ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ
Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΝΟΗΣΗΣ
ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
(πρώτο μέρος)
Του καθηγητή θεολόγου-φιλολόγου, Φιλοκτήμονα Φάκα
Αφορμή για τη διαπραγμάτευση του θέματος αυτού υπήρξαν ορισμένα γεγονότα, που έλαβαν χώρα τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Τα γεγονότα αυτά ήταν:
- Η ανάθεση από την Ευρωπαϊκή Ένωση στον Γάλλο ιστορικό και καθηγητή Duroselle να γράψει ένα βιβλίο για την ιστορία της Ευρώπης, προκειμένου αυτό να χρησιμοποιηθεί στα σχολεία των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Duroselle έγραψε το βιβλίο που του ανατέθηκε να γράψει, εντοπίζοντας όμως τη γένεση της σύγχρονης Ευρώπης και της ιδιοπροσωπίας της στον Καρλομάγνο, γύρω στο 800μ.χ., παραγνωρίζοντας προκλητικά τη συμβολή του αρχαίου και του βυζαντινού ελληνικού πολιτισμού στη θεμελίωση και διαμόρφωση της νεότερης Ευρώπης. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αναταραχή στην Ελληνική κοινωνία. Η τότε ελληνική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε έντονα στην αρμόδια ευρωπαϊκή επιτροπή, όπως και οι Έλληνες ευρωβουλευτές με επερωτήσεις που κατέθεσαν στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, ενώ παράλληλα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών και πανεπιστημιακοί καθηγητές με επιστολές τους στον τύπο εξέφρασαν τη δυσφορία τους για την υποβάθμιση του ελληνικού παράγοντα στον εκπολιτισμό της Ευρώπης από το συγγραφέα του βιβλίου αυτού.
- Το 1993 ο Samuel Huntington, πολιτικός επιστήμονας και καθηγητής του πανεπιστημίου του Harvard, έγραψε ένα πολύκροτο άρθρο με τον τίτλο “Σύγκρουση των πολιτισμών”, το οποίο δημοσίευσε σε ένα ευρείας κυκλοφορίας διεθνολογικό περιοδικό. Με το άρθρο αυτό ο Huntington διετείνετο ότι μετά τον ψυχρό πόλεμο στην Ευρώπη διαμορφώνονται δύο άξονες διαφορετικών πολιτισμών – τον ένα άξονα συγκροτούν κοινωνίες με ρωμαιοκαθολική και προτεσταντική παράδοση και στον άλλο κοινωνίες με θρήσκευμα τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό. Έθετε δηλαδή τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και το Ισλάμ στο ίδιο πολιτισμικό επίπεδο, ισχυριζόμενος ότι οι κοινωνίες με τα δύο αυτά θρησκεύματα διακρίνονται για τις φονταλιστικές εθνικιστικές τους τάσεις, τον αυταρχισμό, την αδυναμία ορθολογικής οργάνωσης και παραγωγικής αποτελεσματικότητας.
- Αργότερα, όταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση συγκροτήθηκε ειδική επιτροπή για την κατάρτιση ευρωπαϊκού συντάγματος, η επιτροπή αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά να κάνει οποιαδήποτε νύξη στο προοίμιο αυτού του συντάγματος, παρά τις σχετικές υποδείξεις που της έγιναν, για τη συμβολή του αρχαίου και βυζαντινού ελληνικού πολιτισμού στον εκπολιτισμό της Ευρώπης. Θα μπορούσαν να αναγράψουν στο προοίμιο την φράση πχ. από τον επιτάφιο του Περικλή “Εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον” ή να επικαλεσθούν ως προηγούμενα πολιτισμικά νομοθετικά δεδομένα τον Θεοδοσιανό κώδικα από το Βυζάντιο ή τον Ιουστινιάνειο κώδικα, που αποτελούν την ραχοκοκκαλιά του Ρωμαϊκού Δικαίου, ή και τον Νομοκανόνα του Φωτίου.
