Το πραξικόπημα κατά του Μακάριου και η εισβολή των Τούρκων
Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης
Αν είναι κάτι που μας έχει μείνει από την επταετία της δικτατορίας στη χώρα μας και, όποτε το σκεφτόμαστε, μας πληγώνει αφάνταστα, είναι η εισβολή και κατοχή της μισής περίπου Κύπρου από τους Τούρκους. Ακόμη και πολλοί από αυτούς που συμπαθούν την περίοδο της δικτατορίας στη χώρα μας δεν μπορούν να εξηγήσουν την άφρονα ενέργεια της Χούντας στην Ελλάδα να ρίξει τον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο της Κύπρου, πράγμα το οποίο στάθηκε ιδανική αφορμή για την τουρκική εισβολή.
Πρωταγωνιστής των παραπάνω γεγονότων ήταν ο «αόρατος δικτάτορας» Δ. Ιωαννίδης. Στις 21 Απριλίου 1967 ο Ιωαννίδης ήταν αντισυνταγματάρχης και υποδιοικητής της Σχολής Ευελπίδων. Μετείχε στη λεγόμενη «επαναστατική» επιτροπή, αλλά δεν σχεδίασε το πραξικόπημα. Μετά την επιτυχία του έγινε διοικητής της ΕΣΑ. Μετέτρεψε την αστυνομία του στρατού σε αστυνομία των πολιτών, δημιουργώντας σταδιακά έναν «ιδιωτικό» στρατό, που θα του ήταν απαραίτητος για την πραγματοποίηση των μελλοντικών στόχων του.
Κατάφερε να πείσει τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο να του δώσει πολλές αρμοδιότητες και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα του καλοκαιριού του 1970. Τότε ο Παπαδόπουλος κινδύνευσε να χάσει την εξουσία, αλλά διατηρήθηκε χάρις στον Δ. Ιωαννίδη. Ενώ και ο ίδιος είχε συμφωνήσει με τα άλλα μέλη της «επαναστατικής» επιτροπής στο να ζητήσουν από τον Παπαδόπουλο να παραιτηθεί, όταν έγινε η συνάντηση στο πολιτικό γραφείο, τα γύρισε και τον στήριξε με την απειλή των ΕΣΑτζήδων. Από τότε κέρδισε ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη του δικτάτορα και ζήτησε και απέκτησε τον ουσιαστικό έλεγχο του στρατού.
Στις 25 Νοεμβρίου 1973 ο Δ. Ιωαννίδης βρήκε την ευκαιρία να «ρίξει» τον Γ. Παπαδόπουλο και να πάρει αυτός τον έλεγχο της «κυβέρνησης». Έπεισε τους στρατηγούς, που συντάχθηκαν μαζί του, ότι οι πολιτικές αποφάσεις θα παίρνονταν από κοινού. Αυτός όμως γρήγορα ξέχασε τις υποσχέσεις, συνεχίζοντας όμως να μην επιθυμεί δημόσια αξιώματα. Ήθελε να ασκεί την εξουσία από τα παρασκήνια για να ελέγχει και να εξουδετερώνει έγκαιρα κάθε πιθανό διεκδικητή της εξουσίας. Τοποθέτησε κυβέρνηση ανδρείκελων με «πρωθυπουργό» έναν δικηγόρο από το Σικάγο, τον Αδ. Ανδρουτσόπουλο.
Ο Ιωαννίδης είχε επαφές με Αμερικανούς, με την ανοχή ή τη βοήθεια των οποίων πήρε την εξουσία. Μάλιστα τους έδωσε το πράσινο φως για τις βάσεις στην Ελλάδα. Έχοντας εγγυήσεις από κάποιους Αμερικανούς άρχισε να βάζει μπροστά το σχέδιό του για ανατροπή του Μακάριου και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπως πίστευε ο ίδιος. Οι Αμερικανοί τον χρησιμοποίησαν για να «λύσουν» το Κυπριακό, με τον τρόπο που εξυπηρετούσε τη χώρα τους και μετά τον εγκατέλειψαν. Μάλιστα ο «υπουργός» των Εξωτερικών Σ. Τετενές παραιτήθηκε, διαφωνώντας με την πολιτική στην Κύπρο και αναλαμβάνει ο Κ. Κυπραίος, ο οποίος ήταν κατώτερος των περιστάσεων, που δεν ήξερε ούτε αγγλικά, για να συνεννοείται τις κρίσιμες ώρες με τους Αμερικανούς!
