Frank G. Weber: «Ο επιτήδειος ουδέτερος. Η τουρκική πολιτική κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.» (ΙΙΙ)
Το επόμενο κείμενο είναι από το βιβλίο του Frank G. Weber «Ο επιτήδειος ουδέτερος. Η τουρκική πολιτική κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Μετάφραση: Εύη Νάντσου. Εκδόσεις Θετίλη, Αθήνα, 1979. Σελ. 32-36.
Ολόκληρο το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Το καλό παιδί της Ευρώπης» μπορείτε να το δείτε εδώ.
Κείμενο: Frank G. Weber
Κατά την διάρκεια των εβδομάδων που προηγήθηκαν από την έναρξη της Διασκέψεως του Μοντραί, στις 22 Ιουνίου του 1936, η Τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο αυτό καθώς και όλα τα άλλα πλεονεκτήματα. Το κυριότερο από αυτά ήταν η υποστήριξη της Σοβιετικής Ρωσίας. Ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Μαξίμ Λιτβίνωφ, είχε επιμείνει να αφεθεί η Τουρκία ελεύθερη να ανακτήσει πλήρη στρατιωτικά δικαιώματα στα Στενά ώστε σε περίπτωση πολέμου να μπορέσει να αποκλείσει τους εχθρούς της Ρωσίας από την Μαύρη Θάλασσα. Στις περισσότερες συσκέψεις, ο Αράς συμφωνούσε τόσο πολύ με τον Λιτβίνωφ, ώστε οι Βρετανοί υποψιάζονταν πώς η τουρκική πολιτική στο θέμα των Στενών ξεκινούσε από την Μόσχα και πως ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών δεν ήταν τίποτε περισσότερο από το φερέφωνο του Σοβιετικού συναδέλφου του. Οι Βρετανοί μέμφθηκαν τον Αράς για την «υποδούλωσή» του, απέφυγαν όμως να προκαλέσουν μία διαμάχη.
Ο Αράς εκαυχάτο ότι ο Τουρκικός στρατός ήταν έτοιμος ν’ αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση ή πιθανή επίθεση, αν κατέρρεε η συνθήκη του Μοντραί. Απείλησε ακόμη να στείλει στρατεύματα στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, χωρίς την έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Σερ Πέρσυ Λόραιν τον απέτρεψε από αυτήν την ενέργεια προσφέροντας οικονομικά πλεονεκτήματα σε αντάλλαγμα μιας περισσότερο συμβιβαστικής στάσεως. Ο Αράς όμως διατηρούσε ακόμη το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει βία, αν υποχρεωνόταν να το κάνει, και ποτέ δεν έπαυσε να υποστηρίζει ότι η ανάγκη γι’ αυτήν την χρήση βίας θα ερχόταν από την Ιταλία. Η Τουρκική κυβέρνηση υπαινίσσετο ότι ο Μουσολίνι ήταν τελείως αντίθετος σε οποιαδήποτε αλλαγή στους κανονισμούς σχετικά με τα Στενά, και ότι μυστικά ετοιμαζόταν να αποβιβάσει στα Στενά ιταλικά στρατεύματα, για να στερήσει τους Τούρκους από τα κυριαρχικά τους δικαιώματα. Στην πραγματικότητα, όπως γνώριζαν τόσο οι Βρετανοί όσο και οι Γερμανοί, πριν αρχίσουν οι συζητήσεις του Μοντραί, ο Ντούτσε έβλεπε με μεγάλη συμπάθεια τις απαιτήσεις της Τουρκίας και ήταν διατεθειμένος να τις εγκρίνει, αν και η Τουρκία αρνιόταν να συμφωνήσει με την επιβολή κυρώσεων από την Κοινωνία των Εθνών στην Ιταλία για τις επιχειρήσεις της στην Αβησσυνία. Ο Μουσολίνι είπε στον Τούρκο πρεσβευτή στη Ρώμη ότι το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν τα γεγονότα στην Ερυθρά Θάλασσα, και όχι ό,τι συνέβαινε στα Δαρδανέλια. Οι Τούρκοι όμως συμφώνησαν με την πολιτική της Κοινωνίας των Εθνών και έτσι ο Μουσολίνι σκλήρυνε την στάση του. Δεν έστειλε αντιπρόσωπο στο Μοντραί αλλά μόνο έναν παρατηρητή, τον Μπόβα Σκόππα. Αν και ο Δρ. Αράς ισχυριζόταν ότι με τον Ιταλό αυτόv τους χώριζαν αγεφύρωτες διαφορές, εν τούτοις συχνά στο Μοντραί έκανε μαζί του παρέα.