Η δυσμενής στάση έναντι του ελληνισμού του Duroselle, του Huntington και μελών της ευρωπαϊκής επιτροπής, που είχαν αναλάβει την εκπόνηση του ευρωπαϊκού συντάγματος, δεν πρέπει να μας ωθήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ο αρχαιοελληνικός και ο εκχριστιανισμένος βυζαντινός πολιτισμός είναι αναγνωρισμένος και παραδεκτός σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και όχι μόνο. Όλα τα φιλοσοφικά συστήματα και οι περισσότερες επιστήμες, που κατά καιρούς επινοούνται και διατυπώνονται, ανάγουν τις βασικές τους αρχές στον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό και την αρχαιοελληνική επιστημοσύνη. Είναι γνωστό άλλωστε ότι όλοι σχεδόν οι επιστημονικοί όροι όλων των επιστημών έχουν ελληνική προέλευση.
Τη παραδοχή και το θαυμασμό προς τον ελληνικό πολιτισμό εξέφρασαν στο διάβα των αιώνων πάμπολλοι λόγιοι και διανοητές, όπως πχ. ο Πασκάλ, ο Ρουσσώ, ο Γκαίτε, ο Έρασμος και αναρίθμητοι άλλοι. Μερικοί μάλιστα, ιδιαίτερα Γερμανοί, εκφράστηκαν πάρα πολύ εγκωμιαστικά για το ελληνικό, όπως το αποκαλούσαν θαύμα, όπως ο Σίλλερ, ο οποίος μεταξύ των άλλων είπε: “Καταραμένε Έλληνα, όπου να γυρίσω τη σκέψη μου, όπου και να στρέψω την ψυχή μου, αρχιτεκτονική, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική… εσύ μπροστά πρώτος και αξεπέραστος,… κορυφαίος και ανυπέρβλητος… ασυναγώνιστος και ανεπισκίαστος…” και ο Χούμπολντ, που διακήρυξε ότι “εάν ο γερμανικός λαός εμβολιασθεί με το πνεύμα του Ελληνισμού, τότε θα έχουμε μια θαυμαστή σύνθεση και ένα ανθρώπινο πρότυπο”. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται για τον Ελληνισμό ο Βαυαρός Holtznez, συγγραφέας του περίφημου βιβλίου “ΠΑΥΛΟΣ”, του πληρέστερου βιβλίου που έχει γραφεί μέχρι σήμερα για τον συγκεκριμένο Απόστολο. Γράφει λοιπόν ο Holtznez στον πρόλογο του βιβλίου αυτού: “ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού είναι φίλος και θαυμαστής της Ελλάδας… Την αφιέρωση του βιβλίου αυτού στον ευγενικό ελληνικό λαό την αισθάνομαι συγχρόνως και ως πράξη εξιλεώσεως και επανορθώσεως για το άδικο που του έγινε και ως δείγμα ευγνωμοσύνης του γερμανικού πνεύματος προς την αθάνατη Ελλάδα. Και επειδή εγώ ο ίδιος δεν είμαι εξουσιοδοτημένος να το κάνω, γι αυτό αυτήν την διπλή εκδήλωση την τοποθετώ στα χέρια του μεγάλου συμφιλιωτή των εθνών, του Αποστόλου Παύλου, που με την ίδια αγάπη αγκάλιασε όλους τους λαούς. Είθε ο μεγαλόψυχος Ελληνικός λαός, με την ανάμνηση αυτών που έχει προσφέρει η γερμανική επιστήμη για την έρευνα της ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού να συγχωρήσει το λαό μας για τις αδικίες που του έκαμε”.
Στη σελίδα 199 ο Holtznez γράφει: “… μόνο μια φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας έγινε το θαύμα το ακατάληπτο, ώστε ένας μικρούτσικος λαός να φθάσει … στην επιστήμη, στην τέχνη, στη φιλοσοφία, στην πολιτική και στην ευγενική περιποίηση του σώματος στο ανώτερο ύφος του ανθρώπινου πνεύματος. Κι αυτό το θαύμα λέγεται Αθήνα. Μέχρι σήμερα μπροστά στα ερείπια της μένουμε εκστατικοί για την άνθηση της ακατάβλητης νιότης της. “Στάχτη έγινε, στο σώμα, αλλά το όνομά της ζει”. Κι όχι απλά το όνομα, αλλά και η ιδέα και το νόμος του μέτρου και της ομορφιάς”.
