοιχος μήνας ήταν ο Διονύσιος, στο ημερολόγιο της Κύπρου ο Ιούλιος και ο Μετάρχιος στο κρητικό.[1] Ο Δεκέμβρης λέγεται και Γιορτινός (λόγω των πολλών εορτών), Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, Χριστουγεννάς, Χριστός (Ελάτη Κοζάνης) Χιονιάς και Ασπρομηνάς.

Το κρύο συνδέεται με τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη: της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου, τα λεγόμενα Νικολοβάρβαρα. Οι παροιμίες λένε: «Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), Άι Σάββας σαβανώνει, Άι Νικόλας παραχώνει», «Αγία Βαρβάρα γέννησε (το χιόνι), άη Σάββας το δέχτη κι άη Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει.» Παρετυμολογώντας το όνομα του Αγίου Σπυρίδωνα έλεγαν: «Απ’του αγίου Σπυρίδωνα μεγαλώνει η μέρα κατά ένα σπυρί». Και στις 19, παραμονή του Αγ. Ιγνατίου, που η αύξηση του φωτός ήταν πια σημαντική, έλεγαν: «Αύριο είναι ο άγιος Αγνάντιος· αγναντεύει ο ήλιος προς το καλοκαίρι.» Στις 9 Δεκεμβρίου είναι η γιορτή της Αγίας Άννας και λένε «η μέρα παίρνει άνεση». Στις 13 Δεκεμβρίου, του Αγίου Ευστρατίου, «Η μέρα παίρνει στράτα.» και στις 15 Δεκεμβρίου, του Αγίου Ελευθερίου, «Η μέρα λευτερώνεται.»

Για τον Δεκέμβριο λέγονται και οι επόμενες παροιμίες:

Αν πρωιμίσει η αμυγδαλιά κι ανθίσει το Δεκέμβρη, βαρύς χειμώνας κι όψιμος θε να ‘ρθει να μας εύρει. Με κλάματα ο Δεκέμβρης δεν περνάει.^[2]

Δεκέμβρης μας επλάκωσε, το κρύο μάς φαρμάκωσε.

Του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα – καλησπέρα. [= επειδή ο Δεκέμβριος έχει τις μεγαλύτερες νύχτες.]

Ο Δεκέμβριος φέρνει το κρύο, χαρά σ’ εκείνον που έχει το βιος.^[3]

Δεκέμβρης και δεν έσπειρες, λίγο σιτάρι θα ’χεις.

Δεκέμβρης, δίκια κι αν απόσπειρες κι αν έχεις κι άλλο, σπείρε.

Γενάρης, αν έχεις τόπο καλό, βάρ’ το, κι αν δεν έχεις, άμε το στο μύλο, άλεσέ το, ζύμωσέ το, κάμε το ψωμί και φάτο.^[4] [Τον Δεκέμβρη δηλαδή μπορείς να σπέρνεις όσο έχεις· τον Γενάρη, μόνο αν έχεις καλό χωράφι.]

Αν βρέξει ούλο το Δεκέμβρη και χιονίσει τον Γενάρη, χαρά σ’ εκείνον το ζευγά με το τρανό αμπάρι.^[5]

Δέκα μέρες του Δεκεμβριού ίσον μισός Χειμώνας.

Δεκέμβρη και Γενάρη, σε διακονιάρη μην κάνεις χάρη. [= ενν. τελειώνουν οι προμήθειες του έτους και θα πρέπει να κάνεις οικονομία.]

Δεκέμβρη μήνα χόρευε κι αν έχεις ασκιά,^[6] πήδαγε.

Μαδημένο κοράκι τον μήνα Δεκέμβρη ψοφάει. [= κατά τον Δεκέμβριο το ψύχος είναι μεγάλο και θανατηφόρο για πολλά ζώα.]

Μάζωξε ξύλα κι άχερα και τράβα και στο μύλο, Δεκέμβρης μήνας έρχεται, δεν ξέρει από φίλο.

Δεκέμβρη με τα κρύα σου και πώς θα ξεκρυώσω.

Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγώσω;

-Μπήκε ο Δεκέμβρης; Δίκαιος όποιος έσπειρε.

Μήνα μου σαρακοστιανέ, καλέ Χριστουγεννιάτη!

Το τραγούδι με τον τρύγο, τον Δεκέμβρη παραμύθι.

Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες.

Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού (ή χρυσάφι τ’ Αλωνάρη).

Ο Δεκέμβρης, κρύο αντρειώνει.

Φρ. Δεκεμβριάτικη διαταγή, ούτε σκυλί δεν αλυχτεί.^[7] [= αναφέρεται στις διαταγές που εκδίδονταν κατά τις ένοπλες συγκρούσεις των «Δεκεμβριανών» του 1944, στην Αθήνα.]

Είχαμε δεν είχαμε, τον κακό Δεκέμβρη για διακονιά εβγήκαμε.

Η αλεπού τον Δεκέμβρη μήνα διώχνει τ’ αλεπόπουλα από την φωλιά της.

Η γριά Νέτζω χάλευε τον Δεκέμβρη μήνα κεράσια.^[8] [= επί παράκαιρων και υπερβολικών απαιτήσεων.]

Τον Δεκέμβρη τα ζουζούνια κρύβονται κι οι χήρες κλαίγονται.

Τον Δεκέμβρη σαν χιονίζει, καλή σοδειά μυρίζει.

Του ανθρώπου η ψυχή στα μέσα του Δεκέμβρη ψυχορραγεί.

Τον κακό Δεκέβρη, έμεινε κι ο μυλωνάς απ’ αλεύρι.

Τον κακό Δεκέμβρη ψάχνουν κι οι νοικοκυραίοι γι’ αλεύρι.

-Καλός να ‘σαι, κυρ – Χειμώνα. -Ό,τι πει ο κυρ-Δεκέμβρης.

Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος!

Ενδεικτική βιβλιογραφία και παραπομπές

[1] Βλ. & Λεξικόν Εγκυκλοπαιδικόν. Τόμοι 6. Αθήνησι. Μπαρτ και Χιρστ Εκδόται. Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεώνη. Απρίλιος 1893-Σεπτέμβριος 1894.