Συνηθισμένη η σύγχυση. Πολλοί ακόμη πιστεύουν ότι, εξαιτίας της μετατροπής του κράτους επί δεκαετίες σε λεία των κομμάτων Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και ολίγον ΚΚΕ, κυβέρνηση και κράτος αποτελούν ένα και το αυτό. Η μεγάλη πλειονότητα των δημοσιογράφων δεν είναι σε θέση να διαχωρίσουν κράτος και κυβέρνηση, ούτε καν ως ιδεατό ενδεχόμενο, και για να τα περιγράψουν καταφεύγουν σε εκείνη την ανόητη ονοματολογική αστοχία: πολιτεία. Αγνοούν προφανώς ότι στην πολιτεία περιλαμβάνονται και οι πολίτες.
Παρότι έχει καθιερωθεί ως αυτονόητη ερμηνεία, το ελληνικό κράτος δεν είναι πελατειακό -με την αυστηρή σημασία του όρου- περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό. Πελατειακό κράτος είναι ένας ευφημισμός που επικράτησε, αλλά τελικά δεν εξηγεί σχεδόν τίποτε από την κρατική μας πραγματικότητα. Ισως μάλιστα αυτός να ήταν ο λόγος της επικράτησής του. Αν κάτι χαρακτηρίζει το ελληνικό κράτος είναι πρωτίστως η φαυλότητα στις σχέσεις μεταξύ κυβέρνησης, κράτους και πολιτών, δηλαδή στις σχέσεις άσκησης της εξουσίας και ορισμού της νομιμότητας.
Η φαυλότητα διαπερνά την ιστορία των σχέσεων άσκησης εξουσίας από το τέλος του πολέμου, και με διαφορετικές μορφές και εκδηλώσεις φτάνει έως τις μέρες μας, διαμορφώνοντας εδραία ειδικά συμφέροντα και φυσικά διαφθορά. Ενδεικτικά γνωστά σε όλους παραδείγματα είναι η συγκάλυψη του βούρκου του επαγγελματικού ποδοσφαίρου από όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις έναντι ψήφων και χρηματοδότησης του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. από μαύρο χρήμα, η πολυεπίπεδη ασυδοσία των τηλεοπτικών καναλιών έναντι στήριξης των κυβερνήσεων, η σκανδαλώδης παραχώρηση δημόσιου πλούτου σε ολιγάρχες, αλλά και η δυνατότητα των εκπαιδευτικών να παραδίδουν ιδιαίτερα μαθήματα, εφοριακών να συγκαλύπτουν αδικήματα έναντι αμοιβής… Και άλλα πολλά, όλα όμως με τη στήριξη της εκάστοτε κυβερνητικής εξουσίας, που διαμόρφωσε επιπλέον για λογαριασμό της μια ειδική αγορά θεσμών και αποφάσεων του Κοινοβουλίου έναντι ανταλλαγμάτων σε ισχυρούς που ονομάζουμε ολιγάρχες.
Από έναν κατάλογο αυτών των πρακτικών, οι οποίες τόσο υποκριτικά αποκαλούνται πελατειακές, διαπιστώνουμε πως η ποικιλία τους είναι τεράστια, ο παρονομαστής όμως ένας και μοναδικός: η φαυλότητα στις σχέσεις άσκησης εξουσίας μεταξύ κυβέρνησης, κράτους και πολιτών και η ανομική άσκηση της νομιμότητας. Ετσι, η ελληνική κοινωνία εξελίχθηκε μετά τον πόλεμο και έως σήμερα σε άθυρμα πάμπολλων ειδικών ομάδων, με ειδικά συμφέροντα, μικρά ή μεγάλα, θεσμοθετημένα κατά καιρούς, τα οποία έλαβαν προεκτάσεις κοινωνικού κανιβαλισμού: λεηλασία του δημόσιου πλούτου από τους ολιγάρχες, του περιβάλλοντος από πολίτες και επιχειρήσεις, φροντιστήρια σε βάρος του δημόσιου σχολείου, κλοπή φόρων από τους ελεύθερους επαγγελματίες και άλλους, που οδηγεί σε περισσότερους φόρους για τους μισθούς, κανιβαλισμός των τραπεζιτών σε βάρος της κοινωνικής πλειονότητας.
