Ο «Θάνος Βλέκας» και η «γένεση» του νεοελληνικού μυθιστορήματος
Γράφει ο Κότσης Παναγιώτης
Α. Η «γένεση» του νεοελληνικού μυθιστορήματος:
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, δεν μπορεί να γίνει λόγος για νεοελληνικό μυθιστόρημα. Ο λόγος είναι ότι υπήρχε μία «παγίωση» της «πατριωτικής» ποίησης, η οποία εκφράστηκε εν πολλοίς από τους κορυφαίους Επτανήσιους ποιητές, Σολωμό και Κάλβο. Η ποίηση αυτού του είδους είχε κερδίσει την εύνοια του αναγνωστικού κοινού, ενώ, αντίθετα, το μυθιστόρημα είχε κατηγορηθεί ως μέσο διαφθοράς.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1850 αρχίζει η κυκλοφορία του περιοδικού «Πανδώρα». Στο περιοδικό αυτό, γίνονται μεταφράσεις γαλλικών ιπποτικών μυθιστορημάτων, οι οποίες δημοσιεύονταν σε συνέχειες. Παράλληλα, αρχίζει η καλλιέργεια του ιστορικού μυθιστορήματος από Έλληνες πεζογράφους, οι οποίοι επηρεάζονται από τον δυτικό ρομαντισμό. Παραδείγματα τέτοιων πεζογράφων αποτελούν ο Α. Ρ. Ραγκαβής με τον «Αυθέντη του Μωρέως», έργο που «αντιγράφει» σε μεγάλο βαθμό τον «Ιβανόη» του Scott[1], ο εκ της παροικίας της Αιγύπτου, Στ. Ξένος, με το έργο «Ηρωΐδα της ελληνικής επαναστάσεως» ή ο Χιώτης Κων. Ράμφος. Τα έργα των εν λόγω, δημοσιευμένα και αυτά στην «Πανδώρα», αντλούν τα θέματά τους από το πρόσφατο ηρωϊκό παρελθόν της χώρας και, είναι γραμμένα στην καθαρεύουσα. Ας σημειωθεί ότι η χρήση της αρχαΐζουσας από τους εκπροσώπους του ρομαντισμού ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την «ζωντανή», λαϊκή γλώσσα. [2]
Η απήχηση των ιστορικών μυθιστορημάτων ήταν ευρεία, όπως φαίνεται και από τον αρχισυντάκτη της «Πανδώρας», Ν. Δραγούμη. Αυτός θεώρησε υποχρεωτικό να απολογηθεί στους αναγνώστες, προβάλλοντας ως έγκριτες ιστορικές πηγές τα ελληνικά ιστορικά μυθιστορήματα της περιόδου εκείνης.
Β. Το έργο
Ο Παύλος Καλλιγάς γράφει τον «Θάνο Βλέκα» το 1855. Το έργο αυτό δεν «αντλεί» το περιεχόμενό του από την επανάσταση του 1821. Αντίθετα, «θυμίζει» το γνωστό μυθιστόρημα του Edmont About «Ο βασιλιάς των ορέων», το οποίο έγινε γνωστό στην Ελλάδα μέσα από το περιοδικό «Πανδώρα» και αποτέλεσε ηχηρό «ράπισμα» για τον δημόσιο βίο του μικρού βασιλείου. Συγκεκριμένα, ο About, ως επιφανές μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, η οποία είχε ιδρυθεί πριν το 1850[3] και, άρα, γνώστης των ελληνικών πραγμάτων, έδειξε την «γραμμή», η οποία «διαχώριζε» την ληστεία από την πολιτική, αλλά δεν ήταν ευδιάκριτη. Όμως, ακόμα και οι τότε πνευματικοί ταγοί απέρριψαν το βιβλίο- ψόγος.