Ο Μακάριος διαισθανόμενος τις κινήσεις εναντίον του στέλνει στις 2 Ιουλίου 1974 επιστολή στην Αθήνα, στην οποία με σκληρά λόγια καταφέρεται εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος και κατηγορούσε ανοιχτά πρόσωπα ότι απεργάζονται τη δολοφονία της Κύπρου. Μάλιστα ζητούσε να ανακληθούν όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί που υπηρετούσαν στην Κύπρο. Επήλθε λοιπόν πλήρης ρήξη μεταξύ Αθήνας-Λευκωσίας. Την ίδια μέρα καλούνται στην Αθήνα από την Κύπρο ο υποστράτηγος Παπαδάκης και ο ταξίαρχος Γεωργίτσης. Αυτοί επέμεναν ότι το πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου έπρεπε να αναβληθεί για λίγο, αλλά ο Ιωαννίδης ήταν ανένδοτος. Στις 9 Ιουλίου στέλνουν πίσω στην Κύπρο τον συνταγματάρχη Κοντόση με τα ονόματα των προσώπων, που θα αποτελούσαν τη νέα «κυβέρνηση» μετά την ανατροπή του Μακάριου.
Στις 13 Ιουλίου 1974, δύο μέρες πριν το πραξικόπημα, καλούνται για σύσκεψη στην Αθήνα μεταξύ άλλων ο διοικητής της Εθνικής Φρουράς Κύπρου αντιστράτηγος Γ. Ντενίσης, ο διοικητής της ΕΛΔΥΚ συνταγματάρχης Νικολαΐδης και ο διευθυντής του 2ου Γραφείου αντισυνταγματάρχης Κ. Μπούρλος. Αντικείμενο της σύσκεψης ήταν η απαίτηση του Μακάριου να ανακαλέσει η Αθήνα τους αξιωματικούς από την Ελλάδα. Τελικά η σύσκεψη τερματίστηκε χωρίς να ληφθεί κάποια ουσιαστική απόφαση και ανανέωσαν το ραντεβού για τη Δευτέρα 15 Ιουλίου, την ημέρα δηλαδή του πραξικοπήματος κατά του Μακάριου. Η σύσκεψη δηλαδή ήταν πρόσχημα για να απομακρυνθούν από την Κύπρο οι αξιωματικοί που ήταν εμπόδιο για το πραξικόπημα. Μετά την πραγματοποίησή του ο στρατηγός Ντενίσης διατάχτηκε να μεταβεί στην Κύπρο, αλλά ο στρατηγός αρνήθηκε και αντικαταστάθηκε.
Το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε στις 8:30 το πρωί της Δευτέρας 15 Ιουλίου 1974. Στόχος ήταν όχι μόνο η ανατροπή του Μακάριου αλλά και η δολοφονία του! Απόδειξη γι’ αυτό είναι η ανακοίνωση του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων στρατηγού Μπονάνου στην ηγεσία των όπλων για το πραξικόπημα μισή ώρα νωρίτερα από την πραγματοποίησή του, δηλαδή στις 8:00: «Κύριοι, η εθνοφρουρά της Κύπρου ανέτρεψε τον Μακάριο, ο οποίος, μάλλον, είναι νεκρός».
Τελικά το κίνημα πέτυχε μόνο τον έναν στόχο, την ανατροπή του προέδρου της Κύπρου, αλλά όχι τη δολοφονία του. Οι χουντικοί από τη μια πλευρά ήταν ικανοποιημένοι που έριξαν τον αρχιεπίσκοπο με φράσεις όπως «τον φάγαμε τον τράγο τον Μακ» και προεξοφλούσαν την Ένωση, αλλά από την άλλη πλευρά ήταν ιδιαίτερα εκνευρισμένοι, όταν άκουσαν τον Μακάριο να καλεί από την Πάφο, στην οποία είχε διαφύγει, τον κυπριακό λαό να αντιμετωπίσει την Χούντα.
Η όλη ενέργεια προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή. Ο αμερικανός υφυπουργός Τζόζεφ Σίσκο άρχισε από την επόμενη μέρα επαφές με Αθήνα και Τουρκία για να αποφευχθεί η τουρκική επέμβαση. Όμως Οι Τούρκοι δεν θα άφηναν ανεκμετάλλευτη αυτή τη μοναδική ευκαιρία που τους έδωσε ο Ιωαννίδης και η χούντα των Αθηνών να επέμβουν στο νησί. Τα ξημερώματα της 20ης Ιουλίου 1974 άρχισε η εισβολή των Τούρκων βομβαρδίζοντας στρατιωτικούς στόχους, ρίχνοντας αλεξιπτωτιστές και αποβιβάζοντας στα βόρεια παράλια, δυτικά από την Κυρήνεια πεζοναύτες και άλλες μονάδες πεζικού.