Ακόμη και η «επικράτεια» των Ζωνιανών και το «κράτος» των Εξαρχείωνεξασφάλισαν μακρύ βίο χάρη σ’ αυτό το καθεστώς. Είπαμε, ο κατάλογος είναι μακρύς, ο παρονομαστής ένας. Με δυο λόγια, οι φαύλες σχέσεις άσκησης εξουσίας μεταξύ κυβέρνησης, κράτους και πολιτών και η ανομική άσκηση της νομιμότητας δεν αποτελούν απλώς μια δομή, αλλά έχουν δομήσει με τα χρόνια το πολιτικό και οικονομικό σύστημα της χώρας. Εχουν εξελιχθεί σε θεμελιώδες γνώρισμα και κριτήριο λειτουργίας του συστήματος άσκησης εξουσίας στη χώρα μας, μάλιστα αυτονόητο για τους πρώην πρωταγωνιστές του, το ΠΑΣΟΚ και τη Ν.Δ.
Η φαυλότητα, παρότι έχει απασχολήσει τους λειτουργούς της δημοκρατίας από την επινόησή της στην κλασική Αθήνα, δεν εμπίπτει ούτε σε καθεστώς μοιρολατρίας (όπως από συμφέρον υποστηρίζεται) ούτε περιορίζεται σε ζήτημα ηθικής τάξης. Είναι τρόπος χειρισμού των σχέσεων εξουσίας, και σε καθεστώς φαυλότητας οι πιο αδύναμοι κοινωνικά χάνουν ριζικά από κάθε άποψη. Κοντολογίς, και παρά τη διάχυση των ωφελουμένων, ο ταξικός κανόνας παροξύνεται σε καθεστώς φαύλης άσκησης της εξουσίας, με οικονομική, μορφωτική και πολιτιστική υποβάθμιση των αδυνάμων.
Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε σε καλή συγκυρία. Αρχικά, από την άποψη της ηθικής, μορφωτικής και πολιτικής ποιότητας έχουμε ίσως την καλύτερη κυβέρνηση μετά τον πόλεμο. Επιπλέον, σημαντική δύναμη πολιτών φαίνεται να απαιτεί την εξάλειψη αυτού του καθεστώτος. Η πρωτοβουλία απόκειται στην κυβέρνηση. Θα προχωρήσει στην ταχεία και ριζική εξάλειψη των εγκατεστημένων συμφερόντων από δεκαετίες φαυλότητας; Προφανώς ναι, αλλά πώς; Με σκαμπιλάκια στους μικρούς και μεγάλους φαυλόβιους ή με όρους επιτροπής εθνικής σωτηρίας -όπως ορθότατα δείχνει η πρόεδρος της Βουλής για τη λειτουργία του Κοινοβουλίου. Νομίζω πως με τις υπάρχουσες κρατικές υπηρεσίες και στο πλαίσιο των υφιστάμενων νόμων, η κυβέρνηση μπορεί να ξεκινήσει ένα δημόσιο παραδειγματικό χτύπημα στους πόλους ισχύος που έχουν διαμορφωθεί από την πολυετή φαυλότητα. Θα έχει ασφαλώς τη στήριξη πολύ μεγάλου τμήματος των πολιτών και θα δηλώσει στους λεγόμενους Ευρωπαίους εταίρους πώς εννοεί την κυριαρχία. Ταυτόχρονα, θα κάνει το πρώτο βήμα για ένα κράτος ισχυρό, συνεκτικό και αποτελεσματικό.
*ομότιμος καθηγητής Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
