Έκθεση Δοξιάδη: Οι θυσίες της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Επιμέλεια: Γ. Ξένος & Ν. Δημητριάδης από το Άρδην τ. 99

Η έκθεση Δοξιάδη παρουσιάζει τις καταστροφές που προκάλεσε η τριπλή κατοχή (Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι) την περίοδο 1941-1944. Συγκεκριμένα παρουσιάζεται ο οικονομικός πόλεμος, δηλαδή η ελάττωση της παραγωγής την περίοδο της Κατοχής. Ακολούθως παρουσιάζονται οι καταστροφές των τεχνικών έργων, οι καταστροφές πόλεων και χωριών από τους κατακτητές, τα δεινά που προκάλεσε ο πόλεμος στις ζωές των κατοίκων (φτώχεια, θάνατοι από πείνα κ.ά.).

Μετά από χρόνια, όταν ξαναβλέπουμε τον ασυμπλεγμάτιστο και τον επιτυχημενάκια, με κατάπληξη διαπιστώνουμε ότι στο πλάι του -αόρατες- κάθονται οι θεές της θλίψης και της μεταμέλειας. Τι απέγιναν τα λάβαρα και οι νίκες; Απλώς ήταν αέρας φρέσκος. Μάλιστα, αν του έχει μείνει δράμι μυαλό, αρχίζει να υποψιάζεται ότι την παρτίδα με τη ζωή κανείς δεν την κερδίζει. Το αναπόφευκτο σύμπλεγμα του χαμένου, πέρα από τις ψυχολογίες του ποδαριού, αν γίνει συνείδηση προικίζει τον ψυχισμό του με τις πτυχές που κάποτε περιφρονούσε. Όταν ακούς επιτυχημενάκια να κρύβεσαι, όταν ακούς διστακτικό άνθρωπο να βγαίνεις.

Και τίθεται το ερώτημα: ξεσηκωμένοι πληθυσμοί που οπλίστηκαν αυτοσχεδίως και αντιμετώπιζαν έναν οργανωμένο στρατό, γιατί να είχαν τόσο μεγάλο καημό για Σύνταγμα; Το επίσημο πρόσχημα έλεγε ότι οι δυτικές κυβερνήσεις θα παρεξηγούσαν τον Αγώνα ως καρβουνιάρικο αν δεν επιδεικνυόταν ένα Σύνταγμα. Ο Διαμαντούρος αναπτύσσει το γνωστό επιχείρημα ότι οι ντόπιες δυνάμεις αγνοούσαν την έννοια του εθνικού κράτους, της κεντρικής εξουσίας, της οργανωμένης διοίκησης – και σωστά.

Ο Καμύ δεν συμφωνεί με τον Σαρτρ στο θέμα της ελευθερίας. Γι’ αυτόν ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος παρά μόνο για να διαλέξει σε τι θα δώσει νόημα ή όχι στη ζωή του. Όσο κανείς δεν προσπαθεί να δώσει νόημα στη ζωή, επιμένει να την διανύει μέσα σε μια μηχανικότητα χωρίς ουσία. Όταν όμως συνειδητοποιεί την κατάστασή του και αναλογίζεται πάνω σ’ αυτή, τότε έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματική της σημασία και ψάχνει να βρει αυτό που θα τον κάνει ευτυχισμένο.

Ο Θηραμένης έμεινε στην ιστορία ως ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Η άποψη του μετριοπαθή ολιγαρχικού, που στάθηκε ανάμεσα στις δημοκρατικές στρεβλώσεις και την τυραννική ασυδοσία είναι ίσως η επικρατέστερη. Η αλήθεια είναι ότι υπήρξε καιροσκόπος και λαϊκιστής, βαθύτατα αντιδημοκρατικός κι όταν το έφερναν οι περιστάσεις αδίστακτος. Προφανώς οραματιζόταν ένα πολίτευμα όπως της Σπάρτης. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν είχε καμία αναστολή να παίξει το σπαρτιατικό παιχνίδι, όταν παρέμενε στο Λύσανδρο αφήνοντας τους Αθηναίους να λιμοκτονήσουν.

Είναι λοιπόν προφανές ότι οι πολέμιοι του εορτασμού του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940 στερούνται επιχειρημάτων, για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους, τουλάχιστον σοβαρών. Απλώς το μόνο κίνητρο το οποίο διαθέτουν είναι η προσήλωσή τους στην πραγμάτωση των στόχων του ιδεολογήματος του εθνομηδενισμού, κάτι που συνδέεται φυσικά και με την προσωπική τους ανέλιξη.

Οι μνήμες της ζωής του καθορίζουν και τώρα τις σκέψεις του οπότε θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως παρόλη την εξωτερική αλλαγή που έχει υποστεί, η συνέχεια της προσωπικής του ταυτότητας δεν κλονίζεται καθόλου. Λαμβάνοντας υπόψη τα λεγόμενα του Λοκ, εφόσον η μνήμη συνεχίζει να λειτουργεί το ίδιο με πριν, παρόλο που η αλλαγή στην εμφάνιση είναι δραστική τόσο που έχει παντελώς αλλοιώσει την ανθρώπινη υπόσταση του πρωταγωνιστή, η συνείδησή του παραμένει αναλλοίωτη καθώς όσο υπάρχει η μνήμη, αντιστέκεται στην αλλαγή του προσώπου, ανεξάρτητα από το πόσο δραστική είναι η αλλαγή της ανθρώπινης ιδιότητάς του.

Του Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει.«Δεν ξέρω για σήμερα, αλλά του τότε Ελληνα ο τράχηλος δεν άντεχε την ταπείνωση, την ευτέλεια, το τίποτε μιας παθητικής ζωής. Προτιμούσε την πιο σκληρή διαδικασία, ακόμη και να έρθει φάτσα με φάτσα με τον θάνατο.
Σήμερα ο θάνατος είναι είδος πολυτελείας. Τον συναντάς σε κανένα νοσοκομείο με τρεις νοσοκόμες γύρω σου και με μια “πάπια” να φροντίζει το κορμί σου ώστε να μην ταπεινωθεί. Είναι το ίδιο με το να έχεις έρθει φάτσα με φάτσα με το εκτελεστικό απόσπασμα…

Στεριές ιριδοχτυπημένες πέφτουν στά νερά

Kαράβια μ’ ανοιχτά πανιά πλέουν μες στους λειμώνες

Tα πιο αθώα κορίτσια

Tρέχουν γυμνά στα μάτια των αντρών

Kι η σεμνότη φωνάζει πίσω από το φράχτη

Παιδιά! δεν είναι άλλη γη ωραιότερη…

Αυτή ακριβώς είναι και η εντύπωση που μέχρι σήμερα επικρατεί για το Θηραμένη· του μετριοπαθή ολιγαρχικού, που κινήθηκε απορρίπτοντας και τη δημοκρατική ισοπέδωση και την τυραννική ασυδοσία. Του ανθρώπου που πρέσβευσε την άποψη ότι την εξουσία πρέπει να τη διαχειρίζονται οι επιφανείς και οι πλούσιοι πολίτες. Το κατά πόσο πούλησαν την πόλη για πενταροδεκάρες οι φτωχοί ή οι άνθρωποι σαν κι αυτόν ας το κρίνει η ιστορία.