Τα μεσαιωνικά πολιτειακά συντάγματα στην Ευρώπη. Εκκλησιαστικά νόμιμα και θεσμοί μεσαιωνικοί.
Κείμενο: Παύλος Καρολίδης
Τα πολιτειακά συντάγματα ή τα πολιτεύματα της Μεσαιωνικής Ευρώπης ήσαν μοναρχικά φεουδαλικά πολιτεύματα, ήτοι πολιτεύματα μοναρχικά άμα και αριστοκρατικά επί φεουδαλικής κληρονομικής αριστοκρατίας στηριζόμενα, εν οίς ο βασιλεύς ήτο είς των αριστοκρατικών αρχόντων, ο ανώτατος πάντων κατά την τιμήν, ουχί πάντοτε και κατά την δύναμιν, εκπροσωπών την ενότητα του κράτους. Η διοίκησις του κράτους, ανήκεν εις τους κατά τόπους και βαθμούς φεουδάρχας, η δε γενική του κράτους κυβέρνησις, η διεξαγωγή δηλονότι των εις τα γενικά συμφέροντα αναφερομένων υποθέσεων, εγίνετο υπό του ανωτάτου ηγεμόνος, συγκαλούντος κατά χρονικάς περιόδους συμβούλια των διαφόρων φεουδαλικών τάξεων της τε κοσμικής και της του κλήρου αριστοκρατίας. Εν Γερμανία του τοιούτου συμβουλίου (Reichstag = συμβούλιον του κράτους) μετείχον πάντες οι φεουδάρχαι και οι προϊστάμενοι των αυτοκρατορικών πόλεων, εν Γαλλία δε αι δύο μνημονευθείσαι αριστοκρατικαί τάξεις, εις άς προϊόντος του χρόνου προσετέθη και τρίτη τις τάξις των ελευθέρων γαιοκτημόνων δημιουργηθείσα εν Γαλλία κατά μικρόν από του 11 αιώνος διά της ελευθερίας των δουλοπαροίκων. Εν Αγγλία και προ της Νορμανδικής κατακτήσεως ήσαν αι σύνοδοι του λαού (Witen agemot), περιλαμβάνουσαι πάντας τους εν οιωδήποτε κλάδω του βίου εξέχοντας πολίτας (διότι εν Αγγλία προ της Νορμανδικής κατακτήσεως δεν υπήρχε φεουδαλισμός αυστηρός, οίος εν τη ηπειρωτική Ευρώπη)· μετά δε την Νορμανδικήν κατάκτησιν (1666) το συμβούλιον πάντων των βαρώνων ή λόρδων του βασιλείου, το λεγόμενον παρλαμέντον (parliament), ήτο βουλή εν αρχή απλώς των λόρδων. Εκ των τοιούτων συμβουλίων κατά μικρόν προέκυψαν εν Αγγλία, εν δε τοις νεωτάτοις χρόνοις εν τη λοιπή Ευρώπη, αφού διά μεγάλων πολιτικών αγώνων κατέπεσεν ο φεουδαλισμός και επήλθε μάλλον ή ήττον κοινωνική ισοπέδωσις του λαού, αι νυν λεγόμεναι εθνικαί αντιπροσωπείαι, ή τα κοινοβούλια των Ευρωπαϊκών λαών.
Εκκλησιαστικά νόμιμα και θεσμοί μεσαιωνικοί
Η Εκκλησία, πλην της καθόλου θρησκευτικής ηθικής ροπής αυτής επί την εκπολιτιστικήν εξέλιξιν του μεσαιωνικού βίου, της προερχομένης εκ του όλου ηθικού χαρακτήρος της Χριστιανικής πίστεως και ηθικής διδασκαλίας, συνετέλει εις την τοιαύτην εξέλιξιν και διά των ιδιαιτέρων αυτής καταστημάτων και θεσμών. Η Ρώμη μετά της ισχυρώς ωργανωμένης ιεραρχίας της Δυτικής Εκκλησίας εδημιούργει και εστερέου συνείδησιν της Χριστιανικής ενότητος εν τοις λαοίς από άκρου εις άκρον της Δύσεως, από των νοτιωτάτων ακτών της Μεσογείου μέχρι των βορειοτάτων παραλίων της Σκανδιναυικής χερσονήσου. Και η συνείδησις αυτή ήνου ηθικώς λαούς εντελώς άλλως, ένεκεν ελλείψεως πάσης άλλης υλικής και πνευματικής συγκοινωνίας, κεχωρισμένους απ’ αλλήλων. Τάγματα πολυώνυμα μοναχικά διατρέχοντα την Ευρώπην από άκρου εις άκρον και μοναστήρια πλείστα κατά τόπους απετέλουν δεσμόν τινα κοινωνικόν και ηθικόν μεταξύ των λαών. Η Ρώμη ως πρωτεύουσα του Χριστιανικού κόσμου, ως «αιώνιος πόλις», και ο επίσκοπος αυτής