«Άπαξ πυρρός και δέκατον χλωρός.»^[1]

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Η βυζαντινή παροιμία του τίτλου λέγεται για όσους δανείζονται χρήματα· θα κοκκινίσουν μια φορά -από ντροπή- θα γίνουν «πυρροί», όταν ζητήσουν τα λεφτά και θα γίνουν αργότερα «χλωροί» δέκα φορές, θα μελανιάσουν από τον φόβο μήπως δεν είναι σε θέση να επιστρέψουν τα δανεικά· θα φοβούνται συνέχεια μήπως τους ρίξουν στη φυλακή, στα σίδερα, στη χάψη: «μελαίνονται μη εις φυλακήν εμβληθώσιν.» Χλωρός είναι ο πρασινοκίτρινος (όπως το χλωρό γρασίδι ή τα φύλλα), ωχρός πράσινος, ανοιχτός πράσινος, πράσινος, χλοώδης. Στον Όμηρο (Η478-79) η φράση «χλωρὸν δέος» λέγεται για τον φόβο: «παννύχιος δέ σφιν κακὰ μήδετο μητίετα Ζεὺς / σμερδαλέα κτυπέων· τοὺς δὲ χλωρὸν δέος ᾕρει·» Απόδοση: «κι ολονυχτίς κακά ο βαθύγνωμος ο Δίας τους μελετούσε / βροντώντας δυνατά, κι ολόχλωμη τους έκοβε τρομάρα.»^[2] Το αρχαία ελληνική επίθετο «πυρρός» σημαίνει φλογερός στο χρώμα, ερυθροκίτρινος· λέγεται για πρόσωπα με κόκκινα μαλλιά, όπως οι Σκύθες· στον Αισχύλο λέγεται για το χρώμα της πρώτης γενειάδας· γενικά, κόκκινος, πυρρόχρωμος, ξανθοκόκκινος.^[3] Η λέξη βρίσκεται και στο «Καραντί» του Νίκου Καββαδία: «Μπάσες στεριές ήλιος πυρρός και φοινικιές / ένα πουλί που ακροβατεί στα παταράτσα / γνέφουνε δυο στιγματισμένα μαύρα μπράτσα / που αρρώστιες τα ‘χουνε τσακίσει τροπικές.»

Ο Δημήτρης Τζήκας είναι δάσκαλος και ιστορικός.

Παραπομπές

[1] Παρθενίου Κατζιούλη Παροιμιών συναγωγή. Πολίτου. Τομ. Α’

[2] Μετάφραση των Καζαντζάκη-Κακριδή.

[3] Λεξικό LIDDELL & SCOTT.

Οι πληροφορίες είναι από εδώ:

Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900. Σελ. 430.

Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν Της Ελληνικής Γλώσσης, 1933, τόμοι 15.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/

Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.