Η πρώτη αυτή φάση της τουρκικής εισβολής ολοκληρώθηκε την τρίτη μέρα, στις 22 Ιουλίου 1974, όταν «έπεσε» η Κυρήνεια! Οι πραξικοπηματίες χρησιμοποίησαν όλες τις επίλεκτες δυνάμεις για το κίνημα εναντίον του Μακάριου, με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν από τα σημεία που είχαν ορισθεί να βρίσκονται σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης. Επιπλέον η ηγεσία σε Ελλάδα και Κύπρο έδειχναν αιφνιδιασμένες από την ενέργεια των Τούρκων, ενώ είχαν επισημανθεί οι κινήσεις των Τούρκων στα βόρεια του νησιού. Τα τουρκικά μεταγωγικά αεροσκάφη πετούσαν σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος και σε πυκνούς σχηματισμούς λες και γνώριζαν ότι δεν θα αντιμετωπίσουν ουσιαστική άμυνα. Η ηγεσία της Εθνικής Φρουράς, διορισμένη μόλις 4 μέρες πριν την εισβολή, δεν εφάρμοσε τα επιτελικά σχέδια και ζητούσε συνεχώς οδηγίες από την Αθήνα, με αποτέλεσμα να αργήσει να αντιδράσει και οι Τούρκοι να στήσουν από την πρώτη μέρα ένα προγεφύρωμα, να το σταθεροποιήσουν τη δεύτερη μέρα και την τρίτη μέρα να καταλάβουν και ένα μεγάλο αστικό κέντρο, την Κυρήνεια.
Στην Αθήνα όλοι περίμεναν την τουρκική εισβολή, εκτός από αυτούς που έπρεπε να την περιμένουν, τους υπεύθυνους του πραξικοπήματος κατά του Μακάριου. Ο ταξίαρχος Ιωαννίδης κραύγαζε στο αρχηγείο των ενόπλων δυνάμεων στον αμερικανό υφυπουργό Σίσκο τη φράση «μας εξαπατήσατε»! Έμοιαζε, σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα, «με θηρίο που έχει πιαστεί σε ατσάλινο δόκανο και σφαδάζει…». Ο Παπαδόπουλος θεωρούσε τον Ιωαννίδη έναν αφελή και ρομαντικό. Προφανώς ο Ιωαννίδης είχε άλλες υποσχέσεις από τους Αμερικανούς. Πίστευε ότι οι Αμερικανοί θα τον άφηναν να ανατρέψει τον Μακάριο και να φέρει την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα, χωρίς να αντιδράσει η Τουρκία! Όμως οι δυτικοί σύμμαχοί μας χρησιμοποίησαν τον δικτάτορα για να επιφέρουν τη δική τους λύση στο Κυπριακό και μετά τον εγκατέλειψαν σαν στυμμένη λεμονόκουπα.
Τελειώνοντας να δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αποδεικνύει τι ανεύθυνους και ανίκανους ανθρώπους είχε η δικτατορία στη χώρα μας. Όταν ο υφυπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Τζ. Σίσκο ήρθε στην Αθήνα για να προωθήσει την κατάπαυση του πυρός, πρότεινε στον Έλληνα «υπουργό» εξωτερικών Κυπραίο να αρχίσουν διαπραγματεύσεις την Τρίτη 23 Ιουλίου στη
Βιέννη. Ο Κυπραίος ζήτησε οι διαπραγματεύσεις να αρχίσουν την Παρασκευή 26 Ιουλίου όχι όμως στη Βιέννη αλλά στη Γενεύη. Τελικά οι διαπραγματεύσεις ορίστηκαν την Τετάρτη 24 Ιουλίου στη Γενεύη. Γιατί όμως έγινε δεκτό το αίτημα το Κυπραίου να ορισθεί τόπος συνάντησης η Γενεύη. Ο Κυπραίος πρόβαλε προσωπικούς λόγους, γιατί στη Γενεύη είχε ακούσει ότι «υπάρχει ένα καταπληκτικό εστιατόριο, που κάνει μια μοναδική σπεσιαλιτέ, ένα θαυμάσιο μπιφτέκι με πικάντικη σάλτσα». Την ώρα που οι Τούρκοι καταλάμβαναν τη μισή σχεδόν Κύπρο οι δικτάτορες ορέγονταν μπιφτέκια!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Στ. Ψυχάρης, «Τα παρασκήνια της Αλλαγής, Ιούλιος 1974», Το Βήμα βιβλιοθήκη 2010.
Τα Μυστικά Αρχεία του Κίσινγκερ. Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη.
Νίκος Κρανιδιώτης, «Δύσκολα Χρόνια», Εστία, Αθήνα 1981
Γιάννης Κ. Λάμπρου, Ιστορία του Κυπριακού, «Τα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία» 1960-2004