Όταν έληξε η Διάσκεψη, στις 20 Ιουλίου 1936, η Τουρκία είχε επιτύχει μία ολοκληρωτική νίκη και είχε αχρηστεύσει την Συνθήκη της Λωζάννης. Σε περίοδο πολέμου, και εφόσον η Τουρκία παρέμενε ουδέτερη, τα πολεμικά πλοία μπορούσαν να περάσουν τα Στενά μόνο για να βοηθήσουν θύματα επιθέσεως, σύμφωνα με τους όρους του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών. Το δικαίωμα της ανεμπόδιστης εισόδου στην Μαύρη Θάλασσα, που επί μακρό διάστημα αποτελούσε κεφαλαιώδες σημείο της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής, καταργήθηκε. Ήταν μία νίκη όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για την Σοβιετική Ένωση. Οι Βρετανοί δεν έμειναν ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα, κατ’ ιδίαν όμως παραδέχονταν ότι μάλλον δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ένας επίσημος εκπρόσωπος του Φόρεϊν Όφφις ανακοίνωσε στον Γερμανό Επιτετραμμένο στο Λονδίνο ότι ο Τουρκικός στρατός πάντα υπήρξε αρκετά ισχυρός για να καταλάβει τα Στενά, είτε συμφωνούσαν σ’ αυτό οι Μεγάλες Δυνάμεις, είτε όχι. Ένας άλλος πάλι Βρετανός εκπρόσωπος, προσπαθώντας να μειώσει την σημασία των υποχωρήσεων της χώρας του στο Μοντραί, δήλωσε σε Βούλγαρο διπλωμάτη ότι η εξέλιξη της πολεμικής αεροπορίας είχε μειώσει την σημασία της από ξηράς άμυνας στα Στενά. Αυτές όμως οι βρετανικές διευκρινήσεις δεν έπεισαν ούτε τους Βουλγάρους ούτε τους γείτονές τους Ρουμάνους και Έλληνες. Οι κυβερνήσεις της Σόφιας, του Βουκουρεστίου και των Αθηνών συνεχάρησαν τους Τούρκους για τις επιτυχίες τους και κατόπιν παρακάλεσαν την Άγκυρα να περιοριστεί σ’ αυτές τις επιτυχίες. Ο Έλλην βασιλεύς παρετήρησε στον Βρετανό πρεσβευτή ότι δεν είχε άλλη εκλογή. Ο στρατός του ήταν τόσο άσχημα εξοπλισμένος και γυμνασμένος ώστε οι ασκήσεις, στις όποιες έπρεπε να παρίσταται, αποτελούσαν γι’ αυτόν μία συνεχή δυσάρεστη εμπειρία. Ο Πολωνός Υπουργός Εξωτερικών, Συνταγματάρχης Γιόζεφ Μπεκ, εξήρε επίσης την τουρκική διπλωματία. Φυσιολογικά, παρατηρούσε ο Μπεκ, οι Τούρκοι ήταν πολύ μακρυά για να ενδιαφέρουν τους Πολωνούς, εφόσον όμως κατάφεραν να υποσκελίσουν τους Βρετανούς «ίσως τους άξιζε στο μέλλον περισσότερη προσοχή». Η αντίδραση του Μπεκ ήταν αρκετά κυνική, φάνηκε όμως περισσότερο λογική, όταν οι Βρετανοί μετέτρεψαν την δυσμενή γι’ αυτούς Συνθήκη του Μοντραί σε ταπεινωτική. Ο βρετανικός τύπος συνεχάρη την Τουρκία επειδή χρησιμοποίησε τις διαπραγματεύσεις εκεί όπου ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι θα είχαν χρησιμοποιήσει τα κανόνια. Οι «Τάιμς» όμως [του Λονδίνου], στις 22 Ιουνίου 1936, προχώρησαν ακόμη περισσότερο. Κυριολεκτικά ευχαρίστησαν τους Τούρκους γιατί δεν έσκισαν απλώς την Συνθήκη της Λωζάννης, τους αποκάλεσαν δε «Το Καλό Παιδί της Ευρώπης» επειδή δεν το έκαναν.