ως υπέρτατος αρχηγός της Εκκλησίας και τοποτηρητής του Χριστού ήσαν σημείον ενώσεως ου μόνον εσωτερικής, αλλά και εξωτερικής. Μυριάδες χριστιανών εκ πάσης γωνίας της Δύσεως συνέρρεον εις την πόλιν ταύτην ως εις μέγα προσκυνητήριον του χριστιανικού κόσμου, ιδίως κατά παν πεντηκοστόν έτος (ως έτος Ιωβιλαίου), ότε εδίδετο και άφεσις αμαρτιών εις τους επιχειρούντας τοιαύτην προσκύνησιν. Ωσαύτως δε και η Παλαιστίνη και η αγία πόλις διά των εκ πάσης γης χριστιανικής συρρεόντων αυτόσε προσκυνητών ήτο δεσμός ενότητος ηθικής μεταξύ πάντων των χριστιανικών λαών της Ευρώπης. Πλην τούτου μεθ’ όλας τας ατασθαλίας και την κατάχρησιν της αρχής, εις ήν παρεξετρέποντο οι δύο την ανωτάτην εν τω χριστιανικώ κόσμω αρχήν εκπροσωπούντες πάπας και αυτοκράτωρ, και μεθ’ όλας τας προς αλλήλους έριδας αυτών, ενήργουν εκόντες ή άκοντες, φανερώς ή λεληθότως και αγαθόν τι όπερ του όλου χριστιανικού λαού. Ως τοιούτον αγαθόν αναφέρομεν την θείαν εκεχειρίαν ή ειρήνην (Treuga Dei) την εν Βουργουνδία το πρώτον θεσπισθείσαν, είτα δε υπό του αυτοκράτορος Κορράδου Β’ συναινέσει του Πάπα και εις Ιταλίαν και εις άλλας χώρας της Ευρώπης εισαχθείσαν, τω δε 1057 υπό του αυτοκράτορος Ερρίκου Γ’ γενομένην νόμον του Γερμανικού κράτους.
Κατά τον εκκλησιαστικόν άμα και πολιτικόν νόμον τούτον απηγορεύετο πάσα μεταξύ χριστιανών ένοπλος μικρά ή μεγάλη σύγκρουσις, καθ’ άς ημέρας ετελείτο λειτουργία εν τη Εκκλησία, ήτοι από της εσπέρας της Τετάρτης μέχρι της πρωίας της Δευτέρας· ούτω δε το ήμισυ του έτους και πλέον απηλλάσσετο από των δεινών των ακαταπαύστως εν τοις χρόνοις εκείνοις μεταξύ των διαφόρων μικρών φεουδαρχών εν πάση χώρα Ευρωπαϊκή πολέμων. Και αυτά τα επιτίμια και οι αφορισμοί, οι εξακοντιζόμενοι υπό του Πάπα και της Εκκλησίας δίκην κεραυνών εναντίον ηγεμόνων και εμποιούντες αυτοίς τρόμον, μεθ’ όλην την κατάχρησιν του τοιούτου ισχυροτάτου ηθικού όπλου την γινομένην υπό του παπισμού, συνετέλουν εις τον περιορισμόν της αλόγου αυθαιρεσίας και δεσποτείας των ηγεμόνων. Πλην τούτου υπό της Εκκλησίας, διά των μοναστηρίων και διά του κλήρου, εκαλλιεργούντο οπωσούν τα γράμματα κατά τους ζοφερούς εκείνους χρόνους της αμαθείας, και διά των μοναστηρίων και εν τοις μοναστηρίοις εσώζοντο τα χειρόγραφα βιβλία της αρχαίας φιλολογίας. Της Εκκλησίας τέλος κατά μέγα μέρος έργον υπήρξε και το μέγα γεγονός των Σταυροφοριών, περί ών γενήσεται λόγος εν τη ιστορία, της επομένης περιόδου.
Ο Παύλος Καρολίδης (1849 – 1930) ήταν Έλληνας ιστορικός, πολιτικός και καθηγητής πανεπιστημίου. Το κείμενο που δημοσιεύουμε στη συνέχεια είναι από το βιβλίο του «Εγχειρίδιον βυζαντινής ιστορίας. Μετά των κυριωτάτων κεφαλαίων της λοιπής μεσαιωνικής ιστορίας.», το οποίο κυκλοφόρησε το 1908 από τις εκδόσεις ΝΙΚ. ΤΖΑΚΑΣ· όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή, το εγχειρίδιο συντάχθηκε «προς χρήσιν των φοιτητών της Φιλοσοφικής Σχολής» του Πανεπιστημίου της Αθήνας και είναι «ανάγνωσμα ιστορικόν διδακτικόν εύληπτον τοις πάσι.» (Δ.Τ.)
Οι φωτογραφίες είναι από εδώ: https://en.wikipedia.org/wiki/Pieter_Bruegel_the_Elder