Οι υμνητές του ελληνισμού λόγιοι, στους οποίους μέχρις εδώ αναφερθήκαμε, έδιναν ξεχωριστή βαρύτητα στον πολιτισμό που ανέπτυξαν οι Έλληνες κατά την αρχαιότητα και τους Ελληνιστικούς χρόνους. Ορισμένοι όμως λόγιοι της Δύσης τοποθετήθηκαν απαξιωτικά έναντι κυρίως του εκχριστιανισμένου βυζαντινού πολιτισμού. Η απαξίωση βέβαια αυτή έχει ήδη αρθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια όπως θα φανεί με τα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια. Για να καταστούν όμως αυτά σαφή και κατανοητά θα προβούμε σε μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν. Όπως είναι ευρέως γνωστό τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες και τους πρώτους μεταχριστιανικούς στις γύρω από τη Μεσόγειο χώρες δέσποζε η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Αυτή, το 395μ.Χ επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α’, χωρίστηκε σε δυο τμήματα, στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος με ηγέτη τον ένα γιό του Θεοδοσίου, τον Αρκάδιο, και στο δυτικό, με ηγέτη τον άλλο γιο του Θεοδοσίου, τον Ονώριο.
Το δυτικό Ρωμαϊκό κράτος επέζησε μέχρι το 476μ.Χ., οπότε καταλήφθηκε από τα φύλα που άρχισαν τότε να κατακλύζουν την Ευρώπη, στο πλαίσιο της λεγόμενης μεγάλης μετανάστευσης των λαών. Η χρονική περίοδος που ακολούθησε για τη Δύση από τότε μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα είναι γνωστή ως μεσαίωνας και χαρακτηρίζεται ως περίοδος πνευματικής παρακμής και κατάπτωσης. Λίγο πριν από την έναρξη του μεσαίωνα κοσμούν τη Δύση δυο κορυφαίοι λατίνοι εκκλησιαστικοί πατέρες και συγγραφείς, ο Ιερώνυμος γνωστός από τη μετάφραση της Αγίας Γραφής στη δημώδη λατινική γλώσσα, τη λεγόμενη Voulgata, που είναι το επίσημο κείμενο της Αγίας Γραφής και σήμερα στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και ο σημαντικότερος εκκλησιαστικός πατέρας του Ρωμαιοκαθολικισμού, ο Γέρος Αυγουστίνος, ο οποίος παρά την αμαρτωλή του ζωή αξιώθηκε μετά τον εκχριστιανισμό του από τον επίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο, όχι μόνο να αποκατασταθεί ηθικά και κοινωνικά αλλά και να αναδειχθεί στον κορυφαίο εκκλησιαστικό πατέρα της Δυτικής εκκλησίας. Αυτό είναι το μεγαλείο του Χριστιανισμού. Δίνει συν τοις άλλοις, και στο πιο θλιβερό αμαρτωλό τη δυνατότητα όχι μόνο της ηθικής του αποκατάστασης, αλλά και της ανόδου του στην κορυφή της αγιότητας.
Ο Αυγουστίνος, άφησε ένα πλουσιότατο συγγραφικό έργο, από το οποίο ξεχωρίζει το “de civitate dei”, περί της πολιτείας του Θεού, και οι “εξομολογήσεις” του.
Τρεις συγγραφείς αξιόλογοι που εμφανίζονται στη Δύση τα τελευταία χρόνια του μεσαίωνα είναι: ο Δάντης (Dante), γνωστός από τη συγγραφή της “Θείας Κωμωδίας” που χωρίζεται σε τρία μέρη: την κόλαση, το καθαρτήριο και τον παράδεισο, o Πετράρχης, συγγραφέας του περίφημου έπους “ΑΦΡΙΚΑ”, και ο Βοκάκιος, που έγραψε τη “Δεκαήμερο”, με την οποία χλευάζει κανόνες συμπεριφοράς της εποχής του. Το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, με πρωτεύουσα τη Νέα Ρώμη, την Κων/πολη, γνωστό πλέον ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία ή απλά ως Βυζάντιο, ονομασία την οποία επέβαλε σχεδόν ο Ιερώνυμος Βολφ, ο επικαλούμενος στη Δύση και πατέρας της Βυζαντινολογίας, όχι μόνον επέζησε μέχρι το 1453, οπότε υποτάχθηκε στους Οθωμανούς Τούρκους, αλλά ανέπτυξε και τον καταπληκτικό για την εποχή εκείνη Βυζαντινό πολιτισμό, παρά τα κάποια μελανά στοιχεία του. (Και ποιος πολιτισμός δεν έχει τις σκιές του. Κλασικό παράδειγμα, η αλαζονική στάση και συμπεριφορά των Αθηναίων έναντι των Μηλίων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου).