Βέβαια, είναι εμφανές ότι και το έργο του Καλλιγά σχετιζόταν με την τότε επικαιρότητα. Το «πλαίσιό» του αποτελείται από πλήθος γεωγραφικών και κοινωνικών χώρων, όπου είχαν «παγιωθεί» η εκδίκηση και ο νόμος του δυνατού. Ο Θάνος, βασικός χαρακτήρας του έργου, είναι «προικισμένος» με όλες τις αρετές. Όμως, η μητέρα του θεωρεί πιο αξιόλογο τον αδερφό του Θάνου, Τάσο, ο οποίος «επρόκειτο να δοξαστεί», διότι ανέλαβε την ηγεσία των ληστών. Εδώ, ο συγγραφέας περιγράφει την έλλειψη ενδοιασμών από ορισμένους ανθρώπους. Πιο αναλυτικά, ο Τάσος, αν και είχε οριστεί διοικητής Εθνοφυλακής[4], αυτομόλησε στους ληστές και, λαμβάνει «μερίδιο» από τη λεία τους. Στον αντίποδα, οι Έλληνες ανέμεναν μεταρρυθμίσεις υπέρ της προόδου, κάτι που «παρέχει» στον Καλλιγά ένα ακόμη αντικείμενο κριτικής. Το ρόλο του «καινοτόμου» στοιχείου ερμηνεύει ένας Αμερικανός ιεροκήρυκας, ο οποίος ταξιδεύει, ελέω του φόβου του για τους ληστές μαζί με έναν ιερέα και έναν δάσκαλο. Στο τέλος του βιβλίου, οι απηυδισμένοι αγρότες, οι οποίοι υπήρξαν θύματα εκμετάλλευσης του Τάσου, εξεγείρονται και χτυπούν τον απάνθρωπο επιστάτη Σκιά με το μαστίγιό του.
Επιχειρώντας την συνολική αποτίμηση του έργου, παρατηρούμε ότι η κριτική του Καλλιγά επήλθε μέσα σε μία τεταμένη ατμόσφαιρα, επειδή οι Έλληνες καθίσταντο αντικείμενο ευρωπαϊκών επικρίσεων. Ας σημειωθεί ότι, εκτός από το βιβλίο του Αbout, ήταν «έντονες» οι περίφημες- για την εποχή- αμφισβητήσεις του Γερμανού Joakin Fallmerayer για την καταγωγή της ελληνικής φυλής.
Ολόκληρο το μυθιστόρημα υπάρχει εδώ: Καλλιγάς, Παύλος, 1814-1896. Θάνος Βλέκας Μυθιστορία , πρόλογος Γ. Τσοκοπούλoυ. Εν Αθήναις Ελευθερουδάκης, 1923.
Βιβλιογραφία:
Βακαλόπουλου, Κ. (2004) «Ιστορία της Ελλάδος. Επίτομη- Συνθετική», εκδ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη.
Βερέμης, Α. & Κολλιόπουλος, Ι.Σ. (2005) «Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα.
Εγκυκλοπαίδεια του «Ηλίου», Αθήνα.
Κωτσάκης, Κ. (2010) “Research and research institutions in Greece” , εκδ. Φάρος, Αθήνα.
Μπαμπινιώτη, Γ. (1999) «Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας»
Σαχίνη, Α. (1958) «Το νεοελληνικό μυθιστόρημα», εκδ. Εστία, Αθήνα.
Vitti, M. (1979) «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα.
[1] )Bλ και Vitti, M. (1979)’’ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας’’
[2] . Βλ και Βακαλόπουλου, Κ. (2004) ‘’Ιστορία της Ελλάδος. Επίτομη- Συνθετική’’.
[3] ) Σημ: Για την ακρίβεια, η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ιδρύθηκε το 1848!
[4] Σημ. ‘’Εθνοφυλακή’’ ονομάζεται σώμα ενόπλων πολιτών, το οποίο δρα μόνο σε έκτακτα και σοβαρά περιστατικά. Συγχρόνως, τηρεί επαφή με την στρατιωτική εκπαίδευση σε καθορισμένες περιόδους. Βλ και Μπαμπινιώτη, Γ. ‘’Λεξικό, της νέας ελληνικής γλώσσης’’
