Παροιμίες για τον Ιανουάριο

Ο Ιανουάριος, ή Γενάρης είναι ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους ανήκει στην εποχή του Χειμώνα  κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Είναι ο πέμπτος μήνας του χριστιανικού έτους, του καλούμενου ενιαυτού, και άλλοτε ο ενδέκατος του ρωμαϊκού ημερολογίου, περιλαμβάνοντας 31 ημέρες (εικοσιτετράωρα) έχοντας κατά μέσον όρο χρόνο ημέρας 10 ώρες, και χρόνο νύκτας 14 ώρες. Ο Γενάρης λέγεται και Γεννολοητής, επειδή γεννούν τα κοπάδια, Γατόμηνας, επειδή ζευγαρώνουν οι γάτες, Μεσοχείμωνος, επειδή είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα, Κρυαρίτης, λόγω του τσουχτερού κρύου, Καλαντάρης ή Κελεντέρης για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, Μεγαλομηνάς, Τρανός, Μεγάλος Μήνας, γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 μέρες. 

Γενάρη και Φλεβάρη καταβολάδα και ξινάρι. Όποιος σπέρνει το Γενάρη, παίρνει την ανεμοζάλη. Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ξετάζεις. Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι. Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου. Χιόνια του Γενάρη, χαρές του Αλωνάρη. Χιονίζει ο Γενάρης, ξεψυχάει ο γαϊδουριάρης. Χιόνισ’ έβρεξ’ ο Γενάρης, όλοι οι μύλοι μας θ’ αλέθουν. Χιόνισε έβρεξε ο Γενάρης, ούλοι οι μύλοι αλέθουν. Χορεύει σαν Γεναριάτικος διάβολος και σαν Αυγουστιάτικος τρίβολος.Όποιος θε να βαμπακώσει [= να εισπράξει χρήματα, να κερδίσει.] τον Γενάρη θε να οργώσει. Βαρύ το καλοκαίρι βαρύς και ο Γεναροχειμώνας. Βροχερός Γενάρης, Αύγουστος νοικοκύρης. Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης. Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.Ο Γενάρης δεν γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο χιόνια και νερά. Του Γενάρη το φεγγάρι, πάρα λίγο να ‘ναι μέρα. Τ’ Αλωναριού τα μεσημέρια και του Γεναριού οι νύχτες. Του Γεναριού η καλοκαιριά όλα τα δέντρα τα γελά. Τις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού. Το Γενάρη κι αν δε βρέξει, δε ξινίζουν τα τυριά. Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χρυσάφι τ’ Αλωνάρη. Ως τ’ Άγι’ Αντωνιού, Παγώνα, είναι η τρούλα του χειμώνα. Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη. Τυρί μαλλί τον Αύγουστο κι αγγούρια τον Γενάρη..Κάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.

Ο Γενάρης κι αν βρυχάται του καλοκαιριού θυμάται. Τώρα το μεσοχείμωνο ζητάει κι η γριά ξυλάγγουρα. Να ’μουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλο το χρόνο κόκορας και γάτος το Γενάρη. Νάμουν το Μάη γάιδαρος και το Γενάρη γάτος. Φάε βετούλι τον Γενάρη και γίδα τον Αλωνάρη. Το Γενάρη οι χοχλιοί και το Μάρτη οι κριγοί. Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το. Γενάρη μήνα κλάδευε και το φεγγάρι χέστο. Γενάρη καλαντάρη τα κορίτσια σου που τα ‘χεις στα θολόστακτα κρυμμένα. Γενάρη διαβολόμηνα ποτέ σου μην ξανάρθεις. Γενάρης με τα κρούσταλλα, Φλεβάρης με τα χιόνια. Αδελφέ Μιχάλη, τώρα τον Γενάρη, οι δύο ένας γίνονται και ο μοναχός κουβάρι. Άσπρος Γενάρης, νηστικός ο μεροκαματιάρης. Γενάρη μήνα κλάδευε και λίσγο [= φτυάρι] μη γυρεύεις. Γενάρη μήνα κλάδευε και φεγγάρι μη ρωτάς. Του Αυγούστου και του Γεναριού το φεγγάρι φωτάει σαν ημέρα. Του Γενάρη οι ξαστεριές και του Αυγούστου οι συννεφιές ίδιο πράμα είναι.

Βαρύ το καλοκαίρι βαρύς και ο Γεναροχειμώνας. Βροχερός Γενάρης, Αύγουστος νοικοκύρης. Γενάρη, διαβολόμηνα, ποτέ σου μην ξανάρθεις. Να ‘μουν γάτος τον Γενάρη κι ας μην είχα άλλη χάρη. Ο Γενάρης κι αν γεννά του καλοκαιριού μηνά. Του Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει. Κόψε ξύλο το Γενάρη και μην καρτερείς φεγγάρι. Όρνιθα το Γενάρη, κέφαλος τον Αλωνάρη. Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει. Έβγα εσύ το Γεναράκι, να μπω εγώ το Φλεβαράκι. Γενάρης στεγνός κι ο κόπος σου διπλός. Κότα, πίτα τον Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη. Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβοδιάρης. Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη. [= ενν. τα ζώα.] Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη. Του Γενάρη το σκοτάδι παρά λίγο ξεκουμπίζει. [= σύντομα, η μέρα θα μεγαλώσει.] Του Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.

