Εις τοιαύτα λοιπόν κατέληξε συμπεράσματα η έρευνά μου περί των παλαιών, ως προς τα οποία δεν ημπορεί κανείς να δώση πίστιν εις όλας τας υπαρχούσας παραδόσεις. Διότι οι ανθρώποι αποδέχονται εξ ίσου αβασανίστως όσα εξ ακοής μανθάνουν περί των παρελθόντων πραγμάτων, και όταν ακόμη αναφέρωνται εις την ιδικήν των χώραν.

Και αφού, διά του κοινού αγώνος, απέκρουσαν τους Πέρσας, ολίγον χρόνον ύστερον οι Έλληνες, και όσοι είχαν αποσείσει τον ζυγόν του βασιλέως, και όσοι είχαν λάβει μέρος εις τον κοινόν κατ’ αυτού αγώνα, διηρέθησαν, και άλλοι μεν ετάχθησαν με τους Αθηναίους, άλλοι δε με τους Λακεδαιμονίους.

«Ίσως να φοβούνται μερικοί από σας ότι αν γλιτώσουν τώρα οι Λακεδαιμόνιοι, κάποτε θα σας δημιουργήσουν ξανά προβλήματα. Σκεφτείτε ωστόσο ότι εκείνοι που πρέπει να φοβόμαστε, μην τυχόν αποκτήσουν ποτέ μεγάλη δύναμη, είναι εκείνοι που αδικούμε κι όχι εκείνοι που ευεργετούμε».

Το σπαρτιατικό σύστημα ήταν καθαρά στρατοκρατούμενο. Δεν είναι, όμως, τυχαίο που επιλέχθηκε αυτή η ζωή. Αν ο κόσμος χωρίζεται σε ισχυρούς και ανίσχυρους, καλύτερα να είσαι με τους ισχυρούς. Και ισχυρός είναι αυτός που υπερτερεί στρατιωτικά.

Στη Μυτιλήνη συνέτριψε στην πόλη Μήθυμνα τον Λακεδαιμόνιο αρμοστή Θηρίμαχο κάνοντας όλο το νησί δημοκρατικό. Όταν έφτασε στην Άσπενδο, αγκυροβόλησε στον ποταμό Ευρυμέδοντα. Ήρθε σε συνεννόηση με τους κατοίκους και μάλιστα πήρε και λεφτά για να συνεχίσει τον αγώνα. Επειδή, όμως, οι στρατιώτες του λεηλάτησαν κάποια κτήματα, οι Ασπένδιοι εξοργίστηκαν και σε αιφνιδιαστική επίθεση που έκαναν τη νύχτα τον σκότωσαν μέσα στη σκηνή του. Ο Ξενοφώντας σχολιάζει: «Τέτοιος στάθηκε ο θάνατος του Θρασυβούλου, που είχε τη φήμη ενός αληθινά εξαίρετου ανθρώπου». (4,8,31).

Οι προσφιλείς μεθοδεύσεις της δωροδοκίας και του μισθοφορικού στρατού που ανατίθεται σε ξένους (και μάλιστα ομοεθνείς των αντιπάλων) αποδεικνύονται εξόχως αποτελεσματικές: «Καθώς δεν ήταν συνηθισμένοι οι Λακεδαιμόνιοι σε τέτοιες συμφορές, ο στρατός τους πένθησε πολύ· εξαίρεση έκαναν όσοι είχαν γιο, πατέρα ή αδελφό σκοτωμένο εκεί· αυτοί τριγύριζαν σαν νικητές, ντυμένοι γιορτινά και χαρούμενοι για τον χαμό των δικών τους».

Για τον Παυσανία δεν ήταν καλές οι εξελίξεις στην πατρίδα: «… δικάστηκε κι υπήρχε πιθανότητα να τον εκτελέσουν: τον κατηγορούσαν ότι πήγε στον Αλίαρτο μετά το Λύσανδρο ενώ είχε συμφωνήσει να βρίσκεται εκεί την ίδια μέρα, ότι παρέλαβε τους νεκρούς με εκεχειρία αντί να προσπαθήσει να τους πάρει πίσω με μάχη, κι ότι τον καιρό που είχε τους Αθηναίους δημοκρατικούς στο χέρι του, στον Πειραιά, τους είχε αφήσει να ξεφύγουν».

Ο σπαρτιατικός επεκτατισμός δε λειτουργεί όπως εκείνος της Αθήνας. Ούτε φορολογεί ούτε στέλνει το χρήμα στην πόλη. Το αξιοποιεί επιτόπου για τις ανάγκες του στρατού. Εξάλλου, και η κουλτούρα των Σπαρτιατών δεν αφορούσε τη συσσώρευση του χρήματος. Δεν έγιναν ποτέ θεαματικά έργα τέχνης στη Σπάρτη, που να επιδεικνύουν τη δύναμη και τον πλούτο. Όμως, δεν παύουν να εξυπηρετούνται τα σπαρτιατικά συμφέροντα, που πλέον ανοίγονται ξεκάθαρα στην Ασία.

Ο Θηραμένης επικαλείται και πάλι το δημοκρατικό του προσωπείο. Κόπτεται για αξιοκρατία και αγωνιά μην τυχόν και βρεθούν αναξιόπιστοι σε θέσεις εξουσίας. Σαν να μην ήταν αυτός που έμεινε για μήνες στο Λύσανδρο αφήνοντας τους συμπολίτες του να λιμοκτονήσουν την περίοδο της πολιορκίας. Σαν να μην πρωταγωνίστησε στη ντροπιαστική δίκη και την εκτέλεση των στρατηγών, τότε που εγκαταλείφθηκαν οι ναυαγοί με δική του ευθύνη. Σαν να μη γνώριζε το χαρακτήρα και τις πεποιθήσεις του Κριτία, ο οποίος είχε εξοριστεί στο παρελθόν από τους δημοκρατικούς. Το ενδιαφέρον του για το ήθος των κυβερνώντων δεν μπορεί να πείσει.

Οι Αθηναίοι μάζευαν τα λεφτά για να τους προστατέψουν από τους Πέρσες. Οι Σπαρτιάτες για να πολεμήσουν τους Αθηναίους και να δείξουν στους Πέρσες ότι δεν τους έχουν ανάγκη. Η κυριαρχία οφείλει να παρουσιάζεται πάντα σαν απελευθέρωση. Το μόνο σίγουρο είναι η καταπίεση: «Μόλις τελείωσε την αγόρευσή του, σηκώθηκαν πολλοί – ιδίως όσοι φοβόνταν, επειδή είχαν κατηγορηθεί για αντίπαλοί του – και πρότειναν τρόπους για να βρεθούν χρήματα, τάζοντας ότι θα δώσουν και οι ίδιοι. Ο Καλλικρατίδας πήρε αυτά τα χρήματα, εισέπραξε και από τη Χίο πέντε δραχμές για κάθε ναύτη κι έβαλε πλώρη για τη Μήθυμνα της Λέσβου που βρισκόταν στα χέρια του εχθρού».