Το γεγονός ότι οι Βρετανοί πίστευαν πως με κολακείες θα μπορούσαv να εξασφαλίσουν την ανοχή των Τούρκων, δείχνει ότι δεν γνώριζαν αρκετά καλά τον Τεφίκ Ρουστή Αράς. Μόλις επέστρεψε στην Τουρκία, ο Υπουργός Εξωτερικών χρησιμοποίησε κάθε ευκαιρία για να περιστοιχίζεται από στρατιωτικούς. Δήλωσε ότι στόχος του στο Μοντραί δεν υπήρξε ποτέ μόνο ο επανεξοπλισμός αλλά και η ανάγκη να εμφανιστεί η Τουρκία ως σημαντικός παράγων στην Μεσόγειο, ώστε οι Μεγάλες Δυνάμεις να καλλιεργούν και να επιδιώκουν τη φιλία της. Προειδοποίησε την Βρετανία να είναι έτοιμη να διαπραγματευθεί το καθεστώς της Μοσούλης, τώρα που το θέμα των Στενών είχε λήξει. Προσπαθώντας να επαναλάβει την τακτική του εκφοβισμού, που τόσο τον είχε εξυπηρετήσει στο Μοντραί, ο Αράς, τον Φεβρουάριο του 1937, πήγε στο Μιλάνο να διαπραγματευτεί μια συμφωνία με τον Μουσολίνι και τον Ιταλό Υπουργό Εξωτερικών Κόμη Γκαλεάτσο Τσιάνο. Ήλπιζε να υπογράψει με την Ιταλική πολιτική και οικονομική συμφωνία, ώστε οι Βρετανοί ν’ ανησυχήσουν και να προσπαθήσουν να επιτύχουν κι αυτοί κάτι παρόμοιο. Ο Τσιάνο όμως υπήρξε αρκετά ψυχρός με τον Τούρκο προσκεκλημένo του, και η συνάντηση στο Μιλάνο δεν καρποφόρησε. Ο Αράς επέστρεψε με άδεια χέρια, πληροφόρησε όμως τον τουρκικό τύπο ότι ο Τσιάνο είχε συμφωνήσει να επισκεφθεί την Άγκυρα και να επιτρέψει στα ιταλικά ναυπηγεία την ναυπήγηση πολλών πολεμικών πλοίων για το Τουρκικό ναυτικό. Η Ρώμη εξέδωσε αμέσως διάψευση, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Άγκυρα διαμαρτυρήθηκε στον Αράς, και οι διπλωμάτες στην Άγκυρα αναρωτιόνταν ανοιχτά τι παιχνίδι έπαιζε ό Υπουργός Εξωτερικών. Κανείς δεν ήταν σίγουρος για την απάντηση, σ’ όλη όμως την διάρκεια του 1937, ο Τούρκος έδειχνε ότι επεδίωκε ν’ αποκομίσει μεγάλα οφέλη.