Γενάρη πίνουν το κρασί, τον Θεριστή το ξίδι. Γεναριάτικο πουλί Αυγουστιάτικο αυγό. Δέκα μέρες του Γεναράκη, μικρό καλοκαιράκι. Εγέλασεν ο Γενάρης. Έκαμε κι ο Γενάρης ήλιο. Κλάδεμα του Γενάρη κάθε μάτι και βλαστάρι. Κόψε ξύλα τον Γενάρη, μην κάψεις τα παλούκια. Κόψε ξύλο τον Γενάρη και μην καρτερείς φεγγάρι. Μωρή, πουτάνα αμυγδαλιά, π’ ανοίγεις τον Γενάρη, δεν καρτερείς την Άνοιξη ν’ ανοίξουμ’ όλοι αντάμα. Όρνιθα το Γενάρη, κέφαλος τον Αλωνάρη. Σ’ όσους μήνες έχουν «ρο», μπάνιο με ζεστό νερό.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μ’ αν τις φλέβες του ανοίξει, ξεροπήγαδα γιομίζει. Ο Φλεβάρης φλέβες ανοίγει και πόρτες σφαλάει. Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό. Ό,τι έφτιασε ο Φλεβάρης έχει ο Αλωνάρης. Ό,τι ημέρα κάμει της Παπαντής, θα την κάνει σαράντα μέρες.

Τ’ Αλωναριού τα μεσημέρια και του Γεναριού οι νύχτες. Τ’ Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια. Το Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει. Το χιόνι του Γενάρη κοπριά, του Μάρτη φωτιά. Τον Γενάρη κλάδευε και τον Φλεβάρη απόσκαφτε. Τον κακό Γενάρη, το κασόνι έχει τη χάρη. [= ενν. χρειάζονται προμήθειες.]

Τον Γενάρη μήνα ούτε σκύλος να κατουρήσει στα σπαρτά. [= τον Γενάρη δεν χρειάζονται νερό τα σπαρτά· παγωνιά χρειάζονται.] -Ω Γενάρη κανακάρη, πούν’ οι όμορφες κοπέλες; -Απίσω στα πυρόμαχα κάθουναι και βγάνουν τις μύξες τους. [= οι άνθρωποι είναι κρυωμένοι και κάθονται στο τζάκι.] Γενάρης στεγνός, νοικοκύρης πλούσιος. Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο. Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης. Ο καλός ο νοικοκύρης τον Γενάρη χαίρεται.

Απ’ το Γενάρη ως τη Λαμπρή, δεν έχει σχόλη και γιορτή. Κάλλιο να δω σκυλί λυσσασμένο παρά ζεστό ήλιο τον Γενάρη. Κλάδεμα του Γενάρη κάθε μάτι και βλαστάρι. Όποιος θέλει να βαμβακώσει τον Γενάρη ας οργώσει.

Τον κακό Γενάρη, το κασόνι έχει τη χάρη. [= ενν. χρειάζονται προμήθειες.] Του Αυγούστου και του Γεναριού το φεγγάρι φωτάει σαν ημέρα. Του Γενάρη οι ξαστεριές και του Αυγούστου οι συννεφιές ίδιο πράμα είναι. Του Γεναριού η καλοκαιριά όλα τα δέντρα τα γελά. Τυρί, μαλλί τον Αύγουστο κι αγγούρια τον Γενάρη. Φάε βετούλι[1] τον Γενάρη και γίδα τον Αλωνάρη. Χιονίζει ο Γενάρης, ξεψυχάει ο γαϊδουριάρης.

[1] Το βετούλι ή μιλιόρι λέγεται το κατσικάκι που είναι μεγαλύτερο του ενός έτους αλλά μικρότερο από δύο. Φρ. Νταλντούν σαν βετούλια στα γκόρτσα. [= είναι ορμητικοί, ασυγκράτητοι.] Νταλντώ σημαίνει ορμώ, πηδώ, βγαίνω δυναμικά μπροστά.

Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τα αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη. Βάλε κάλτσα το Γενάρη, βγάλτηνε  τον Αλωνάρη. Το κρύο του Γενάρη πολλούς στέλνει στον Άδη. Απ’ το Γενάρη  ως  τη  Λαμπρή, δεν έχει  σχόλη και γιορτή. Ε, Γενάρη  Καλαντάρη, τα  κορίτσια  σου  που  τα ‘χεις; Το φεγγάρι του Γενάρη ήλιος της ημέρας μοιάζει.

Περισσότερες παροιμίες μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ και στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Βιβλιογραφία

Πολ.= Νικόλαος Γ. Πολίτης.

Βεν. Ι. Βενιζέλος

Π. Αραβαντινός. Παροιμιαστήριον ή συλλογή παροιμιών εν χρήσει ουσών παρά τοις Ηπειρώταις. Τυπογραφείον Δωδώνης. Ιωάννινα 1863.

Ι. Βενιζέλου. Παροιμίαι δημώδεις. Εκ του τυπογραφείου της πατρίδος. Εν Ερμουπόλει, 1867.

Κ. Κωστογιάννης. Πριγκηπιανές παροιμίες. NUR BASIMEVI. ISTANBUL. 1960.

Μιλτιάδου Λουλουδόπουλου. (Εξ Αγχιάλου). Ανέκδοτος συλλογή ηθών, εθίμων, δημοτικών ασμάτων, προλήψεων δεισιδαιμονιών, παροιμιών, αινιγμάτων κλπ. Των Καρυών (επαρχίας Καβακλή). Εν Βάρνη, 1903.

Μιχαήλ Γκέκας. Παροιμίαι Ελληνο-Γαλλικαί. Αθήνα 1926.

Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900.