Για να είμαστε λοιπόν ακριβείς θα έπρεπε να χαρακτηρίσουμε το τέλος των ιδεολογιών ως μερική επιστροφή στο ζωικό βασίλειο. Αν είναι ωραίο και ευκταίο να φθάσει ως εκεί ο αποχαιρετισμός από την Ουτοπία, παραμένει βέβαια ζήτημα γούστου.

Εν πάση περιπτώσει πρέπει να υποθέσουμε ότι ο τρόπος, με τον οποίο η παγκόσμια κοινωνία θ’ αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανομίας, θα επηρεάσει σημαντικά τόσο τη δομή της μελλοντικής παγκόσμιας τάξης όσο και τον χαρακτήρα των μελλοντικών πολέμων.

Δεν πρόλαβε καλά-καλά να τελειώσει ο Ψυχρός Πόλεμος και ήδη πολλαπλασιάζονται οι φωνές πού προειδοποιούν σε δραματικούς τόνους για τη διαγραφόμενη διεθνή αταξία, έτσι ώστε θα νόμιζε κανείς ότι πριν λίγο ακόμη στον κόσμο κυριαρχούσε η τάξη και η αρμονία.

Και μόνον ως κράτος μπορεί ένα μικρό έθνος να μιλήσει ως ίσος προς ίσον μ’ ένα μεγάλο έθνος, εφ’ όσον τόσο το μικρό όσο και το μεγάλο έθνος αποτελούν, το καθένα για τον εαυτό του, ένα κράτος.

Οι πατριαρχικές-παραδοσιακές μορφές κοινωνικής οργάνωσης είχαν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν μονάχα με περιορισμένο αριθμό ατόμων· το ευσύνοπτο κι ελέγξιμο μέγεθος της ομάδας ήταν όρος της ύπαρξης τους, ο οποίος εκλείπει όταν οι άνθρωποι έχουν πολλαπλασιασθεί τόσο, ώστε δεν είναι πια δυνατό να στριμωχτούν μέσα στα στενά όρια των παραδεδομένων θεσμών.

Το ιμπεριαλιστικό σύστημα έθεσε σε κίνηση μια διαδικασία μαζοποίησης σε διεθνές επίπεδο, όπως ακριβώς και ο βιομηχανικός καπιταλισμός προώθησε αναγκαστικά τη μαζοποίηση μέσα στο εκάστοτε εθνικό πλαίσιο.

Τα ηγετικά ευρωπαϊκά έθνη δεν θα έκαναν λοιπόν καθόλου καλά αν προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν την επιμελή συμμετοχή τους σε επιχειρήσεις του ΟΗΕ ως υποκατάστατο και ως άλλοθι της δικής τους ανικανότητας προς συγκρότηση στέρεων πλανητικών θεμελίων.

Το αποτέλεσμα της μονοδιάστατης πολεμικής ανάπτυξης για μια καθυστερημένη οικονομία όπως της ΕΣΣΔ φάνηκε 74 χρόνια μετά την ίδρυση της. Η πολιτική ηγεσία της ΕΣΣΔ δεν κατανόησε ποτέ το νόημα και την ουσία της κομμουνιστικής ιδεολογίας και πορεύτηκε πάντοτε ως τριτοκοσμική δικτατορία βασίζοντας την λειτουργία της στο φόβο και την τρομοκρατία.